بخشی از مقاله
چکیده
کانسارهای مس عباسآباد در زیر پهنه سبزوار و در 130 کیلومتری شرق شاهرود واقع شده است. شکل هندسی و ژئومتری ماده معدنی در این کانسارها چینهکران و سنگ درونگیر آنها گدازه آندزیتی با میان لایه-هایی از توف برش با سن ائوسن است. در این کانسارها سولفیدهای مس کانیهای اصلی مس بوده که با کربنات، زئولیت و کوارتز همراهی میشوند. ساخت و بافت ماده معدنی به صورت پرکننده فضای خالی، دانه پراکنده، رگه- رگچه ای و جانشینی است. کانسارهای مس منطقه عباسآباد شباهتهای زیادی را از نظر کانی-شناسی، سنگ میزبان، ساخت و بافت و ژئومتری با کانسارهای تیپ مانتو در دنیا نشان میدهند.
-1 مقدمه
اکثر کانسارهای مس ایران در کمان ماگمایی ارومیه- دختر و مجموعه ماگمایی البرز غربی- آذربایجان قرار دارند - قربانی، . - 1387 تاکنون انواع مختلف تیپهای کانهزایی مس در ایران مورد شناسایی قرار گرفتهاند ولی ذخایر تیپ مانتو تنها در زون ارومیه دختر، زون سنندج- سیرجان و زیر پهنه سبزوار گزارش شدهاند - حسین زاده و همکاران، . - 1393 کانسارهای مس تیپ مانتو، نوع خاصی از کانسارهای مس میباشند که بصورت چینه-کران در واحدهای آتشفشانی بخصوص گدازههای آندزیتی مگاپورفیری و آمیگدالوئیدال تشکیل میشوند و بیشتر مطالعات بر روی این کانسارها در شیلی و کانادا صورت گرفته است al., 2009 - سن این ذخایر در کشور شیلی، ژوراسیک و کرتاسه میباشد .
- Kirkham, 1996; Kojima et al., 2009 - اینکانسارها معمولاً بصورت رگه- رگچهای و محدود به یک واحد چینهای میباشند. یکی دیگر از شاخصههای اصلی این کانسارها، وجود پارژانز کانیایی بورنیت، کالکوسیت،کالکوپیریت و پیریت میباشد . - Kojima et al., 2009 - کانسارهای مس عباس آباد، در فاصله 130 کیلومتری شمال شرق شهرستان شاهرود و در شمال روستای عباسآباد در پهنه ساختاری سبزوار واقع شده است. از مهمترین کانسارهای واقع در این منطقه میتوان به کانسارهای معدنبزرگ، دامنجلا، چغندرسر، لبکال و آسیادیو اشاره نمود. هدف از این مقاله، مطالعات زمین-شناسی، جایگاه چینه ای، کانهزایی و مقایسه کانسارهای عباس آباد با ذخایر شناخته شده از این تیپ به منظور ارائه یک کلید اکتشافی برای ذخایر مشابه میباشد.
-2 زمینشناسی و توالی چینه شناسی میزبان کانهزایی مس
بر اساس نقشه زمینشناسی 1:100000 عباس آباد - خلعتبری و همکاران، - 1377، در منطقه مورد مطالعه توالی آتشفشانی- رسوبی ائوسن دارای بیشترین گسترش می باشد - شکل . - 1 از لحاظ ساختاری منطقه مورد مطالعه یک تاقدیس بسیار بزرگ میباشد که در داخل خود دارای انواع مختلفی از چینخوردگیها بوده و تمرکز کانهزایی در بخش جنوبی تاقدیس قرار دارد - شکل . - 1 با توجه به قرارگیری کانهزایی مس در یک واحد چینهای خاص - گدازه های آندزیتی با میان لایه هایی از توف برش - ، ستون چینه شناسی میزبان کانهزایی به-همراه مقطع زمین شناسی از منطقه ترسیم گردید.
-1-2 واحدهای کمرپایین
شروع توالی منطقه معدنی عباسآباد با رسوبات تخریبی ماسه سنگی و شیلی میباشد که دارای میان لایه-هایی از توف و آهک میباشد - شکل . - 1 بر روی این توالی تخریبی توفبرشهای قرار میگیرند این توف برش توسط دایکهای متعدد قطع میشوند. گدازههای الیوین بازالت و گدازههای پیکریتی، یکی از واحدهای مافیک در منطقه عباسآباد میباشد که بصورت همشیب در کمر پایین و بر روی واحد توف برش قرار میگیرد. آهک- های ماسهای آخرین واحد توالی کمر پایین میباشد که در زیر توالی میزبان کانهزایی قرار میگیرد. این واحد رسوبی بهصورت نازک لایه تا ضخیم لایه بوده و آثار فسیلی - نومولیت - نیز در داخل آن مشاهده میشود.
-2-2 واحد میزبان کانهزایی
واحد پوشاننده آهکهای ماسهای، گدازههای آندزیتی با میان لایههایی از توف برش میباشد - شکل 1، شکل . - 3 این واحد، واحد کانهدار و یا واحد دربرگیرنده ماده معدنی است - شکل . - 3 این واحد آتشفشانی-رسوبی از نازک لایه های گدازهای و آذرآواری تشکیل شده است؛ بهطوریکه توفبرش در بعضی از قسمتها دارای قطعاتی در حد لاپیلی و در بعضی از قسمتها بصورت نازک لایههایی در حد میلیمتر میباشد. واحد گدازهای میزبان کانهزایی به آندزیت مگاپورفیر معروف است. لایه هایی از گدازه تراکی آندزیتی بصورت میان لایه در این واحد کانه دار قرار دارند و همه این لیتولوژیها دارای کانهزایی مس میباشند. ضخامت این واحد کانه دار متغییر میباشد. وجود گدازه بهصورت میان لایه در داخل واحد رسوبی نشان دهنده تغییر تهنشست همزمان واحدهای رسوبی و آتشفشانی در یک حوضه واحد میباشد.
-3-2 واحد های کمربالا
گدازههایی از الیوین بازالت و تراکیآندزیت کمر بالای ماده معدنی را تشکیل میدهند که این واحد به-صورت همشیب و همروند بر روی واحد آندزیت مگاپورفیر - میزبان کانهزایی - قرار گرفته است. از خصوصیات توالی کمر بالا و تفاوت اصلی آن با توالی میزبان کانهزایی و توالی کمر پایین، بالا بودن میزان واحدهای رسوبی نسبت به واحدهای آتشفشانی میباشد که نشان دهنده حاکم بودن شرایط رسوبی در محیط و افول ولکانیسم در مراحل آخر فوران آتشفشان در منطقه عباسآباد میباشد. توف، توف برش و آهکهای توفی دیگر واحدهای آتشفشانی توالی کمر بالای کانسارهای منطقه عباسآباد میباشد - شکل 2ب - . بنابراین مطالعه توالی میزبان کانهزایی - کمر پایین، واحد کانه دار، توالی کمر بالا - در منطقه عباس آباد نشان میدهد که توالی آتشفشانی-رسوبی دربرگیرنده کانهزایی هستند و نسبت واحدهای گدازه ای و آذراواری نسبت به توالی رسوبی بسیار بیشتر میباشد.
-3 کانهزایی مس چینه کران در منطقه عباس آباد
در منطقه معدنی عباس آباد کانهزایی مس به شکل چینه کران و محدود به واحد آندزیت مگاپورفیر با میان لایههایی از توف برش است - شکل 2 الف - . بهطوریکه کانهزایی بصورت همروند با لایهبندی واحد گدازهای قرار گرفته است. ژئومتری ماده معدنی به صورت رگه- رگچه ای و پرکننده فضای خالی در جهات مختلف و همروند با واحد سنگ میزبان رخ داده است - شکل . - 4 این نوع ژئومتری گسترش فراوانی دارد و بخش عمده کانهزایی را شامل میشود. قطر این رگه- رگچه ها کم - کمتر از یک میلیمتر تا چند سانتی متر - میباشد - شکل . - 4
کارهای استخراجی در منطقه عباس آباد در بخشهای مختلف صورت گرفته است که تمامی آنها به همین واحد محدود هستند - شکل 3الف - . از نظر ژئومتری و سنگ میزبان کانهزایی منطقه معدنی عباسآباد با کانسارهای مس تیپ مانتو در شیلی مشابهت دارند. در شیلی برخی کانسارهای مس تیپ مانتو شامل السولدادو - El Soldado - و کانسارهای منطقه لاسرنا - La Serena - همگی دارای سنگ میزبان گدازهای- آذرآواری می- باشند - Cisternas et al., 2006; Riegar et al., 2008; Wilson et al., 2006 - گسترش این واحدها در غرب شیلی سبب رخداد کانسارهای مختلف تیپ مانتو در این بخش گردیده است.
