بخشی از مقاله
جدید در ارتباط با اکتشاف و بهره برداري از این کانسارها را فراروي معدنکاران قرار دهد.
مقدمه
در ناحیه جغرافیایی کوهبنان ـ بهاباد در حد فاصل استانهاي کرمان و یزد تعداد زیادي کانسـار و نشـانه معدنی روي وسرب وجود دارد. براي مثال می توان به کانسارهاي روي و سرب طرز، گوجر، کارونگاه، گور (جور)، تپه سرخ، سنجدو، ریگ کلاغی، کوه قلعه، گیچرکوه، بنه انار (احمد آباد) تاجکوه و مگسو اشاره نمود. اغلب این کانسارها داراي آثار معدنکاري شدادي بـوده و در گذشـته هـاي دور و باتـاریخ نامشخص، عملیات معدنکاري زیرزمینی با مهارت بسیار زیاد بر روي آنهـا بـه انجـام رسـیده (امیـري،
(1383 و امروزه این آثار یکی از مهم ترین راهنماهاي اکتشافی محسوب می شوند.
کانسارهاي یاد شده عمدتاً در سنگهاي رسـوبی کربناتـه (دولومیـت و آهـک) منتسـب بـه پالئوزوئیـک فوقانی ـ تریاس (Huckride et al., 1962) واقع بوده و عمدتاً داراي ساختار رگـه اي و نـدرتاً بـه صـورت همخوان با طبقه بندي مشاهده می شوند. وجود کانی سازي غیر سولفیدي در اغلـب ایـن کانسـارها از جمله ویژگیهاي بارز محسوب می شود و کانیهاي غیرسولفیدي شـامل انـواع اکسـیدها، کربنـات هـا و سیلیکاتهاي روي و سرب نمودي منحصر به فرد را پیش روي قرارداده است.
هر چند بهره برداري از کانسارهاي غیر سولفیدي روي صدها سال قبل آغاز گشته، اما به دلایل زیـادي، این کانسارها اخیراً بار دیگر به عنوان موضوعات اکتشافی جذاب مورد توجـه قـرار گرفتـه انـد. نـاچیز بودن سرب، گوگرد و عناصر آلاینده دیگر در این کانسـارها، بهـره گیـري از فراینـدها و تکنیـک هـاي فراروي با مصرف ناچیز انرژي نظیر روش هاي شستشوي اسیدي، انحلال ـ استخراج و electrowinning
و مزایاي دیگر سبب توجه هر چه بیشتر به این کانسارها شده است
; Bon and Large, 2003; Boni, 2003)
هیتزمن و همکاران (2003) طبقه بندي ژنز و راهنماهاي اکتشافی این دسته از کانسـارها را بـه تفصـیل مورد بررسی قرار داده اند. بر اساس تحقیق یاد شده ، این کانسارها به دو گروه کلی تقسیم بنـدي مـی شوند. این دو گروه شامل کانسارهاي سوپرژن((supegene و هایپوژن (hypogene) می باشند. کانسـارهاي سوپرژن رایج ترین نوع کانسارهاي غیر سولفیدي روي (و سرب) محسوب شـده و در سراسـر جهـان گسترش دارند. این کانسارها اغلب در سنگهاي میزبان کربناته یافت می شوند، و این به واسطه واکـنش پذیري بالاي کانیهاي کربناته با محلول هاي اسیدي، اکسیده و غنی از روي است کـه از فروپاشـی کـان تن هاي اسفالریت دار مشتق می شوند. تشکیل این کانسارها به اندازه و کانی شناسی رخـدادهاي قبلـی روي، جایجایی قائم سطح آب هاي زیرزمینی، میزان افت سـطح آبهـاي زیرزمینـی در نتیجـه حرکـات تکتونیکی روبه بالا، شرایط اقلیمی، تراکم و دانسیته شکستگی هاي سنگ دیواره و عوامل دیگر وابسـته است. از این رو هوازدگی کانسارهاي نوع دره می سی سی پی (Mississippi Valley- type) ممکـن اسـت سبب تشکیل کانسارهاي غیر سولفیدي مهم روي گـردد، امـا در مقابـل هـوازدگی کانسـارهاي غنـی از پیریت رسوبی ـ بروندمی (SEDEX) و سـولفیدهاي تـوده اي بـه مقـدار بسـیار کـم منجـر بـه تشـکیل کانسارهاي غیر سولفیدي روي می شود. به عنوان مثال در ناحیه کوهبنان ـ بهاباد کانسارهاي رسـوبی ـ بروندمی و سولفید توده اي (؟) چاه میر و کوشک در مجاورت کانسارهاي غیر سولفیدي روي و سرب قرار دارند که در آنها کانی سازي غیر سولفیدي مهمی مشاهده نمی شـود. کانسـارهاي غیـر سـولفیدي سوپرژن روي به زیر رده هاي جانشینی مستقیم (direct replacement)، جانشینی سنگ دیواره (wall- rock replacement) و کانسارهاي پرکننده کارست (karst- fill) و برجاماندي (residual) تقسیم می شوند.
376
مجموعه مقالات نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه تربیت معلم تهران، 1384
بر عکس کانسارهاي سوپرژن، کانسارهاي هایپوژن غیر سـولفیدي روي ناشـناخته تـر بـوده، گسـترش جغرافیایی کمتري داشته و به زیـر رده هـاي بـا کنتـرل سـاختاري (structurally controlled)، تـوده هـاي جانشینی (replacement) و توده هاي غنی از منگنز استراتیفرم بروندمی (؟) تقسیم می شوند. کانسـارهاي هایپوژن به نظر می رسد که به واسطه اختلاط یک سیال احیایی، با دمـاي کـم تـا متوسـط 80) تـا 200
درجه سانتی گراد)، غنی از روي و فقیر از گوگرد با یک سیال اکسیدي فقیـر از گـوگرد تشـکیل شـده باشند.
با توجه به اهمیت کانسارهاي غیر سولفیدي روي (و سرب) و پراکندگی جغرافیـایی نسـبتاً وسـیع ایـن نوع کانسارها در ناحیه کوهبنان ـ بهاباد در این تحقیق سعی شده است ویژگی هـاي ایـن کانسـارها بـا رویکرد جدید مورد توجه قرار گرفته و فصل جدیدي در مطالعه کانسارهاي روي ( و سرب) ایران بـاز شود. به همین منظور وضعیت زمین شناسی این کانسارها به عنوان مثال هاي موردي در ایـران بررسـی شده است.
بحث
هر چند که بهره برداري از کانسارهاي غیر سولفیدي روي (و سرب) به صدها سـال قبـل برمـی گـردد
(براي مثال سنگستر، 2003 و امیري، (1383 اما بهره برداري جدي از این کانسارها تنها بـه چنـد سـال اخیر برمی گردد. در ناحیه کوهبنان و بهاباد آثار بسیار زیادي از معدنکاري در کانسارهاي غیر سولفیدي روي (و سرب) به صورت حفریات معدنی مشاهده می شود. این حفریات در نهایـت دقـت و بـر پایـه اصول مهندسی به انجام رسیده و بررسی هاي انجام شده بر روي این حفریات (امیري، (1383 حکایت از روش معدنکاري اتاق و پایه (room and pillar) و open stoping دارد. وجود آثار فراوانی از سرباره هـا و کوره هاي ذوب کانسنگ و تهیه توتیا در ناحیه فوق (آل طه، (1375 دلالت بـر رونـق ایـن ناحیـه در گذشته هاي دور دارد.
ناحیه مذکور از دیدگاه تقسیمات زمین شناسی ایران در محدوده زون تکتونیکی ـ رسوبی ایران مرکـزي
(نبوي، (1355 و حد فاصل بلوك طبس و بلوك پشت بادام و بیشـتر در بلـوك طـبس (علـوي، (1991
واقع شده است (شکل .(1
377
نگرشی نو بر کانسارهاي استراتاباند غیر سولفیدي روي و سرب در ناحیه کوهبنان ـ بهاباد
کهن ترین چینه هاي موجود در این ناحیه مربوط به پالئوزوئیک تحتانی بوده و بیشـتر شـامل رخسـاره هاي تخریبی و کربناته به همراه واحدهايْآذرین ساب ولکانیک می باشد. پالئوزوئیک میـانی در ناحیـه گسترش چینه اي قابل ملاحظه نداشته و تنها می توان به شیل هاي سیلتی میکادار (اردویسـین)، گـدازه هاي اسپیلیتی، آهک و شیل آهکی همراه با ماسه سنگ (سیلورین) اشاره نمود. نهشته هاي پالئوزوئیـک بالایی در ناحیه گسترش وسیعی داشـته و عمـدتاً شـامل رخسـاره هـاي تخریبـی و کربناتـه (آهکـی)،
