بخشی از مقاله
چکیده
این مطالعه به منظور تنوع لندفرمها و ارتباط آن با جوامع خاک موجود در منطقه کوهبنان کرمان طراحی گردید. نقشه ژئومورفولوژی منطقه با بکارگیری تصاویر گوگلارت، نقشههای توپوگرافی و زمینشناسی تهیه شد. سه نوع زمیننما و پانزده سطح ژئومورفیک در منطقه مطالعاتی تشخیص داده شد. نتایج نشان داد مخروطافکنهها و پدیمنتها دارای رسوبات درشت بافت و غنی از سنگریزه و افقهای کلسیک و آرجیلیک میباشند.
از سطح دامنه به سمت دشت، از درشتی بافت و میزان سنگریزه کاسته میشود به طوریکه در سطح ژئومورفیک نمکزار، سنگریزه به مقدار ناچیز و بافت ریزتر میشود. سطح ژئومورفیک Pi312 نسبت به سایر سطوح ژئومورفیک دارای شوری بیشتری میباشد به طوریکه کشاورزی در آن امکانپذیر نمیباشد. همچنین در سطح Hi121، افقهای گچی واضح و پندانت گچی مشاهده گردید. همچنین شاخص غنا با سطح ژئومورفیک روند افزایشی نشان داد به طوریکه سطوح ژئومورفیک Pi213 و Pi311 دارای بیشترین شاخص غنا و متنوعترین خاکها بودند.
مقدمه
شناخت لندفرمها و نحوه پراکنش آنها از نیازهای اساسی در علم ژئومورفولوژی، خاک و سایر علوم محیطی به منظور درک و ارزیابی تکامل لندفرمها، ارتباط لندفرم-خاک و در نهایت برای برنامهریزی منطقهای میباشد - شایان و همکاران، . - 1384 لندفرمها حداقل دو ویژگی اساسی را دارا میباشند اول اینکه نتیجه فرآیندهای ژئومورفولوژیک و زمینشناختی گذشته هستند و دوم به عنوان مرزهایی مشخص برای تعیین قلمرو حاکمیت فرآیندهای ژئومورفولوژیک کنونی میباشند - Dehn et al, - .2001، به عبارت دیگر، در هر لندفرم فرآیندهای ژئومرفولوژی خاصی رخ داده که منجر به تشکیل و تکامل اجزاء منحصربفردی میشود. بنابراین میتوان تکامل خاکها را متاثر از فرآیندهای ژئومورفولوژی مطالعه کرد. بیش از 50 درصد مساحت کشور جزء مناطق خشک طبقهبندی شده است. در مناطق خشک به دلیل کمبود رطوبت و سرعت پایین فرآیندهای تکاملی، در نگاه اول تصور میشود با یک منطقه یکنواخت، هماهنگ و متجانسی روبرو هستیم.
لذا بایستی از لحاظ زمین-شناسی، خاکشناسی، ژئومورفولوژی و... هیچگونه تنوع و تغییراتی را نشان ندهند. درحالیکه، طی دورههای زمینشناسی گذشته، فرآیندهای متفاوتی از قبیل حرکتهای تکتونیکی و توالی فرسایش و رسوب بر طبیعت تکاملی لندفرمها و خاکها اثر قابل ملاحظهای گذاشتهاند . - Bull, 1991 - در شرایط خشک و نیمه خشک، تغییرات شرایط اقلیمی تأثیر شگرفی بر طبیعت فرآیندهای ژئومورفولوژی و هیدرولوژی برای تشکیل و تکامل لندفرمها و دیگر اجزاء محیطی میگذارد - جعفری و همکاران، . - 1388 در این مناطق، شست و شو و تجمع آهک از مهمترین فرآیندهای خاکسازی محسوب میشوند.
تشخیص تجمعات کربناته در خاک محتوی اینگونه عوارض، ملاک معتبری جهت تشخیص برخی فرآیندهای خاکسازی و در نتیجه شناسایی افق های مشخصه کلسیک و پتروکلسیک است که در رده بندی جامع خاک آمریکایی مورد استفاده قرار می گیرد - Ransom and . - Bidwell, 1990 فعالیتهای تکتونیکی همراه با فرآیندهای هیدرولوژی و ژئومورفولوژی و همچنین تغییرات اقلیمی، بر چگونگی و سیر تکاملی لندفرمها و همچنین خاکها حاکم میباشند.
بررسی لندفرمها و شناخت تنوع آنها، بینش خاکشناس را در رابطه با شناخت تنوع خاکها و شناسایی دقیق آنها بهبود میبخشد . - Minasny and McBratney, 2006 - آمایش سرزمین یک کشور مستلزم شناسایی دقیق خاکها و خصوصیات آنها و اطلاع از نحوه پراکنش آنهاست و مطالعه خاکها نیازمند شناخت دقیق خصوصیات ژئومورفولوژیکی میباشد. بنابراین، به منظور استفاده از سرزمین در هر گوشهای از کشور باید مطالعات خاکشناسی به عنوان مطالعه پایه صورت بگیرد. نظر به اهمیت موضوع، متأسفانه، تاکنون مطالعه خاکشناسی در منطقه کوهبنان انجام نشده است. بنابراین، این مطالعه به منظور شناسایی دقیق لندفرمها، خاک و اطلاع از ویژگیهای خاک های مختلف در منطقه کوهبنان انجام گردید.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه در جنوبشرق ایران تقریباً در فاصله 168 کیلومتری در شمالیترین منطقه استان کرمان بین عرض جغرافیایی"31 23'11/05 و 31 19'47/15" شمالی و طول جغرافیایی"56 15'54/51 و 56 19'48/21" شرقی قرار گرفته است و مساحتی حدود 2000 هکتار را میپوشاند - شکل . - 1 متوسط سالانه بارندگی 146/1 میلیمتر، درجه حرارت متوسط سالانه 14/1 درجه سانتیگراد و ارتفاع از سطح دریا 2200 متر میباشد.
کوهبنان
کرمان
نقشه ژئومورفولوژی منطقه مورد مطالعه با استفاده از بکارگیری تصاویر گوگل ارت، نقشههای توپوگرافی با مقیاس 1:100000 و نقشه زمینشناسی با مقیاس 1:250000 تهیه شد. واحدهای ژئومورفیک از طریق سلسله مراتبی تفکیک و شناسایی شدند. در این روش، سلسله مراتب ژئومورفیک از چهار سطح شامل زمین نما - Landscape - ، زمین ریخت - Landform - ، سنگشناسی - Lithology - و سطوحژئومورفیک - SurfaceGeomorphic - تشکیل شده است.
برای تفکیک واحدها از تصاویر گوگلارت استفاده شده و براساس دانش ژئومورفولوژی و شناخت فرآیندهای تکامل واحدهای اراضی، مرز واحدها ترسیم و با ارتباط دادن آنها با تکامل خاکها همراه با تاثیر دادن فاکتورهای زمینشناسی و توپوگرافی سطوح ژئومورفیک یکنواختی ترسیم شد. سپس این جداسازیها وارد محیط سامانه جغرافیایی - ArcGIS - شد و زمینمرجع شدند. با رقومی کردن مرزهای ترسیم شده نقشه ژئومورفولوژی تهیه شد. در جدا کردن سطوح ژئومورفیکی، الگوی زمینشناسی نیز مورد توجه قرار گرفت.
در سطح سوم - سنگشناسی - جداسازی و تفکیک واحدهای ژئومورفیک، نقشه رقومی زمینشناسی منطقه مورد استفاده قرار گرفت. فاکتور ماده مادری به عنوان یکی از پارامترهایی میباشد که به صورت لایه پنهان در تفکیک سطوح لندفرم و در طرح نمونهبرداری مورد بررسی قرار گرفت. پس از ترسیم نهایی واحدهای ژئومورفیک، مرز واحدها و سطوحژئومورفیک با بازدیدهای صحرایی مورد بررسی قرار گرفت و اصلاحاتی در واحدها انجام شد.
سپس نقشه ژئومورفولوژی، به همراه نقشه زمینشناسی، متغیرهای توپوگرافی شامل شیب و ارتفاع به عنوان پارامترهای مورد استفاده در طراحی نمونه-برداری به روش هایپرکیوب استفاده شد. در این مطالعه از شاخص تنوع تکامل برای بیان تنوع خاک در سطوح ژئومورفیک استفاده شد. شاخص غنای گونهها: تعداد اجزاء در داخل هر طبقه یا واحد نقشه میباشد - مثلا تعداد فامیل در یک سطح ژئومورفیک به عنوان غنای گونههای آن در نظر گرفتهشد - . بعد از حفر نیمرخ در لندفرمهای تفکیک شده، نیمرخهای حفر شده طبق روش استاندارد آمریکایی - 2014 - تشریح شدند.
نتایج و بحث
با توجه به نقشه ژئومورفولوژی منطقه مورد مطالعه در شکل 2 مشاهده گردید که سه نوع زمیننما و پانزده نوع سطح ژئومورفیک وجود دارد که توصیف کلی آنها در جدول 1 ذکر شده است. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک متناسب با تغییر سطوح ژئومورفیک، تغییراتی نشان داد. از لحاظ مورفولوژی، مخروط افکنهها و پدیمنتها دارای رسوبات درشت بافت و غنی از سنگریزه درشت میباشند. به طرف پایین شیب از درشتی بافت و نیز میزان سنگریزه کاسته میشود. بهطوریکه در موقعیت نمکزار سنگریزه به مقدار ناچیز بوده و بافت ریزتر میشود. سطح Pi312 نسبت به سایر سطوح مختلف ژئومورفیک دارای شوری بیشتری میباشد بهطوریکه کشاورزی در آن امکانپذیر نمیباشد. سطح Hi121 سرشار از گچ که پندانت گچی مشاهده شد. به طرف دشت دامنهای، بافت خاک ریزتر شده و میزان شوری افزایش مییابد,
