بخشی از مقاله
چکیده
نرخ ارز در اقتصاد ایران در سیر تاریخی خود، تغییر و تحولات گستردهای به خود دیده است.در واقع نرخ واقعی ارز در اقتصاد ایران در دهه هشتاد همواره در حال کاهش بوده است. علت اصلی کاهش مداوم نرخ واقعی ارز افزایش مداوم درآمدهای نفتی از یک طرف و تزریق تقریبا تمامی این درآمدها توسط دولت به اقتصاد کشور بوده است.در این شرایط حتی سیاست بانک مرکزی در راستای انباشت ذخایر ارزی خود نیز نتوانسته از کاهش نرخ ارز جلوگیری کند.پیامد کاهش مداوم نرخ واقعی ارز برای اقتصاد ایران افزایش مداوم کسری تراز تجاری غیرنفتی و تضعیف تولید و اشتغال بوده است. در سال جاری و در پی اجرای قانون هدفمندی یارانهها و گسترش محدودیتهای بینالمللی، نرخ ارز در بازار آزاد با جهش قابل توجه و بیثباتیهای گسترده مواجه شده است. در مجموع به نظر میرسد نرخ بهینه ارز در شرایط فعلی اقتصاد کشور جهت دستیابی به اهدافی نظیر افزایش قدرت رقابتی اقتصاد کشور، حفظ ذخایر ارزی، حفظ نظام تک نرخی ارز و حفظ ثبات نرخ ارز فراتر از نرخ رسمی فعلی قرار داشته باشد،در حال حاضر قیمت نفت روند نزولی در پیش گرفته است و منابع درآمدی دولت و به تبع آن ذخایر ارزی بانک مرکزی کم و محدود شده که در این شرایط نیز بانک مرکزی باید استراتژی خود را برای بازار ارز مشخص و تصمیمات مشخصی اتخاذ کند
-1 مقدمه
تقریباً همه نیازهای انسانهای اولیه در محیط خانوادگی تأمین می شد، اما با رشد جوامع و شروع زندگی اجتماعی، نیاز به استفاده از تولیدات دیگران احساس شد.بهطوری که افراد، محصولات و تولیدات خود را با محصولات و تولیدات بهدست آمده به وسیله دیگران معاوضه می کردند. با اختراع پول، این مبادلات سیری صعودی یافت و مراودات تجاری بین ملل نیز آسانتر شد، بهطوریکه امروزه کمترین کشوری را میتوان یافت که کلیه نیازهای خود را در داخل تأمین کند. زیرا به دلیل تنوع منابع طبیعی یا پیشرفت فن آوری،کشورها از قابلیتهای گوناگونی برای تولید کالاها و ارایه خدمات برخوردار شدند.از اینرو رشد و توسعه فزاینده تجارت جهانی در چند دهه اخیر سبب تغییرات گستردهای در روابط تجاری بین ملل مختلف شده است،بهنحویکه شیوه نوین خرید و فروش بینالمللی جایگزین روش سنتی شده و استفاده از پول بیگانه - ارز - به جزئی لاینفک ازاین مبادلات تبدیل شده است. به این دلیل کسب درآمدهای ارزی از مهمترین برنامههای اقتصادی کشورها بهشمار میرود - فرجی، یوسف. . - 1382 نرخ ارز یک متغیر کلیدی و مهم اقتصادی در سیاستگزاری ها قلمداد می شود، تا جایی که گروهی از کارشناسان بخصوص در کشورهای درحال توسعه ، از این متغیر به عنوان لنگر اسمی یاد می کنند - ختائی،محمود،غربالی مقدم،یونس،1381،صص. - 3-25 تعیین نرخ ارز از یک طرف نقش موثری در صادرات و واردات و به تبع آن تنظیم و تعدیل تراز تجاری و تراز پرداختهای کشور دارد و از طرف دیگر از نقش موثری در تعیین قدرت رقابتی تولیدکنندگان داخلی در برابر رقبای خارجی در بازارهای داخلی و خارجی و به تبع آن تعیین میزان تولید و اشتغال برخوردار است. تعیین نرخ ارز همچنین میتواند بر سطح عمومی قیمتها و به تبع آن تورم نیز موثر باشد . بنابراین با توجه به پیامدهای گسترده تغییر نرخ ارز برای عملکرد اقتصاد ایران، مدیریت نرخ ارز اهمیت بسیار بالایی دارد. این امر در شرایط فعلی اقتصاد کشور، به خصوص پس از اجرای طرح هدفمندکردن یارانهها، افزایش تحریمهای اقتصادی، جهش نرخ غیررسمی ارز در بازار آزاد و بازگشت به نظام ارزی دونرخی اهمیت بیشتری نیز یافته است.مساله مهمی که اکنون سیاستگذاران اقتصاد ایران در مورد مدیریت نرخ ارز با آن مواجهند، این است که در آینده، نرخ ارز باید در چه مسیری هدایت شود،پاسخ به این سوال از یک طرف نیازمند بررسی سازوکار مدیریت نرخ ارز در اقتصاد ایران و از طرف دیگر نیازمند تعیین مسیر بهینه نرخ ارز در کشور است. تعیین مسیر بهینه نرخ ارز نیز نیازمند بررسی پیامدهای ناشی از مدیریت نرخ ارز و تعیین اهداف سیاست ارزی است. پس از تعیین مسیر بهینه نرخ ارز و بررسی سازوکار مدیریت نرخ ارز، میتوان سیاست ارزی مناسب را بر اساس اهداف سیاست ارزی و ابزارهای در دسترس جهت هدایت نرخ ارز به سوی مسیر بهینه طراحی کرد - برگرفته از سایت. - http://theorize.persianblog.ir
-2 ادبیات و مبانی نظری پژوهش
-1-2 تعریف ارز
درفرهنگ معین ارز به ارزش ، بهاء ، قیمت ونرخ یا برابری پول داخلی با پولهای بیگانه تعریف شده است .درمکالمات بازرگانی و اقتصادی امروز ارز به معنی پول رایج خارجی استفاده می گردد، بدین ترتیب ارز ذاتآ به معنی پول خارجی است واضافه کردن صفت خارجی به دنبال لغت ارز صحیح نیست و از آنجا که پول یک کشور خارجی نه فقط به صورت اسکناس بلکه به صورت مسکوک ، چک بانکی، حواله، سفته، چک مسافرتی وبرات نیز یافت می شود.درنظام بانکی ایران کلیه ارزها یعنی تمام پولهای خارجی ، قابل معامله یا تبدیل نیستند.بدین صورت که قسمتی ازآنها قابل معامله و قسمتی غیر قابل معامله شناخته شده اند - برگرفته از . - http://4txt.ir نرخ ارز قیمت یک واحد پول خارجی در مبادله با پول رایج یک کشور است - رفعتی، محمدرضا و همکاران،1372،ص. - 2 که به سبب اثری که بر قیمت کالاهای داخلی و خارجی می گذارد، اهمیت دارد.هنگامی که ارزش واحد پول یک کشور افزایش می یابد، کالاهای تولیدی این کشور در خارج گرانتر میشوند و کالاهای خارجی در آن کشور ارزانتر خواهند شد.بر عکس، هنگامی که ارزش واحد پول یک کشور کاهش مییابد کالاهای آن کشور در خارج ارزانتر و کالاهای خارجی در آن کشور گرانتر میشوند - میشکین، فردریک،1378،ص. - 201
-2-2 بازار ارز
بازار به معنی تجمع گروهی از مصرف کنندگان است که دارای نیازهای مشترکی بوده و وسیله پرداخت معینی را نیز در اختیار داشته باشند . این تعریف هم درمورد بازار کالاها وهم درمورد بازار پول ، سرمایه وارز صادق است. بنابراین بازار ارز، محل فیزیکی مشخصی نیست ، بلکه مکانیسمی است که خریداران وفروشندگان ارز را برای انجام معامله یا دادو ستد ارز با پول ملی به یکدیگر نزدیک می نماید. بدیهی است دراین بازار ، مصرف کنندگان ارز ، یعنی خریداران ارز، شامل : وارد کنندگان شرکتهای حمل ونقل ، بیماران، دانشجویان مقیم خارج ،مسافرین به کشورهای خارجی، حجاج ، جهانگردان وهرنوع متقاصی ای است که مایل است قسمتی از پول ملی را به هردلیلی با پول خارجی تعویض نماید. دراین بازار فروشندگان ارز را صادرکنندگان ، شرکتهای حمل ونقل دریائی، هوائی وزمینی ، سفرتخانه ها کنسولگریها، شرکتهای خارجی ، دانشجویان ، شرکتهای خدماتی وازهمه مهمتر دولت به عنوان بزرگترین وارد کننده وبزرگترین صادر کننده تشکیل می دهد.ازجانب دیگر ، دلالان ارز نقش مهمی دراین بازار دارند. دلالان ، خریدار وفروشنده یا تقاضا کننده وعرضه کننده ارز را با یکدیگر نزدیک ساخته ودراین بین حق العمل خودرا دریافت می دارند. معمولا "دلالان به علت محدودیت امکانات مالی، به ندرت مقادیر کلانی ارز را به حساب خود خریده وشخصا ” به فروش می رسانند، بلکه فقط برای مشتریان خود اقدام به انجام معامله می نمایند. نقش و وظیفه بازار ارز تبدیل ارزها به یکدیگر و یا انتقال قدرت خرید ازیک کشوربه به کشور دیگر می باشد بنابراین بازر ارز یک بازار جهانی است مکان مشخصی ندارد دارای نظامهای ارتباطی سریع وپیچیده است. به کمک آن می توان اقتصادی را تهدید کرد و یا اقتصادی را نجات داد و بالاخره می توان درشئونات سیاسی واقتصادی ملتها دخالت نمود - برگرفته از . - http://4txt.ir بازار ارز به بازاری گفته می شود که معاملات آن برای تاثیرگذاری بر انتقال پول یک کشور به کشور دیگر انجام میگیرد. این بازار محل مشخصی ندارد و بازاری است بین المللی که معاملات آن از طریق وسایل ارتباطی راه دور مثل تلفن و تلکس صورت می پذیرد. در اصل نیاز به تسویه حساب با طرف های تجاری خارجی بود که برات خارجی را به عنوان عامل کارسازی حساب ها رواج داد و موجب شد تا همه بانک ها و دیگر موسسات مالی بین المللی آن را بپذیرند. در ابتدا معاملات روی برات ها از طریق تنزیل آنها انجام می شد و چنین بود که بازار ارز پدید آمد و میزان این برات عامل تشخیص فعالیت های بین المللی شد . در دوران کنونی این بازار گسترش فراوان یافته است و تحت تسلط سازمان های مالی قرار دارد که از راه خرید و فروش ارز منافع حاصل از تفاوت میان نرخ ارز و نرخ بهره در مراکز مالی مختلف را به خود اختصاص می دهند. در ایران در پی ازدیاد سریع درآمد ارزی ناشی از افزایش قیمت نفت در سال 1973 بانک مرکزی ایران در دی ماه سال 1353 اقدام به تاسیس یک بازار ارز غیربازرگانی کرد تا از این راه محدودیت های ارزی موجود بر سر راه ایجاد یک بازار بین المللی پول و سرمایه در کشور را از میان بردارد - برگرفته از . - http://daneshnameh.roshd.ir
-3-2 نظامهای ارزی
نظام نرخ ارز ثابت : - fixed Exchange Rate System - در این نظام کشورها پول ملی خود را به یک ارز یا سبدی از اسعار ملزم میکنند.بنابراین نرخ پول ملی آنها همواره بدان ارز یا سبد ارزی، ثابت می باشد؛ ولی نسبت به نرخ بقیه ارزهای جهان
