دانلود مقاله نگاهی کوتاه بر فرشته ی خدا ( میکائیل )

بخشی از مقاله

نگاهی کوتاه بر فرشته ی خدا ( میکائیل )

سپاس خدای را که آفریننده آسمان و زمین است و فرشتگان را رسولان خود گردانید و دارای دو و سه چهار قرار داد و هر چه بخواهد در آفرینش می افزاید که خدا بر همه چیز قادر است .(سوره فاطر آیه 1)
تمام موجودات عالم ماده تحت سیطره عالم ملکوت اند .
تمام موجوداتی که در این عالم هستند به واسطه یک موجود مدبّر الهی اداره می شوند . انسان مادی یک ملک مقربی دارد که او را رشد می دهد و حفظ می کند .هریک از اصناف حیوانات ، نباتات و هر ذره ای از موجودات این عالم اینچنین هستند و بطور کلی تمام عالم شهادت که عالم ظاهر و عالم ملک است در تحت اراده و سیطره یک عالم ملکوت است که آن عالم ملکوت ،عالم حقیقت و معنی و باطن است.

قدرت و عظمت آن عالم از این عالم بیشتر است و می تواند این موجودات را در تحت شرایط خود تربیت کند و سیر دهد ؛ آن موجودات را ملائکه می گویند .
تعداد ملائکه به حساب در نمی آید ، به اندازه ذراتی که در این عالم موجود است در عالم ملک ، خلق شده است ملائکه موجود است ؛ هر قطره از باران که از آسمان می ریزد یک فرشته موکول بر حفظ و حراست و پایین آوردن آن است .

هر دانه گیاهی که از زمین می روید و هر حبه از حبوباتی که بیرون می آید و رشد می کند و می رسد حتی دانه اسپند چنانچه در روایات وارد است ، برای هر کدام از آنها ملکی گماشته شده که آنرا طبق وظیفه و شرط و سنت الهیه ای که به او تفویض شده است حفظ کند ، رشد دهد ، برساند و تا سر حد کمال آن ، آن را مواظبت و مراقبت نموده و از وظیفه پاسداری در برابر جهات حیاتیه و تغذیه و تمنیه آن دریغ ننماید .

باد که می ورد فرشته ای بلکه بادهای مختلف از باد شمال و باد جنوب و باد دبور و باد صبا فرشتگان مختلفی دارند ، بادهای رحمت و بادهای غضب ، بادهای مهلکه و مسموم و نسیم های لطیف و جان پرور و ابرهای آسمان ابر سپید و سیاه و ابر انبوه و پرپشت و ابر کم پشت ، ابر تگرگ و برف و باران هر کدام دارای فرشتگانی هستند ؛ این فرشتگان هر کدام دارای ماموریت های متفاوتی هستند که بر حسب اختلاف قوا و سرمایه هایی که خداوند به آنها داده است متفاوت می کند .

مراتب حیات انسان از قوای هاضمه و تغذیه و رشد دهنده و رفع کننده و جاذبه و دافعه و تبدیل کننده و ماسکه و غیرها همه در تحت تدبیر و اراده ی ملائکه مختلفی هستند .
این یک واقعیتی است بر اساس یک واقعیت فلسفی که : که موجودات عالم طبع و ماده در تحت سیطره موجودات عالم مثال و صورت ، و آنها در تحت سیطره موجودات عالم نفس و ملکوت اعلی ، تا برسد به مقام اسما و صفات الهیه و بالاخره به اسم اعظم حضرت واحدیت و مقام لا اسم و لا رسم حضرت احدیت جل و عز تبارک و تقدس .

میکائیل (میکال) یکی از چهار فرشته ی مقرب است که به موجب روایات اسلامی فرشته ی موکول بر ارزاق خلایق است و حکمت و معرفت نفوس به وی تعلق دارد. به دست میکائیل کیلی است که هرپگز قطره ای باران نبارد و هیچ نبات از زمین نروید و میوه از درختان بیرون نیاید و قطره ای شیر از پستان چارپایان نیاید ، الا که همه به پیمانه ی میکائیل پیموده و شمرده شده باشد و با سنگ او سخته گردد ؛ زیرا او بر روزی بندگان موکول است . از قول کعب الا حبار نقل شده که چون آدم از بهشت هبوط کرد ، میکائیل قدری گندم پیش او آورد و گفت : این رزق تو و فرزندان تست ؛ برخیز زمین را شیار کن و تخم بیفشان و آنگاه طرز پختن نان از گندم بدو آموخت . شاید به همین مناسبت است که در اغلب فرهنگ ها تشتر ( فرشته ی باران در روایات ایرانی ) را به میکائیل ترجمه کرده اند ( یشت ها 1/325 ) .

در توصیف هیئت میکائیل نوشته اند ( عجایب فارسی 58)که عدد بال های او را جز خدای تعالی کس نداند . اگر دهن باز گشاید ، آسمان ها در دهن او چون خردلی باشد در بحری ؛ و اگر ظاهر شود اهل آسمان و زمین از نور او بسوزند و اعوان او در تمام عالم موکول باشند بر نمو و زیادات و نهوض ارکان و مولودات .
میکائیل از جمله فرشتگانی است که سینه ی پیغمبر را پیش از لیله معراج منشرح ساختند . در جنگ بدر نیز به یاری مسلمین شتافت ( اعلام قرآن 609 ) . به موجب قرآن ، میکائیل اولین کسی است که بر آدم سجده کرد و شیطان را به تعظیم و ستایش وی امر کرد .

در عهد جدید میکائیل با شیطان نزاع می کند و به موجب مکاشفات یوحنا ، میکائیل و یارانش با اژدها می جنگند و او را مغلوب می سازند . یهو دیان جبرئیل را فرشته ی ویرانی و فقر و میکائیل فرشته ی نعمت و سلامت می دانند . معروف است که یهود به پیامبر اسلام گفتند : اگر واسطه ی وحی تو میکائیل بود ، به تو ایمان می آوریم ( اعلام قرآن 608 ) . میکائیل ، در کتاب دانیال ، امیر بزرگ و حامی قوم اسرائیل معرفی شده است .

در فرهنگ اسلامی و به دنبال آن در ادبیات فارسی میکائیل بعد از جبرئیل و اسرافیل معروفترین فرشته ی مقرب درگاه خداوند و مورد توجه خاص شاعران و عرفا بوده است .
عزیز الدین نسفی ( الانسان 148) هنگام تطبیق جوارح آدمی لر افلاک گوید :
« و جگر آسمان ششم است ، ونمودار فلک مشتری است ؛ از جهت آنکه مشتری جگر عالم کبیر است و در این فلک ، ملایکه بسیارند و ملکی که موکول است بر رزق سر ور این ملایکه است و نامش میکائیل است و میکائیل سبب رزق آدمیان است .»
در ستایش حضرت پیغمبر :

بر سما دارد چو میکائیل و چون جبرئیل دوست
بر زمین دارد چو صدیقی و فاروقی خدم (سنائی 364 )
خدای گونه چنان خواست کو بود بزمین
معین عزرائیل و شریک میکائیل
چگونه باسط ارزاق شد به دست جواد
چگونه قابض ارواح شد به تیغ سلیل ( جبلی 1/ 248 )
پیامبر در معراج :
سر برون زد ز مهد میکائیل
به رصد گاه صور اسرافیل ( خمسه 606 )

چون سرافیل قناعت تا ابد جان دار تست
گو مکن دیوان میکائیل روزی را ضمان ( خاقانی 326 )
بود مکیال میکائیل دست رزق بخشایش
بود چنگال عزرائیل شمشیر جهانسوزش ( قا آنی 458 )
میکال « میکائیل » فرشته ی مقربیست که یهود و مسیحیان وی را میشل می نامند و فقط نام وی یکبار در قرآن مجید آیه ی 98 از سوره ی بقره مذکور است و ترجمه ی آن آیه چنین است : کسی که دشمن خدا و پیغمبران و فرشتگان و جبریل و میکال باشد بداند که خدا دشمن کافران است .

راجع ببیان شآن نزول این آیه دو قصه در تفاسیر موجود است : قصه ی اول اینست که یهودیان برای آزمایش نبوت پیغمبر از وی سوالاتی کردند و جواب های کافی شنیدند و در آخر پرسیدند : ملک واسطه ی میان تو و خدا کیست ؟ پیغمبر جواب داد : جبریل . یهو دیان گفتند جبریل دشمن ماست زیرا فرشته ی ویرانی فقر است اما میکائیل همیشه حامی ما بوده و فرشته ی نعمت و سلامت است اگر میکائیل واسطه ی وحی میبود بتو ایمان میآوردیم ( تفسیر طبری جلد 1 صفحه ی 324 ) .

قصه ی دوم چنین است که عمر روزی وارد کنیسه یهود شد و از علمای یهود راجع بمیکائیل و جبرئیل سوال کرد .ایشان جواب دادند میکائیل ملک نعمت و سلامت است و جبرئیل فرشته ی ویرانی و فقر میباشد . آنگاه عمر از مقامی که ایشان نزد خدا دارند پرسید . گفتند : جبرئیل در طرف راست خدا و میکائیل در طرف چپ خدا مقام دارد و این دو با هم دشمنند . عمر گفت : با چنین مقامی که دو فرشته نزد خدا دارند چگونه ممکن است با هم دشمن باشند ؟ شما مانند ستوران دچار جهل و نادانی هستید . آنگاه عمر بخدمت پیغمبر مشرف شد وآنچه از یهود شنیده بود اظهار داشت و این آیه بر پیغمبر نازل گردید « من کان عدوالله و ملائکه و رسله وجبریل
و میکال فان الله عدو للکافرین » سوره ی بقره آیه ی 98 .

در منابع یهود ، مدرکی که بر خصومت جبریل با یهود دلالت کند در دست نیست ولی نسبت بمیکائیل مطالبی که موید قصص مذکوره در فوق باشد وجود دارد . در کتاب دانیال ، میکائیل امیر بزرگ و حامی قوم اسرائیل معرفی شده و در عهد جدید میکائیل خداوند اسرائیل است . بموجب لاویتا میکائیل اولین کسیست که شیطان را بتعظیم و ستایش آدم واداشت . قرآن مجید با اینکه در موارد عدیده از ابلیس سخن می گوید باین فقره مندرج در لاویتا اشاره نکرده است . بنابر احادیث اسلامی جبرئیل و میکائیل اولین فرشتگانی هستند که بآدم سجده کردند و بر خلاف ایشان ، ابلیس از تعظیم و سجده خودداری نموده است .

در ادبیات مسلمین اثری از میکائیل که منطبق با مقام وی نزد یهود باشد وجود ندارد چه در کتاب یهود مثلا در کتاب اخنوخ ، وی واسطه ی میان خدا و انسان و حامی بهترین افراد انسان شناخته شده است و در عهد جدید ، میکائیل با شیطان نزاع می کند و بموجب مکاشفات یوحنا میکائیل و فرشتگان با اژدها می جنگند و اژدها را مغلوب می سازند .
در صحیح بخاری در قسمت بدا الخلق از میکائیل نام برده شده است . نسائی میگوید که میکائیل و مالک دوزخ و جبرئیل در رویا بر حضرت رسول با هم ظاهر شدند و در کتاب افتتاح صفحه ی 37 مندرج است که میکائیل را وامیدارد که از پیغمبر حفظ قرآن را بهفت حرف ( هفت قرائت )خواستار شود .

یعقوبی قصه ای نقل می کند که در اساطیر یهود و نصاری بیسابقه است : می گوید خداوند روزی مقرر فرمود که جبرئیل یل مکائیل باید بمیرند . هیچ یک از آنها حاضر نشد که برای رفیق خود فداکاری کند . خداوند فرمود از علی عبرت گیرید که در شب پیش از هجرت جان خود را فدای جان پیغمبر کرد .

میکائیل از جمله فرشتگانیست که سینه ی پیغمبر را پیش از لیله معراج منشرح ساختند و همچنین یکی از فرشتگانی است که در جنگ بدر بیاری مسلمین شتافتند . نام میکائیل در تفسیر طبری و در متن قرآن میکال ذکر شده و در بعضی قراآت شاذه میخال مضبوط است . کسانی می گویند میخائیل از خدمتگزران آسمان دوم است ولی میکائیل حافظ دریا در آسمان هفتم می باشد .میکائیل با نامی که یونانیان و عبرانیان بفرشته حافظ دریا می دهند نزدیک است . بعلاوه نام این ملک بصورت میکائیل نیز ضبط شده است .
97 .« قل من کان عدوّا لجریل فانه نزله علی قلبک باذن الله مصدقا لما بین یدیه و هدی و بشری للمومنین»
98 .« من کان عدوّا لله و ملائکته و رسله و جبریل و میکال فان الله عدوّ للکافرین »

97. ( آنها می گویند چون فرشته ای که وحی به تو نازل می کند جبرئیل است و ما با جبرئیل دشمن هستیم به تو ایمان نمی آوریم ) بگو کسی که دشمن جبرئیل باشد ( در حقیقت دشمن خدا است ) چرا که او به فرمان خدا قرآن را بر قلب تو نازل کرده است ، قرآنی که کتب آسمانی پیشین را تصدیق می کند و هدایت و بشارت برای مومنان است .
98 .کسی که دشمن خدا و فرشتگان و فرستادگان او جبرئیل و میکائیل باشد ( کافر است و ) خداوند دشمن کافران است .
شأن نزول :
هنگامی که پیامبر به مدینه آمد روزی ابن صوربا ( یکی از علمای یهود) با جمعی از یهود فدک نزد پیامبر اسلام آمدند و سوالات گوناگونی از حضرتش کردند و نشانه هایی را که گواه نبوت و رسالت او بود جستجو نمودند ، از جمله گفتند : ای محمد خواب تو چگونه است ؟ زیرا به ما اطلاعاتی درباره خواب پیامبر موعود داده شده است ، فرمود : تنام عینای و قلبی یقظان ! : « چشم من به خواب می رود اما قلبم بیدار است » گفتند راست گفتی ای محمد ! و پس از سوالات متعدد دیگر ، ابن صوریا گفت : یک سوال باقی مانده که اگر آن را صحیح جواب دهی به تو ایمان می آوریم و از تو پیروی خواهیم کرد ، نام آن فرشته ای که بر تو نازل می شود چیست ؟ فرمود : جبرئیل است .
« ابن صوریا » گفت : او دشمن ما است ، دستور های مشکل درباره ی جهاد و جنگ می آورد ، اما میکائیل همیشه دستور های ساده و راحت آورده ، اگر فرشته وحی تو میکائیل بود به تو ایمان می آوریم !

تفسیر:
ملت بهانه جو !
بررسی شأن نزول آیه ی فوق انسان را بار دیگر به یاد بهانه جوئیها ی ملت یهود می اندازد که از زمان پیامبر بزرگوار موسی تا کنون این برنامه را دنباله کرده اند و برای شانه خالی کردن از زیر بار حق هر زمان به سراغ بهانه ای می روند .
در اینجا چنانکه مشاهده می کنیم : تنها بهانه این است که چون جبرئیل فرشته وحی تو است و تکالیف سنگین خدا را ابلاغ می کند ما ایمان نمی آوریم ، ما دشمن او هستیم اگر فرشته وحی میکائیل بود ، بسیار خوب بود ایمان بیاوریم ؟

از اینان باید پرسید مگر فرشتگان الهی با یکدیگر از نظر انجام وظیفه فرق دارند ؟ اصولا مگر آنها طبق خواسته خودشان عمل می کنند یا از پیش خود چیزی می گویند ؟ آنها همان گونه اند که قرآن معرفی کرده لایعصون الله ما امرهم : « هر چه خداوند دستور دهد همان را انجام میدهند » ( تحریم _6 ).
به هر حال قرآن در پاسخ این بهانه جوئیها چنین می گوید :« به آنها بگو هر کس دشمن جبرئیل باشد ( در حقیقت دشمن خدا است ) چرا که او به فرمان خدا قرآن را بر قلب تو نازل کرده است » ( قل من کان عدوا لجبریل فانه نزله علی قلبک باذن الله ) .

« قرآنی که کتب آسمانی پیشین را تصدیق می کند » ( و هماهنگ با نشانه های آنها است ) ( مصدقا لما بین یدیه ) .
« قرآنی که مایه ی هدایت و بشارت برای مومنان است » ( و هدی و بشری للمونین ) .
در حقیقت در این آیه سه پاسخ به این گروه داده شده است :
نخست اینکه جبرئیل چیزی از نزد خود نمی آورد هر چه هست « باذن الله » است .
دیگر اینکه نشانه ی صدق از کتب پیشین در آن وجود دارد چرا که مطابق نشانه های آنها است .
سوم اینکه محتوای آن خود دلیل بر اصالت و حقانیت آن می باشد .

آیه ی بعد همین موضوع را با تأکید بیشتر توأم با تهدید بیان می کند و می گوید :« هر کس دشمن خدا و فرشتگان و فرستادگان او جبرئیل و میکائیل باشد خداوند دشمن او است ، خدا دشمن کافران است » ( من کان عدو لله و ملائکته و رسله و جبریل و میکال فان الله عدو للکافرین ) .
اشاره به اینکه اینها قابل تفکیک نیستند : الله ، فرشتگان او ، فرستادگان او ، جبرئیل ، میکائیل و هر فرشته ی دیگر ، و در حقیقت دشمنی با یکی دشمنی با بقیه است .
به تعبیر دیگر دستورات الهی که تکامل بخش انسان هاست از سوی خداوند بوسیله فرشتگان بر پیامبران نازل می شود و اگر تفاوتی بین مأموریت های آنها باشد از قبیل تقسیم مسئولیت است نه تضاد در مأموریت ، آنها همه در مسیر یک هدف قرار دارند ، بنابراین دشمنی با یکی از آنها دشمنی با خدا است .

نام «جبریل» سه بار ، و نام « میکال » یکبار در قرآن مجید ، در همین مورد آمده است و از همین آیات استفاده می شود که هر دو از فرشتگان بزرگ و مقرب خدایند ( در تلفظات معمولی مسلمین جبرئیل و میکائیل هر دو با همزه و یا تلفظ می شود ، ولی در متن قرآن تنها به صورت جبریل و میکال آمده است ) جمعی عقیده دارند که « جبریل » لفظی است عبرانی و اصل آن « جبرئیل » به معنی « مرد خدا » یا « قوت خدا » است ( « جبر » به معنی « قوت یا مرد » و « ئیل » به معنی « خدا » است ) .
به موجب آیات مورد بحث جبرئیل پیک وحی خدا بر پیامبر ، و نازل کننده ی قرآن بر قلب پاک او بوده است ، در حالی که در سوره نحل آیه ی 102 واسطه وحی « روح القدس » معرفی شده .

در کتب اسلامی معمولا چهار فرشته ی مقرب خدارا جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل شمرده اند که از میان اینها جبرئیل از همه برتر است
در منابع یهود نیز سخن از جبریل و میکال آمده است ، از جمله در کتاب دانیال جبرئیل به عنوان مغلوب کننده ی رئیس شیاطین و میکائیل به عنوان حامی قوم اسرائیل معرفی شده .
بعضی از محققان می گویند در منابع یهود چیزی که دلالت بر خصومت جبریل با آنها داشته باشد دیده نشده ، و این خود موید آن است که اظهار عداوت یهودیان معاصر پیامبر نسبت یک بهانه بیش نبوده ، تا بوسیله آن از پذیرش اسلام سر باز زنند ، چرا که در منابع مذهبی خودشان ریشه ای نداشته است .

درظاهر آیه ی 98 سوره ی بقره آنست که میکال نام فرشته ای است در دعای سوم صحیفه سجادیه پس از ذکر اسرافیل و قبل از ذکر جبریل فرموده : « و میکائیل ذوالجاه عندک و المکان الرفیع من طاعتک » از این کلمه فقط معلوم میشود که میکائیل از جمله ملائکه و در نزد خدا دارای مقام بلندی است ولی شغل او معلوم نمی شود .
در ریاض الساکین فرموده : روایت شده که میکائیل با رزاق و حکمه و معرفت نفوس مامور است و او را اعوانی است از ملائکه که بر همه ی عالم موکل اند .
در مجمع فرموده : جبرئیل و میکائیل هر دو لفظ عجمی اند که که معرب شده اند بقولی «جبر» در لغت سریانی بمعنی عبد و « ایل » بمعنی خداست و میک بمعنی کوچک است پس جبرئیل یعنی بنده خدا ، میکائیل یعنی بنده کوچک خدا .

نگارنده گوید در ریاض الساکین گوید : دیلمی از ابا امامه رسول خدا نقل کرده که : نام میکائیل بنده کوچک خدا است . دلیل غیر عربی بودن این دو لفظ وقوع آنها در تورات است که در « جبر _ جبرئیل » گذشت .
هاکس در قاموس کتاب مقدس جبرائیل را مرد خدا و میکائیل را « کیست مثل خدا » معنی کرده و گوید : او رئیس الملائکه است که دانیال او را بقوم یهود واضح نمود و گویند که وی پیشوای عساکر فرشتگان است .

نام میکائیل در تورات کتاب باب دهم بند 13 و 21 و باب 12 بند 1 و ایضا در کتاب مکاشفه یوحنا باب 12 بند 3 آمده است .
اینکه هاکس گوید: او رئیس ملائکه است درست نیست زیرا فقط درباره ی جبرئیل آمده « ذی قوه عند ذی العرش مکین . مطاع ثم امین ».
تکویر : 20 و 21 لفظ مطاع نشان می دهد که میکائیل در اطاعت جبرئیل است .

اما درباره معنی آیه فوق .باید دانست که آیه ما قبل چنین است : « قل من کان عدوا لجبریل فانه نزله علی قلبک باذن الله ... » آیه در جواب یهود است که با جبرئیل عداوت داشتند و میگفتند علت عدم ایمان ما آنست که آورنده وحی جبریل است و ما با او دشمنیم . در مجمع نقل شده که یهود به آن حضرت گفتند : جبریل دشمن ماست که جنگ و سختی نازل می کند و میکائیل آسانی و راحتی میاورد اگر آورنده وحی میکائیل بود حتما ایمان میاوردیم .
در جواب فرموده : جبریل فقط مامور خداست در آوردن وحی و دشمنی با او بی جا است و در آیه ما نحن فیه بطور کلی فرموده : هر که با خدا ، ملائکه ، پیامبران ، جبریل و میکال دشمن باشد خدا با او دشمن است .

میکال _ میکائیل ، نام فرشته بزبان عبری از « میکه وایل » بمفهوم مانند خدا ( meckawel )
و او مربی قوم یهود شمرده می شد چنانچه در تورات کتاب دانیال فصل دهم آیه 21 می فرماید : ( و کسی غیر از رئیس شما میکائیل نیست ) در فصل 12 می فرماید : _ و در آسمان جنگ شد میکائیل و فرشتگان با اژدها جنگ کردند افسانه جنگ اژدها با فرشته یا قهرمان افسانه در همه مدل باستانی دیده می شود .
در ایران افسانه گرشاسب و اژدها و نیز سام و رستم و گشتاسب دور هند افسانه اندره و ورنزه و کرشنا و اژدها معروف است در همه اینها کشنده اژدها خورشید یا حرارتی است که در فضا می باشد و علت باران و بالیدگی نباتات و زندگی حیوانات و بشر می شود و از اینرو میکائیل را می توان بفهموم خورشید یا تابش آن گرفت ، بنا بر عقیده مسلمین او رساننده روزی است . در عصر پیغمبر ختمی مرتبت یهود میکائیل را مربی خود می دانستند هم چنانکه در یک زمانی مهر را ایرانیان یاور و حامی خود می پنداشتند و از اینرو نام میکائیل در قرآن نیز ذکر شده است .
( من کان عدو لله و ملائکته و رسله و جبریل میکال ) : هر که دشمن بود خدا را و فریشتگان او را و پیغمبران و جبرئیل و میکائیل را او دشمن خدا بود و هر که دشمن خدا بود خدا دشمن او بود .