بخشی از مقاله
چکیده
مجموعه افیولیتی نیریز در جنوبغرب ایران و در استان فارس با روند شمال غربی- جنوب شرقی بصورت توده های ناپیوسته اولترامافیک-مافیک در محدوده ای به طول بیش از 120 کیلومتر از جنوب شرق شهر نی ریز تا شمال غرب شهر ارسنجان بر روی سطح زمین جایگیری شده است. این افیولیت میزبان کانسارهای مهمی از کرومیت های توده ای و انتشاری می باشد. مطالعات پتروگرافی و دادههای آنالیز نقطهای به روش الکترون میکروپروب بر روی کانیهای فلزات پایه - نیکل، آهن و مس - نشان می دهند که کانی ها از نوع سولفید و آلیاژ بوده و اغلب بصورت بین دانهای و به میزان کمتر به شکل میانبار در کانسنگ های کرومیت تشکیل شده اند. روند عمومی میزان این کانی ها طوری است که از کانسارهای بخش های عمیق تر به سمت کانسارهای بالای ستون افیولیتی افزایش مییابد.
کانیهای سولفیدی شامل هزلوودیت، میلریت، پنتلاندیت، پیریت و کالکوسیت و کانیهای آلیاژی شامل اواروویت و تاینیت می شوند. حضور کانیهای سولفیدی و آلیاژی نیکلدار نشانگر بالا بودن فعالیت Ni در سیستم ماگمای افیولیتی نی ریز است. بین غلظت نیکل در ترکیب کانی شناختی کانی های فلزات پایه و میزان حجمی - مودال - آنها در کانسنگ همبستگی مثبت وجود دارد. تکرار کانسارهای غنی و فقیر از این کانی ها در ستون افیولیتی نشانگر وجود پالسهای ماگمایی متعدد در سیستم افیولیت نیریز است. عناصر Pt، Ir و Os فراوان ترین عناصر گروه پلاتین در ترکیب این کانی ها می باشند. عنصر Pt در سولفیدها و آلیاژهای نیکل - هزلوودیت و میلریت و اواروویت - بیشترین مقدار است، لذا کانیهای نیکل تمرکز دهنده خوب برای این عنصر می باشند.
مقدمه
تودههای افیولیتی گونهای از مجموعههای سنگی اولترامافیک-مافیک هستند که مدت زیادی است از نظر کانسارهای کرومیت مورد توجه بوده اند و لیکن به علت فقیر بودن آنها از کانی های سولفیدی و نیز پیچیدگی جایگاه سنگ شناختی واحدهای سنگی متمرکزکننده آنها، مطالعات علمی و اکتشافی کانه زایی سولفیدی در افیولیتها دارای عمری کمی میباشد. رسیدن ماگمای سیلیکاتی اولیه به حالت اشباع از سولفید، جدایش و سپس تمرکز قطرکهای مایع سولفیدی از مذاب اولیه و تجمع عناصر کالکوفیل به درون آن لازمه تشکیل کانسارهای سولفید ماگمایی نیکل-مس غنی از عناصر گروه پلاتین - PGE - است . - Naldrett, 2004 - ضریب تفکیک - D - عناصر گروه پلاتین مابین فاز مایع سولفیدی و سیلیکاتی بین103 تا 105 متغییر است، بنابراین جزء به جزء شدگی و تمرکز این عناصر در شرایط ماگمایی وابسته به موارد زیر است :
-1 زمان اشباع شدگی از سولفید و جزءبه جزءشدگی بلوری
-2 رفتار فاز سولفیدی
کرومیت و سولفید فلزات پایه دو نوع مهم از کانی های متمرکز کننده PGE در مجموعه های اولترامافیک-مافیک هستند. عناصر گروه - Ir, Os, Ru - IPGE در کرومیت بصورت میانبار از سال ها پیش در مجموعه های افیولیتی ایران مورد مطالعه قرار گرفته اند - بطور مثال - Rajabzadeh, 1998 ولیکن رخدادهای سولفیدی که گمان می رود تمرکز دهنده های اصلی عناصر گروه - Pt, Pd, Rh - PPPG و Au هستند - Leblanc, 2010 - تاکنون به دقت مورد توجه قرار نگرفته اند.
این سولفیدها میتوانند یک هدف مهم برای اکتشاف این عناصر در مجموعههای افیولیتی باشند. هر چند تناژ این گروه از عناصر در افیولیتها در مقایسه با ذخایر اصلی PGE در توده های اولترامافیک-مافیک لایه ای نظیر بوشولد در افریقای جنوبی بسیار محدود است، اما با مطالعاتی که در طی 20 سال گذشته بر روی مجموعه های افیولیتی انجام شده است مشخص گردیده که عناصر PPGE همراه با کرومیتهای حاوی سولفید در مجموعههای افیولیتی یافت شدهاند. افیولیت شتلند در اسکاتلند یکی از اولین مجموعههای افیولیتی است که در آن غلظتهای Pt, Pd در حد چند ppm شناخته شده است.
در حال حاضر رخدادهای زیادی از عناصر گروه پلاتین از مجموعههای افیولیتی مثل لیکا در نروژ، آکوجی در فیلیپین، العیض در عربستان سعودی، پیندوز در یونان، ترودوس در قبرس، اینازومی- یاما در ژاپن ، تت فورد در کانادا، معرفی شدهاند . - Prichard et al, 2009 - معرفی این افیولیتها این امید را بهوجود آورده است که تحت شرایطی در مجموعههای افیولیتی ایران نیز میتوان انتظار کانهزایی سولفیدی را داشت. ماهیت ماگمای مادر و ترتیب جایگیری ترکیبات مختلف در سطوح متفاوت ستون چینهشناسی دارای اهمیّت علمی و اکتشافی فراوانی است. در این مقاله نوع و نحوه حضور کانیهای فلزات پایه و توزیع عناصر گروه پلاتین در این کانیها در کرومیتهای افیولیت نیریز مورد بررسی قرار گرفتهاند.
بحث
جایگاه زمین شناسی
مجموعه افیولیتی نیریز در جنوبغرب ایران و در استان فارس با روند شمال غربی- جنوب شرقی بصورت توده های ناپیوسته اولترامافیک- مافیک در محدوده ای به طول بیش از 120 کیلومتر از جنوب شرق شهر نی ریز تا شمال غرب شهر ارسنجان بر روی سطح زمین جایگیری شده است. از نظر سنگشناسی این افیولیت شامل چهار بخش: سنگ های گوشتهای - هارزبورژیت، لرزولیت و دونیت - ، توالی سنگ های اولترامافیک پوسته ای - دونیت، اورتوپیروکسنیت، کرومیتیت، ورلیت، وبستریت، کلینوپیروکسنیت - ، مافیک پوسته ای - آنورتوزیت، نوریت، گابرونوریت، اولیوین گابرو - ، دایکهای صفحهای و گدازههای بالشی است.
این مجموعه افیولیتی روی آهکهای رس دار سازند سروک از گروه بنگستان به سن سنومانین -تورونین رورانده شده است و بطور دگرشیب توسط سازند آهکی تربور به سن ماستریشتین پوشیده شده است. بخش مهمی از سنگ های اولترامافیک مجموعه افیولیتی نی ریز در منطقه آباده طشک دارای کانسارهای بزرگ کرومیت هستند. مجموعه افیولیت نی ریز در در امتداد راندگی اصلی زاگرس و به صورت باقیمانده-های نابرجای پوسته اقیانوسی نئوتتیس بر روی لبه شمالی پلاتفرم عربی جایگیری شده است.
از مهمترین معادن کرومیت موجود در این منطقه میتوان خواجهجمالی، چشمهبید، نیپیک، حسنخانی- انجیرک و راجونی و .... را نام برد - شکل شماره . - 1 در این منطقه روند عمومی ساختارهای تکتونیکی نظیر چینخوردگیها و گسلها و شکستگیهای اصلی منطقه به طور کلی از روند عمومی زون ساختاری زاگرس تبعیت میکنند. کانسارهای کرومیت اغلب در غلاف دونیتی با مرز مشخص قرار گرفتهاند و از سنگهای هارزبورژیت و لرزولیت جدا شدهاند.
- شکل شماره. - 2 کانسارهای کرومیت بصورت نیمه همشیب نسبت به فولیاسیون سنگهای دربرگیرنده در اشکال عدسی، تخت، و لایهای و با امتداد 145- 160 درجه و شیب 45-70 درجه به سمت جنوب غرب در بخش بالایی گوشته جبه فوقانی قرار دارند. اندازه ذخایر بسیار متفاوت بوده و از ذخایر کمتر از 1000 تن تا 100000 تن تغییر می کند. به نظر میرسد رابطه منظمی بین اندازه لایههای معدنی و ضخامت سنگهای دونیتی میزبان وجود ندارد.
