بخشی از مقاله
چگونگی تاسیس و راه اندازی گلخانه و گیاهان دارویی
پيشگفتار
رشد جمعیت و افزایش مصرف سرانه که با سطح درآمد و زندگی افراد جامعه همبستگی زیادی دارد ، دو مسئله مهم در تامین نيازهای غذایی برای افراد جوامع در حال پیشرفت از جمله ایران است ودر این میان نقش استفاده موثر وبهینه از منابع محدود آب وخاک از اهمیت ویژه ای برخورداراست.
لازمه تلاش موفقیت آمیز در جهت رسیدن به خود کفائی در تولید نیازهای غذایی همانند هر فعالیت دیگری به آگاهی عمیق از فرآیندهای علمی و اقتصادی مربوط است ودر این راستا تکنولوژی تولید فشرده محصولات) ( Intensive منجر به افزایش چشمگیر راندمان بهره وری از منابع محدود آبی و خاکی گشته و اهمیت آن با توجه به اقلیم خشک وکم باران جنوب غیر قابل انکار است.
شما با کمی حوصله و مراقبت می توانید چند گلدان زیبا در آپارتمانتان نگهداری کنیداگر هم از شانس داشتن حیاط و باغچه برخوردارید ، می توانید سبزی هایی خوراکی یا گل های تزیینی در آن بکار ببرید.
خوب که فکر کنید ، می بينيم از طبیعت خیلی دور افتاده ایم ، شاید به نظرتان چندان هم ضرورتی نداشته باشد که در خانه گل وگیاه نگهداری کنید ، اما اگر بدانید این کار چقدر در سلامت روحی و جسمیتان تاثیردارد،حتما نظرتان عوض می شود.
گیاهان به خاطر شیوه تنفسشان که دقیقاً برعکس شیوه تنفسی ماست دی اکسید هوا را که به درد ما نمی خورد، می گیرند ودر عوض،اکسیزن هوا را که سیستم تنفسی بینوای ما برای بدست آوردن هر مولکولش باید با کلی دود گاز سمی دست وپنجه نرم کند، پس میدهد یعنی شما با داشتن یک اتاق پر از گلدان،یک محفظه اکسیزن طبیعی وسالم دارید که می تواند ساعت های در خانه بودنتان را بارساندن اکسیزن کافی به مغز آرامش بخش کند .
1- تعريف موضوع
گلخانه به ساختمانی اتلاق می شود که با مواد شفاف برای عبور طبیعی نور جهت رشد و نمو گیاهان پوشانده شده است . این ساختمان به طور مصنوعی گرم می شود و با دیگر ساختمانهای مناسب پرورش گیاه مثل شاسیهای سرد و بستر های گرم متفاوت است زیرا ارتفاع و اندازه کافی برای کارکردن فرد در داخل آن وجود دارد .
2- اهداف تحقيق
- ايجاد اشتغال مفيد و مولد در جامعه
- استفاده مفيد از زمينهاي كشاورزي كه كارايي كشت ندارند
- توسعه دادن به فضاي سبز و ترويج توليد گل وگياه و نگهداري آن
- بازدهي تثبيت شده با توجه به كنترل عوامل توليد
3- اهميت تحقيق
- افزايش بهره وري از امكانات محدود آب وخاك بخصوص قطعات و اراضي كوچك غير اقتصادي
- كاهش خسارت وتامين امنيت توليد با توجه به كنترل عوامل سوء محيطي در يك محيط بسته
- امكان توليد مستمر محصولات گلخانه اي بدون تاثير محدوديتهاي موجود بخصوص در مناطق سرد يا گرم با طول فصل كشت كوتاه
4- فرضيات تحقيق
5- محدوديت هاي تحقيق
- عدم آموزش و چگونگي تاسيس گلخانه ها در كشور
- نداشتن الگوهاي مناسب براي جمع آوري اطلاعات
- عدم حمايت وآگاهي برخي مسئولين دولتي نسبت به اين موضوع
- نبود كتابهاي مناسب در مورد موضوع تحقيق
6- تعريف واژه ها واصطلاحات تحقيق
ANNUAL PLANTS: گياهان تزييني ،گياهان يك ساله يا گل هاي فضاي سبز ،اين گياهان معمولا در برابر سرما مقاوم نيستند و دوره زندگي نسبتا كوتاهي دارند .
PERNNIAL PLANTS : گياهان دائمي كه بيش از يك سال در فضاي آزاد قابليت رشد و نمو دارند .
ANTI – FOG : پلاستيكهاي ضدّ تعريق كه در گلخانه ها استفاده مي شود .
HIGH TONEL: گلخانه هايي كه بصورت موقت ساخته مي شوند و به آنها تونل هاي مرتفع گويند .
QUONSET : گلخانه هاي قوسي كه داراي سقف و ديواره كماني مي باشد و باد را به سهولت از روي خود عبور داده .
ANTIUV : يك نوع ماده ضدّ اشعه ماوراء بنفش
7- روش تحقيق
الف – شيوه هاي جمع آوري اطلاعات :
- روش كتابخانه اي )اينترنت ، مجله )
- روش ميداني ) مصاحبه ، مشاهده ، پرسشنامه (
ب – تاريخچه ي تحقيق :
مسلماً اطلاعات مربوط به اثرات و خواص دارویی گیاهان از زمان های بسیار دوربه تدریج به دست آمده و سینه به سینه منتقل گشته است. بر طبق سنگ نوشته ها و شواهد دیگر به نظر می رسد مصریان و چینیان در زمره اولین جمعیت های بشری بوده اند که فراتر از 27 قرن قبل از میلاد مسیح از گیاهان به عنوان دارو استفاده می کردند.
مردم یونان باستان خواص دارویی گیاهان را به خوبی می دانستند . بقراط حکیم بنیانگذار طب یونان قدیم و شاگرد وی ارسطو برای استفاده از گیاه در درمان بیماریها ارزش زیادی قائل بودند. آنها علاوه بر استفاده از گیاهان کشور های دیگر نیز استفاده می کردند . بعد از اینان یکی از شاگردان ارسطو به نام تئوفر است مکتب درمان با گیاه را بنیانگذار کرد . یعنی در درمان بیماری ها فقط از گیا هان استفاده می نمود. پس از دیوسکورید در قرن اول میلادی مجموعه ای از 600 گیاه دارویی با ذکر خواص درمانی هر یک را تهیه و به شکل کتابی در آورد که این کتاب بعد ها سرآغاز بسیاری از مطالعات علمی در زمینه گیاهان مذکور گردید بطوریکه مثلا جالینوس پزشک معروف یونانی در کارهای خود از کتاب دیوسکورید استفاده کرد . در قرن هشتم تا دهم میلادی دانشمندان ایرانی، ابوعلی سینا،محمد زکریای رازی ودیگران به دانش درمان با گیاه رونق زیادی دادند و کتابهای چون قانون والحادی را به رشته تحریر در
آوردند. در قرن سیزدهم ابن بیطار مطالعات فراوانی در مورد خواص دارویی گیاهان انجام داد و خصوصیات بیش از 1400 گیاه دارویی را در کتابی که از خود به جای گذاشته یاداور شد . پیشرفت اروپائیان در استفاده از گیاهان دارویی در قرن هفده و هجده ابعاد وسیعی یافت و از قرن نوزدهم کوشش های همه جانبه جهت استخراج مواد موثره از گیاهان دارویی،تعیین معیار معین برای تجویز و مصرف آن شروع شد . و اکنون با در دست داشتن نتایج آزمایش ها و تحقیقات بسیار با کمال اطمینان می توان به تشریح علمی مزایای موجود در مواد موثره گیاهان دارویی در رابطه با انسان و حیوانات پرداخت .
بخش اول – محل مناسب جهت گلخانه
1- اولین تکته مهم محل مناسب است. در انتخاب محل مناسب ،فضای توسعه بایستی مورد توجه قرار گیرد . پیش بینی احداث ابنیه مورد نیاز علاوه بر اسکلت گلخانه ها ،ساختمان کارگری ،سرویس های بهداشتی ،فضای لازم جهت ذخیره آب وسوخت از اهمیت ویزه ای برخوردار است.
2- توپوگرافی محل مورد نیاز: بایستی محل تا حد امکان مسطح باشد تا هزینه تسطیح کاهش یابد . بدلیل استفاده گسترده از آب در عملیات گلخانه ها احداث یک سیستم زهکش مناسب مخصوصا در خاکهای دارای بافت سنگین ضروری است مخصوصا قرار دادن لوله های سفالی.
3- در مناطق با خیز گلخانه را نباید عمد بر جهت بادهای غالب احداث کرد. بهترین حالت این است که طول گلخانه تقریبادر امتداد جهت باد غالب محل بوده و نسبت به آن انحراف مختصری داشته باشد . گلخانه های قوسی (تونلی یا کوانستQuonset یا هافمن)که دارای سقف ودیواره کمانی میباشد باد را به سهولت از روی خود عبور داده وبهتر از گلخانه ها زاویه دار دارای دیواره عمودی در برابر باد مقاومت می کنند .
4- دسترسی سریع به نیروی کار ارزان وهمچنین دسترسی به امکانات جهت حمل وتقل که در صورت بهره گیری سریع منجر به کاهش هزینه های تولیدخواهد شد که هدف نهایی مدیریت گلخانه است.
5- محل احداث عامل تعیین کننده نوع سوخت مورد استفاده است .گلخانه های دور از لوله های گاز مجبور به استفاده از سایر منابع انرژی بجای گاز میباشد که به عنوان ارزان ترین و پاک ترین منبع انرژی به شمار میرود .
6- در احداث گلخانه های تجاری آب به دلیل استفاده گسترده آن از فاکتورهای است که کمیت وکیفیت آن حائز اهمیت است. یونهای سدیم ،کلر و بی کربنات باعث کاهش کیفیت آب ، صدمه به گیاه و در نهایت افت محصول خواهد شد .استفاده از آب چاه بدلیل اینکه آب لوله کشی ممکن است دارای فلوراید باشد (فلوراید برای گیاهان مضر است )مطلوب تر است . آب رود خانه هم ممکن است به عوامل بیماری زا آلوده باشد .
7 - در هنگام احداث گلخانه توجه به جهت مطلوب جهت بهره برداری از تابش نور اپتیمم یک فاکتور مهم به شمار میرود .مخصوصا در زمستان که شدت نور عامل محدود کننده رشد است ، نمود پیدا میکند بطور کلی و به عنوان یک قاعده گلخانه های تک واحدی در عرض های بالاتر از 40 درجه شمالی در امتداد شرق به غرب ساخته می شوند تا قادر باشند نور آفتاب زمستانی که زاویه تابش وشدت پائینی دارند را به نحو مناسب دریافت کند . در عرض های پائین تر از 40 درجه شمالی به دلیل اینکه زاویه تابش نور خورشید به مراتب بیشتر است امتدادشمالی – جنوبی مناسب تر است . درگلخانه های به هم پیوسته در تمام عرض جغرافیای جهت شمال به جنوب باعث میشود که سایه در طول روز در عرض کف گلخانه حرکت كند .
بخش دوم – آشنايي با انواع گلخانه ها ازجهت شكل وساختمان
امروزه گلخانه های شیشه ای از پر هزینه ترین انواع گلخانه ها هستند گرچه چنین ساختمان هایی100 سال یا پیش از این دوام می آورند منتهی بدلیل مصرف سوخت زیاد هزینه متوسط تولید و نگهداری آنها به مراتب بیش از گلخانه های ساخته شده با ورقه های نازک پلاستیکی است با توجه به کاربرد چند نوع گلخانه شیشه ای طراحی می شود .در گلخانه های یک طرفه ودو طرفه ( A شکل) بهترین استفاده از نور خورشید به عمل میاید
ولی امروزه این سبک به ندرت بکار میرود نوع دیگری از گلخانه هایA شکل طرح بهم پیوسته (جوی وپشته) که متشکل از چندین گلخانه Aشکل است که از دیوارها بهم متصل است . منتهی دیوارها برداشته شده وعملاساختمانهايی پدید می آید که دارای فضای داخلی بزرگ و واحد است که منجر به کاهش نیروی کار وکاهش هزینه اتوماسیون وکاهش مصرف سوخت ومدیریت راحت تر میشود امروزه متداول ترین فرم بصورت کمانی (تونلی) متشکل از لوله های فلزی گالوانیزه است که مناسب ترین حالت برای تونل های لاستیکی بوده وبه صورت کمانهای نیم دایره ای به فواصل معین در امتداد هم قرارمیگیرد و توسط اتصالات متعدد طولی وعرضی بهم متصل میشوند روی کمانها شبکه ای از مفتولها گالوانیزه گرم نصب می شوند (قابلیت کشش) و پو شش لاستیکی روی این شبکه مفتولی قرار می گیرد .
علاوه بر اسکلتهای Quonsetمنفرد که مهمترین مزیت آنها جلوگیری از اشاعه بیماری در شرایط حاد به شرایط به سایر واحد ها می باشد گاهی اسکلتهای کمانی سقفی ناودانهايی جهت هدایت آب باران و برف تعبیه می شود عمل تهویه در چنین واحدهایی با استفاده از دریچه های سقفی وجانبی که به صورت اهرم های بالابرنده مجهز می باشند انجام پذیر است .در احداث چنین واحد هایی لزوم بکار گیری سیستم حرارتی قوی جهت جلو گیری از افت شدید حرارت در شبهای سرد زمستان احتیاج است .چون ایجاد نقص موقتی و جزیی در قسمتی از سیستم حرارتی به شدت به کل واحد تاثیر می گذارد . البته معمولا بدلیل وجود سطح کمتر که در معرض فضای خارج قرار میگیرد اتلاف حرارت کاهش خواهد یافت.
بخش سوم – اسكلت گلخانه
گلخانه ها به صورت ثابت و دائمی هستند یا به صورت موقت که به آنها تونل های مرتفع یاHigh Tunel گویند.گلخانه های دائمی معمولا از جنس شیشه وفلز است وتاسیسات دایمی مانند سیستم حرارت مرکزی ،آبیاری قطره ای ،دریچه های تهویه و یا هواکش های متصل به ترموسات به آنها وصل می شوند . گلخانه های موقت معمولا از جنس آهن گالوانیزه ویا آلو مینیوم با پوشش های پلاستیکی ساخته می شوند و ندرتاً چوبی هستند ، که البته باز هم در این گلخانه ها قابلیت نصب وراه اندازی سیستم های فوق وجود دارد . بسیاری از تونل ها ی پلاستیکی در مناطق مناسب از نظر آب وهوایی بدون گرمای مصنوعی مورد استفاده قرار می گیرند که اصطلاحاً به شاسی سرد مشهورند. نمونه آن کشت زیر پلاستیک در مناطق گرمسیر مثل جیرفت و خوزستان است . در مناطق سرد سیر نظیر خراسان استفاده از تونل های سرد در فصل زمستان جهت کشت صیفی جات غیر ممکن است .
در حال حاضر اسکلت گلخانه های پلاستیکی اکثراً از آهن ساخته می شوند که سبک بوده وکمتر مانع ریسدن نور می شود بطوریکه کمانهای از جنس گالوانیزه در امتداد هم با فاصله 3m-2/5 قرار می گیرند و به وسیله اتصالات متعدد طولی وعرضی به هم متصل می شوند و بر روی آنها نیز شبکه ای از مفتولهای گالوانیزه گرم جهت استقرار پوشش پلاستیکی نسب می شود . اتصالات حتی المقدور بصورت پیچ و مهره و بست های قائم و افقی بوده واز جوش دادن لوله ها تا حد ممکن جلوگیری می شود. ضمن اینکه استفاده از آهن سیاه در ساخت اسکلت گلخانه بخاطر زنگ زدگی مرسوم نمی باشد . به منظور از بین بردن زاویه حاده وتند اتصال پائین هر کمان گالوالیزه با زمین ، 1 متر انتهای هر لوله را مجددا ًبا خم 20 درجه بصورت عمودی تبدیل می کنند که ضمن افزایش ارتفاع گلخانه منجر به استفاده مطلوب تر از فضای گلخانه و سهولت رفت وآمد نیروی کارگری در کناره های گلخانه می گردد.
در ساخت گلخانه ها نکته ای که باید مد نظر باشد این است که هر چه گلخانه بزرگ تر باشد کنترل درجه حرارت تهویه مشکل تر است در محاسبه اسکلت گلخانه معمولاً وزن برف را در نظر نمی گیرند چون به دلیل گرمای گلخانه برف روی سقف باقی نخواهد ماند . ارتفاع زیاد گلخانه هم منجر به افزایش مصرف سوخت خواهد شد.
بخش چهارم – پوشش گلخانه ها
امروزه برای پوشاندن گلخانه هااستفاده از پلاستیک در مقا یسه با شیشه بسیار متداول است . مواد پوشاننده شفاف گلخانه ها بسیار متنوع اند. در ابتدا شیشه بعنوان پوشش گلخانه ای بکار می رفت ولی اکنون ورق های نازک پلاستیکی های تقویت شده با فایبر گلاس ، صفحات اکریلیک و صفحات پلی کربنات در گلخانه های مدرن مورد استفاده قرار می گیرد. پوشش های پلی اتیل نسبت به پلی استر ، PVCوPVF هزینه اولیه کمتری داشته و به سرعت می توان گلخانه های موقت را با آنها پوشاند. ضمن اینکه هزینه اولیه در مقایسه با گلخانه شیشه ای حدود 40 % پائین تر است. ورقه های نازک پلی اتیل که دارای بالا ترین کیفیت ومقاومت کششی و نیز دارای ماده ضد اشعه ماوراء بنفش (AntiUV) و ضخامت حدود 15 میلی متر هستند در بهترین شرایت فقط 4-3 سال دوام می آورند. اشعه ماوراء بنفش باعث شکنندگی و تیرگی پلاستیک می شود و در نهایت منجر به پارگی آن می شود .
استفاده از پلی اتیل باعث ایجاد مانع ضعیفی در برابر نور مادون قرمز می شود . در صورت وجود مواد نگهدارنده اشعه مادون قرمز در پلی اتیل حدود 25-15 % اتلاف حرارت به طریق گرمای تابشی کاهش خواه د یافت .امروزه به منظور کاهش بیشتر اتلاف حرارت در محیط گلخانه از سیستم پوششی دو جداره و هوای فشرده بین آنها استفاده می شود و باعث کا هش چشمگیر هزینه سوخت خواهد شد. برای پوشاندن گلخانه ها پلاستیک ها را در عرض گلخانه یکی پس از دیگری قرار داده و با کشش کافی از طرفین بو سیله پوشش خاک مهار می گردد و هر دو لایه مجاور باید حدود 0/ 5 m همپوشانی داشته با شد و نیز جهت درزها در جهت بادهای غالب منطقه باشد تا از نفوذ هوای سرد و باد و باران ممانعت گردد.
بهترین موقع کشیدن پلاستیک در روزهای گرم و آفتابی است که پلاستیک نسبتاً نرم است و بهتر روی بدنه می ماند . در این صورت پس از سرد شدن هوا پلاستیک منقبض شده و کاملاًکشیده و محکم مگردد. پوشش پلاستیکی ضمن حفظ تراکم رطوبت در داخل گلخانه بدلیل اینکه سرد تر از هوای داخل گلخانه می باشد در نتیجه تماس هوای گرم و مرطوب با سطح سرد پوشش پلاستیک،بخارآب تبدیل به مایع شده و به دلیل ریزش قطرات آب روی گیاهان سبب گسترش بیماریهای قارچی خواهد شد .استفاده از پلاستیک های ضد تعریق بنام Anti-fog تاثیر سودمندی خواهد داشت .
جدول در صد انتقال نور
نوع پوشش % انتقال
شیشه 92-88
FRP 81
پلی اتین 87-82
PVF 92
صفحات اکریلیک 83
پلی کربنات 79
بخش پنجم – سكوهاي كشت
سکوهای کشت معمولا برای محصولات گلدانی وگلهای شاخه بریده بکار میرود و ارتفاع از سطح زمین 80-90 سانتیمتر است . ساخت وساز سکو ها باید طوري باشد که جریان مناسب هوا در اطراف هر گیاه وجود داشته باشد وگسترش بیماری ها کاهش یابد . کف سکوها و بسترها معمولاً منفذدار با استفاده از تورهای سیمی وچوب ساخته می شود . ایجاد سکوها در گلخانه های تولید گل مساحت قابل استفاده را به حدود 70-60% تقلیل میدهد که البته با استفاده از سیستم سکوی متحرک فضای تولید را تا حدود90% می توان افزایش داد و از تعداد راه روها کم کرد برای تولید گلها با ارتفاع بیشتر وچند ساله مثل رز بجای استفاده از سکواز بسترهای کشت استفاده می شود.
در هر حال هدف از ایجاد سکو و بستر کشت جداسازی وتحت کنترل قراردادن محیط رشد گلهاست . معمولا بدین ترتیب می توان خاک ریشه را بطور کامل و بر اساس برنامه استریل نمود واحتمال بیماری را کاهش میدهد ساخت بسترها معمولاً از سیمان و آجر وبتون است که بصورت Vشکل در انتها به یک زهکش ختم می شود قسمتی از بستر توسط سنگریزه وگراویه پو شانده می شود ودر صورت رعایت شیب مناسب در ساخت بستر عمل زهکش بخوبی صورت می گیرد . ضمن اینکه در موارد مورد نیاز براحتی می توان با تزریق گاز بروماید و یا بخار آب درون زهکش طولی عمل استریل را انجام داد .
نکته مهم این است که ایجاد زهکش مناسب فراوان دارد و حتی در گلخانه هایی حاوی صیفی که بعضاً دارای بافت سنگین میباشد تعبیه نمودن لوله هایی سفالی در زیر بسر کشت وجمع آوری آب اضافی از محیط ریشه وجلوگیری از محیط بی هوازی بسیار مهم وموثر است . عمق خاک در سکوهای وبستر هایی کشت 50-30 سانتی متر در نظر گرفته می شود.
گیاهان تزئینی (Annual Plants) به سه دسته تقسیم میشوند :
گیاهان یکساله یا گل های فضای سبزكه این گیاهان معمولا در برابر سرما مقاوم نیستند ودوره زندگی نسبتا کوتاهی دارند ؛مانند گل اطلس واهار .
گلهای دائمی (PernnialPlants) که بیش از یک سال در فضای آزاد قابلیت رشد ونمو دارند مانند گل تاج الملوک ،داوودی وزنبق .
گياهان آپارتماني ) (Indoor plants كه فقط در فضاي محدود آپارتمان ها و گلخانه ها قابل نگهداري است ،مثل برگ انجيلي و فوتوس .
