تحقیق در مورد چگونه می توانیم تدریس موفق داشته باشیم

بخشی از مقاله

چکیده مقاله
ما دراین مقاله سعی کرده ایم بیشتردرمورد چگونه ارائه تدریس موفق بحث می کنیم. اول ازهمه چیزازارتباط صحبت می کنیم.
چون قبل ازهرگونه اقدام به تدریس ایجاد ارتباط گرم و مناسب بین دانش آموز و معلم ضروری به نظرمی رسد. درمورد انواع ارتباط و عواملی چند درمورد قطع ارتباط صحبت می کنیم. پس ازایجاد ارتباط اولین اقدامی که برای تدریس به نظرمی رسد تهیه یک طرح درس مناسب می باشد. طرح درس یعنی با طرح ونقشه وارد کلاس شدن است. وباعث می شود معلم درکنترل کلاس هم موفق باشد. پس ازارائه یک طرح درس نکاتی چند درمورد چگونگی آغازفرآیند آموزش بیان کرده ایم. وپس ازآن به بررسی عوامل موثردرفرایند قبل ازتدریس می

پردازیم. پس ازکسب مهارت های قبل ازتدریس به بررسی فرآیند ضمن تدریس ومهارتها و فنون لازم برای آن می پردازیم. درمرحله سوم مهارت های پس ازتدریس را بررسی می کنیم. که ارزشیابی و فنونی چند راشامل می شود. درمورد انگیزش نیزصحبت کرده ایم و ازروشهای ایجاد انگیزش دردانش آموزان بحث کرده ایم. ودر پایان فنون مختلفی را برای کنترل کلاس و ارائه یک تدریس موفق ارائه داده ایم که امیدواریم مستمرثمرواقع شود

واژگان کلیدی:
1. ارتباط
2. فنون تدریس
3. آموزش وپرورش
4. انگیزش
مقدمه

اینک معلمان باید دراین فکرباشند که درفرایند تدریس- یادگیری خویش درکلاس درس چه چیزهایی باید آموخته شود؟ به چه کسانی باید آموخته شود وچگونه آموخته شود. معلمان باید سعی و تلاش نمایند تا فعالیت هایشان درکلاس درس متوجه نکته ای که هدف نامیده می شود باشند. این اهداف ممکن است توسط دیگران طراحی شوند ویا گاهی خود معلمان این کاررا به عهده بگیرند. اهداف راچه معلمان وچه برنامه ریزان طراحی نمایند شرط لازم وضروری جهت تحقق پیدا کردن آنها درکلاس های درس داشتن دانش ومهارت هایلازم و به کارگیری آنها درزمان مناسب ومقتضی توسط معلمان است. منظورازدانش تدریس بعد شناختی حرفه معلمی است که مجموعه آگاهیها ودانستنی های ذهنی را شامل می گردد که معلم درتحلیل مسائل وموضوعات تعلیم وتربیت به کارمی گیرد.

توانایی معلمان درتدریس بستگی به نوع تحضعی است که آنها درزمینه تدریس دارند. ازاین رو لازم است معلمان اولاً نسبت به موضوع تدریس ازلحاظ علمی احاطه کامل داشته باشند. وبتوانند درحدقابل قبولی پاسخگوی نیازهای دانش آموزان باشند و بتوانند اطلاعات مناسبی به فراگیران خود بدهد. برای داشتن تدریس موفق فقط داشتن دانش کافی نیست. وباید این دانش درعمل تحقق یابد و ازبعد تئوریک به بعد عملی تبدیل شود. وقتی که ما درکلاس درس قرارمی گیریم فقط مهارت وکاردانی ماست که ما رابه نزل خواهد رساند. مادرتئوری همه چیزرا می دانیم علوم مربوطه را، تدریس خوب را، کلاس مناسب و..... اما آنچه که مهم است این است که بتوانیم ازاین دانش ها ومهارت ها درعمل استفاده کنیم وآن را به کاربندیم ، کسب مهارت ها برخی کاربردش درقبل ازتدریس بعضی درهنگام تدریس وبرخی درپایان تدریس است. بدون شک تکراروتمرین موجب بهبود این مهارت ها خواهد شد.

ودرپایان دراین مقاله سعی شده است انواع الگوهای تدریس ومهارت های لازم برای داشتن تدریس موثروموفق را به طورخلاصه ارائه دهیم.
ارتباط واثرآن درفرایند تدریس

تعریف ارتباط درفرایند تدریس: عبارت است ازانتقال پیام از فرستنده(معلم)به گیرنده (دانش آموز)به شرطی که محتوای پیام فرستنده(معلم)به گیرنده(دانش آموز) و بالعکس منتقل شود(شعبانی 1369)

معلم خوب وتوانا درتدریس باید قبل هرچیزروی دانش آموزان خود شناخت داشته باشد واین شناخت جزازراه ارتباط مطلوب با دانش آموزحاصل نمی شود. درواقع مدرس خوب باید ارتباط برقرارکنند تا بتواند علم ودانش ومهارت خودرا به گونه مطلوب واثربخش به دانش آموزمنتقل کند. اوباید پیام مناسب را برای تغییر رفتار وکنترل دانش آموزان درنظر بگیرد. زیرا تدریس وفراهم کردن زمینه های لازم برای تغییردرساخت دانش وعلاقه وانگیزه دانش آموزان بدون برقراری ارتباط مطلوب امکان پذیرنیست خلاصه مطلب اینکه قبل ازهرگونه اقدام برای تدریس باید ارتباط وروابط معلم با دانش آموزتقویت شود. معلم اگرطرح درس وسایروسایل وامکانات لازم را برای تدریس فراهم کند ولی تواند مطالب خود را به دانش آموزان انتقال دهد درواقع تدریس او بی اثر ومستمرثمرنخواهد بود. ارتباط زمانی به خوبی برقرارمی شود که دانش آموزومعلم برای انتقال مفاهیم خود ازعلائم ونمادهای مناسب وآشنایی استفاده کنند.
 ما انواع ارتباط را درتدریس داریم که به طورخلاصه بیان می کنیم.

1. ارتباط ارادی وغیرارادی: ارتباط اگربا طرح و برنامه قبلی باشد ارادی واگربا طرح وبرنامه ریزی قبلی نباشد ارتباط غیرارادی می نامیم(شعبانی 1369) مثلاً اگرمعلم قبل ازورود به کلاس طرح درس تهیه کند ارتباط او درتدریس با دانش آموزارادی است.

2. ارتباط کلامی وغیرکلامی: اگردرجریان ارتباط پیام ها به صورت صحبت کردن ورمزهای کلامی منتقل شود ارتباط کلامی است مانند توضیح شفاهی یک مطلب درکلاس درس.واگرارتباط به صورت علائم ورمزهای غیرکلامی(حرکات دست،چشم، رنگ، صدا و...) ارتباط غیرکلامی است. ارتباط غیرکلامی مکمل ارتباط کلامی است ومی توان ازحرکات سرودست، ابرو، نگاه معلم و.... درفرآیند تدریس استفاده کرد

3. ارتباط مستقیم وغیرمستقیم: ارتباط مستقیم ارتباطی است که بدون واسطه بین شخص فرستنده وگیرنده برقرارمی شود وچون به صورت رودررو انجام می گیرد هریم طرف یعنی هم معلم وهم دانش آموزنظرات فرد را می توانند بیان کنند. واین ارتباط ازصمیمانه ترین روش های برقراری ارتباط است.

4. ارتباط یک طرفه ودوطرفه: وقتی انتقال پیام ازمعلم به دانش آموزانجام گیرد ودانش آموزهیچ واکنشی نشان ندهد ارتباط یکطرفه می گوییم. ارتباط دوطرفه رابطه برقراری صحیح معلم ودانش آموزدرکلاس است که این ارتباط می تواند عوض شود واین ارتباط باعث تقویت رابطه بین معلم ودانش آموزمی شود.(همان منبع)

درفرآیند ارتباط – تدریس عواملی وجود دارد که باعث مختل شدن ارتباط صحیح بین معلم ودانش آموزمی شود که شامل موارد زیراست.
1. بحث شفاهی: یعنی هنگامیکه معلم با فرکانس ثابت ویکنواخت صحبت می کند دانش آموزخسته شده وصدای او راخاموش می کند ودررویای خود که خوشایندتراست فرو می رود.صدای معلم باید جذاب، فراگیر وبا تغییر تن صدا همراه باشد.

2. جالب نبودن پیام: برای گیرنده پیام ، ارزش اطلاع موجود درهرپیام بسته به جالب توجه بودن، تازه بودن وغیرقابل پیش بینی بودن پیام است. یعنی باید معلم ازگفتن مطالب تکراری- اضافی وخسته کننده که هیچ ربطی به موضوع تدریس ندارد پرهیزکند. معلم باید مطالب تازه بیان کند وازگفتن مطالب حشووزائد خودداری کند.
3. عوامل فیزیکی نا مناسب: وضعیت فیزیکی کلاس می تواند سبب ناراحتی دانش آموزان شود. چنانچه ناراحتی شاگرد براثریکی ازعوامل فیزیکی کلاس موجب قطع ارتباط وی با معلم می شود. وبرعکس هرچقدرمکان آموزشی مناسبترباشد موضوع درس بیشترمورد علاقه شاگردان خواهد بود ویادگیری پرثمرتری انجام خواهد گرفت.

نتیجه گیری ازارتباط درتدریس: بدون شک اگرتدریس را معادل مفهوم ارتباط نگیریم دست کم باید ارتباط را شرط لازم تدریس موثردرنظربگیریم. هیچگونه یادگیری یا تغییردرتدریس صورت نخواهد گرفت مگرآنکه معلم با دانش آموزانش به خوبی ارتباط برقرارکند. معلم باید بداند رفتارارتباطی ممکن است به مرورزمان جنبه عادت به خود بگیرد وزمانی که بصورت عادت درآید، تأثیرونفوذ خود را ازدست می دهد. ومعلم خوب باید بداند که هرچه با عوامل وفرآیند ارتباط آشنایی یابد وبه آنها تسلط داشته باشد، معلم موفق تری خواهد بود.(شعبانی1369)

نگرش کلی در مورد تدریس:
تعریف تدریس:برای تدریس تعریف های مختلفی ازسوی متخصصان تعلیم وتربیت ارائه شده است ولی تعریف کلی آن را می توان چنین بیان کرد که تدریس عبارت است ازتعامل یا رفتارمتقابل معلم وشاگرد براساس طراحی منظم وهدفداربرای ایجاد تغییردررفتارشاگرد است.(شعبانی1369)
این تعریف 2 ویژگی خاص برای تدریس مشخص می کند.
1. وجود تعامل یا رابطه متقابل بین معلم وشاگرد
2. هدفداربودن فعالیت های معلم.

بنابراین اگرفعالیت معلم درکلاس درس به صورت رفتارمتقابل صورت نگیرد ونیزدارای هدف خاصی نباشد به هیچ وجه مفهوم تدریس نخواهد داشت. ممکن است معلمی درکلاس درس صحبت کند یا تمرین حل کند اما به مفهوم واقعی تدریس نداشته باشد، زیرا فعالیت های پراکنده ویک جانبه معلم به هیچ عنوان تدریس نامیده نمی شود.همچنین یادگیری ازطریق فیلم، تلویزیون، کتاب وغیره رانیزنمی توان تدریس نامید. تدریس مفاهیم مختلفی دارد مانند نگرشها، گرایشها، باورها، عادت ها و شیوه های رفتاروبه طورکلی انواع تغییراتی راکه می خواهیم درشاگردان ایجاد کنیم(همان منبع)

تغییردرزمینه های فوق نه تنها ازنظرمشخصات با هم متفاوتند مثلاً تدریس درزمینه تغییرات عاطفی با تدریس درزمینه های شناختی یا روانی- حرکتی یکسان نیست. تحقیق، اکتشاف، بررسی وپژوهش، آزمایش وخطا، گوش کردن وخواندن همه تجربه های متفاوتی هستند که منجربه یادگیری می شوند. ولی شرایط لازم برای کسب چنین تجارتی یکسان نخواهد بود. 3 نکته زیردرجریان تدریس لازم وضروری است.
1. تدریس باید هدف داشته باشد

2. روش تدریس باید متناسب با هدف و مقصود باشد. یعنی بیان کننده آن چیزی باشد که قراراست یاد گرفته شود.
3. مفاهیم به طریقی ارائه شود یا تغییرات طوری اعمال شود که مطابق فهم وتوانایی شاگردان باشد. بنابراین معلم باید توجه داشته باشد که طراحی سنجیده وآگاهانه فعالیتهای مربوط به تدریس نخستین

گام به سوی تدریس مبتنی برهدف ومقصود خواهد بود.(همان منبع)

آغازتدریس:
الف. مهارتهای قبل ازشروع تدریس:
معلم قبل ازاینکه به مدرسه برود ودرکلاس درس تدریس کند باید خود را برای تدریس آماده کند. لازمه این آمادگی این است که درمرحله اول برای خود طرح درس تهیه کند.
تهیه طرح درس به منظوردرگیرنمودن همه شاکردان با یادگیری: طرح درس عبارت است ازبرنامه ریزی وسازمان دادن به مجموعه فعالیتهایی که معلم دررابطه با هدفهای آموزشی، محتوای درس، توانایی های دانش آموزان برای یک زمان مشخص ومعین تدوین می کند...

به طورکلی طرح درس برنامه ریزی و سازمان دادن به فعالیتهایی است که معلم ودانش آموزبرای رسیدن به اهداف یادگیری انجام می دهند. طرح درس یعنی با نقشه وارد کلاس شدن ومعلمی که طرح درس دارد نقطه آغاز،مسیرومقصد او درتدریس کاملاً مشخص است.(خورشیدی1382)
طرح درس می تواند روزانه، ماهانه وسالانه باشد که به ترتیب برای مدت یک جلسه، یک ماه ویک سال باشد.
الگویی کلی ازیک طرح درس: اجزای تشکیل دهنده طرح درس به ترتیب عبارت اند از:

- ماده درسی: نام درس یا سندی است که ازآن تدریس می شود مثلاً درس فارسی اول ابتدایی.
- عنوان درس: موضوع درسی است که معلم تدریس خواهد کرد. به عنوان مثال: درس آب.
- هدف کلی: نتایجی که انتظارمی رود پس ازتدریس عاید دانش آموزشود. مثل خواندن ونوشتن کلمه آب.

البته بعضی ها معتقدند که هدف کلی، انتخاب وتدوین کلی جهت حرکت ومحدوده کاررا مشخص می کند چه این فعالیت تدریس یک جلسه یا دریک دوره آموزشی باشد.(احدیان وهمکاران 1378)

- هدف جزئی: به دلیل مبهم بودن اطلاعات کلی لازم است آنها رابه اجزای کوچکتری تقسیم کنیم تا صراحت بیشتری داشته باشد.
احدیان وهمکاران معتقدند که دربیان هدف های جزئی ازافعال رفتاری استفاده می شود. تا حالتی صریح، روشن وواضح پیدا کند.
- هدف های رفتاری: رفتار، حرکات، آثارومهارت های قابل مشاهده وسنجش است که پس ازتدریس ازدانش آموزسرمی زند. مثال درس را با2 غلط می خواند- درمورد نقطه اخلاقی درس خاطره ای تعریف می کند. یعنی درکل برداشت دانش آموزازدرس می باشد.

- ارزشیابی تشخیصی: برای آگاهی ازمیزان اطلاعات وتوانایی های دانش آموزدرتدریس موضوع انجام می شود. دراین ارزشیابی درس جدید برای دانش آموزمعنی دارمی شود.
- گروه های تدریس ومدل تدریس:گروههای تدریس را می توان بر4 دسته تقسیم کرد.1. گروههای بسیاربزرگ مثلاً هزارنفر2. گروههای متوسط مثلاً شاگردان یک کلاس باشد مثلاً40 نفر. 3. گروههای کوچک که ممکن است 3تا8 نفرباشد. 4. برای یک نفردانش آموز.

- الگوهای تدریس:دراین قسمت روش های تدریس متناسب با اهداف، موقعیت دانش آموزان وغیره مشخص می شود.
- تعیین منابع: که شامل 3 دسته است. ا. نیروی انسانی معلم با متصدی آزمایشگاه 2. مواد ووسایل آموزشی 3. تعیین فضای آموزشی درنگرش سنتی هرجا صحبت ازفضای آموزشی می شود منظورکلاس درس است ولی امروزه مکان های تدریس ممکن است شامل: سالن سخنرانی – آزمایشگاه – کتابخانه – کارگاه و... باشد. همچنین دراین مرحله مدل کلاس نیزمشخص می شود.3مدل نشستن درکلاس

- مدل آزمایشگاهی – مدل سنتی – مدل نیم دایره ای U شکل.(خورشیدی1382)
اکنون می خواهیم یک نمونه طرح درس را ارائه دهیم.
 ماده درسی: علوم کلاس چهارم ابتدایی.
 عنوان درس: مهره دارانی که به بچه های خود شیرمی دهند.
 هدف کلی: آشنایی دانش آموزان با مهره دارانی که به بچه های خود شیرمی دهند.
 هدف های جزئی: آشنایی دانش آموزان با چند جانورپستاندار.

 هدفهای رفتاری: (دانش آموزباید بعدازیادگیری بتواند)
1. چند جانورپستاندارمعرفی کند 2. خونگرم راتعریف کند وچند مثال بزند 3. نوع پوشش بدنی پستانداران را با هم مقایسه کند.
 ارزشیابی تشخیصی:
- با چند جانورمهره دارآشنایی دارید؟
- آیا می توانید پوشش بدنی چند جانور را نام ببرید؟

- آیا روش تولید مثل برخی ازجانوران را می دانید؟
 گروهای تدریس ومدل کلاس:
- گروه متوسط (همه شاگردان کلاس)
- مدل کارگاهی یا U شکل
 الگوهای تدریس:
- پرسش وپاسخ، سخنرانی، نمایش، آزمایش و...
 تعیین منابع(نیروی انسانی، وسایل وفضای آموزشی)
- معلم مسلط وچند دانش آموزبرای شروع کلاس و جهت همکاری با وی، متصدی آموزشگاه.

- تصاویری برای دانش آموزان نشان می دهیم مثل جانوران مهره داری که به بچه های خود شیرمی دهند – مولاژ – پوستر- درصورت امکان فیلم آموزشی – کلاس درس وآزمایشگاه
 راهبردهای یادگیری ویاددهی با عنایت به نگرش فراشناختی:
این مرحله شامل: 1. فعالیتهای معلم . 2. فعالیتهای دانش آموزان است.

1. فعالیت معلم: تصاویری به دانش آموزان نشان می دهد وبه دانش آموزان می گویند ازبین این جانوران چند جانورپستاندارراپیدا کنید. دانش آموزان را برای پیدا کردن روش تولید مثل جانوران ازروی تصاویر- راهنمایی می کند. توضیحات تکمیلی را درمورد موضوع درس بیان می کند.
2. فعالیتهای دانش آموزان:

1. پیدا کردن جانوران پستاندارازروی تصاویر2. مقاله پوشش جانوران 3. پیدا کردن جانوران پستاندارازتصاویر4. توجه کامل به توضیحات معلم.
 ارزشیابی پایانی.
- چندجانورپستاندارنام ببرید
- نوع پوشش بدن چندجانورپستانداررا بیان کنید.

- علت خونگرم بودن چند حیوان را بنویسید.
- روش تولید مثل درجانوران پستاندار را توضیح دهید.
 تعیین تکلیف:
- چند جانوررا که پوشش بدنی مختلفی دارند را نقاشی کنید.

- مطالب کلیدی درس را ذکرکنید.
- اگربخواهید با یک جانورپستانداردوست بشوید کدام جانوررا انتخاب می کنید؟چرا؟
اکنون چند نکته اساسی ازفرآیند آغازآموزشی را ذکرمی کنیم.
 رعایت اعتدال درتدریس: به گونه ای که سرعت تدریس را کنترل کند که درکلاس درس انرژی خود را متوجه چند دانش آموزنکند بلکه بایستی برهمه دانش آموزان به یک اندازه توجه کند.
 تدریس یک موضوع دردفعات متعدد زمانی: معلم باید یک موضوع کامل رادردفعات متعدد زمانی تدریس کند. این کارمهم منجربه تقویت یادگیری دردانش آموزان می شود.
 ارائه مطالب به صورت مختصرومفید: به صورتی که دانش آموزان دریادگیری مشارکت نمایند یعنی معلم همه مطالب را نگویند بلکه مختصری را بیان و بقیه را ازدانش آموزان بخواهد.
 پرسش وپاسخ را به گونه ای مطرح کنید که باعث اتلاف وقت وکندی سرعت تدریس شود. سعی کنید ازهمه دانش آموزان سوال کنید وآنها را مانند آتش نشانانی که هرلحظه آماده مأموریت هستند. آماده پاسخ دادن به سوالها نمایید.

 تقسیم دانش آموزان به صورت دوبه دو تا ازنظرات وبرداشتهای یکدیگراستفاده نمایند.
این راهبردها باعث تقویت تمرین صحبت، مبادله وگوش دادن به نظرات دیگردانش آموزان می با شد.
 خاتمه بحث قبل ازاینکه شاگردان خسته شوند: البته خاتمه نه به معنای تعطیلی کلاس،بلکه بیان مسائل اجتماعی ضروری و... برای دانش آموزان
 تقویت نوشتن ویادداشت برداشتن شاگردان درهنگام صحبت معلم: این راهبرد باعث می شود که دانش آموزان قادرشوند دریک زمان چند فعالیت انجام دهند.
 پس ازپایان تدریس یک یا چند سوال ازدانش آموزان بپرسید: پس ازطرح سوال ازهمه دانش آموزان بخواهید که بصورت کتبی به سوال پاسخ دهند این روش باعث می شود همه دانش آموزان درزمان کوتاه به سوال پاسخ دهند. وباعث تقویت فرهنگ کتبی درشاگردان می شود.(خورشیدی1382)

ب. مهارتهای ضمن تدریس:
چند نمونه ازفنونی که برای جلب توجه دانش آموزان حین تدریس وتمرکزببخشیدن به حواس آنها انجام می گیرد.
1. بدیهی است که صدای جالب ومناسب با موضوع درس – صدای صمیمی – دلچسب ودوستانه درمقایسه با صدای خشنف تندوگوش خراش درامریادگیری وجلب توجه دانش آموزنتیجه یکسان ندارد. بنابراین صدای معلم نقش مهمی درارتباط معلم ودانش آموزدارد.

2. حرکت درکلاس حین تدریس: جابه جایی معلم درهنگام تدریس یکی ازفنونی است که باعث جلب توجه دانش آموزان به درس وارتباط خوب با آنها می شود.
3. ایجاد تنوع دربرقراری رابطه بین افراد کلاس: معلم با ایجاد تغییردرشکل رابطه متقابل بین افراد کلاس می تواند توجه دانش آموزان را به جریان تدریس جلب نمایند.
4. سکوت: نیزیکی ازفنونی است که می تواند حواس دانش آموزان را به تدریس معلم تمرکز بخشد. سکوت بنا به تشخیص معلم می تواند چند ثانیه ویا بیشترطول بکشد.