بخشی از مقاله
چکیده
تولید و تجارت مواد مخدر با گردش مالی سه هزار میلیارد دلاري آن امروزه به یک عرصه ژئوپلیتیکی تبدیل شده است و از اینرو می توان از آن تحت عنوان ژئوپلیتیک مواد مخدر یاد کرد. در این عرصه با بازیگرانی در سه سطح محلی، منطقه اي و جهانی روبرو هستیم؛ بدین ترتیب در پایین ترین سطح یعنی سطح محلی کشاورزان افغانستانی قرار دارند که با وجود زحمت و تلاش زیاد کمترین میزان سود ناشی از این تجارت غیر قانونی را به خود اختصاص می دهند. در سطح دوم قاچاقچیانی قرار دارند که وظیفه انتقال و قاچاق مواد مخدر را از داخل افغانستان به بازارهاي منطقه بر عهده دارند و با توجه به نوع فعالیت خود سودهاي متفاوتی را نیز دارند و سرانجام در بالاترین سطح مافیاي جهانی مواد مخدرو کارتل هاي بین المللی قرار دارند که در سطح جهانی به این تجارت کثیف مشغول بوده و ضمن اینکه بالاترین سودها را به خود اختصاص می دهند، عموما از تعقیب و مجازات قانون در امان هستند. از سوي دیگر قاچاق مواد مخدر داراي آثار و پیامدهاي زیانباري براي افغانستان و همچنین کشورهاي همسایه آن است؛ به نحوي که امنیت دولت و ملت ها از حیث سیاسی، امنیتی، اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی مورد تهدید جدي واقع می شود. تردد هاي غیر مجاز مرزي، افزایش درگیري ها و نا امنی هاي مرزي، افزایش قتل، شرارت، گروگان گیري در مناطق مرزي، شیوع اعتیاد و پیامدهاي منفی متعدد آن از جمله این تهدیدات و آسیب ها است.
این مقاله درصدد است با روش توصیفی–تحلیلی ضمن تبیین ژئوپلیتیک مواد مخدر به بررسی پیامدهاي تولید و قاچاق مواد مخدر آن بر امنیت مرزهاي شرقی جمهوري اسلامی ایران بپردازد.
واژگان کلیدي: امنیت، مرزهاي شرقی، ژئوپلیتیک، مواد مخدر
(1مقدمه:
تولید و تجارت وسیع مواد مخدر در افغانستان یکی از مهمترین عوامل موثر بر ثبات و امنیت این کشور می باشد، چنانکه اگر تولید و تجارت مواد مخدر در افغانستان را منشاء بسیاري از ناکامی هاي دولت هاي گذشته و همچنین دولت فعلی در راستاي تامین ثبات و امنیت در افغانستان بدانیم، سخنی به گزاف نگفته ایم. معضل مواد مخدر و به تعبیر دقیق تر ژئوپلیتیک مواد مخدر در افغانستان از ابعاد بسیار پیچیده اي برخوردار است. تعدد بازیگران جهانی، منطقه اي و محلی درگیر در موضوع مواد مخدر در سطوح دولتی و غیر دولتی، گردش سرمایه 3000 میلیارد دلاري آن در جهان، سودهاي مالی عظیم آن براي باندهاي مافیایی بین المللی، منبع مالی اصلی فعالیت گروههاي مسلح داخلی همچون طالبان، مداخله کشورهاي فرامنطقه اي، اقتصاد نابسامان افغانستان و فقر شدید مردم کشور، از بین رفتن زیر ساخت هاي اولیه در طی سه دهه جنگ متمادي، فساد برخی مقامات دولتی و نقش آنها در تولید و قاچاق مواد مخدر برخی از متغیرهاي مهم تاثیر گذار بر این معادله پیچیده است.
به دلیل وجود عوامل و زمینه هاي فوق، روندکشت و تولید مواد مخدر در طی دو دهه گذشته درافغانستان علیرغم فراز و نشیب هاي متعدد، سیر صعودي داشته است. تولید و تجارت موادمخدر در طی دو دهه اخیر آنچنان در افغانستان فراگیر شده است که می توان گفت به جاي نهادینه شدن دموکراسی وقانونگرایی و...مانند سایر کشورهاي در حال توسعه، در افغانستان
٥٠٩
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
تولید و تجارت مواد مخدر نهادینه شده است. از سوي دیگر، تولید مواد مخدر در افغانستان و سیر صعودي آن علاوه بر تاثیرات ویرانگر داخلی، مطمئنا تاثیرات مخربی نیز بر کشورهاي همسایه افغانستان به خصوص پاکستان وایران داشته و دارد. تولید حدود 90 درصد مواد مخدر جهان درافغانستان از یکسو و مجاورت جغرافیایی ایران با افغانستان و قرار گرفتن ایران در مسیر ترانزیت و قاچاق بین المللی مواد مخدر از سوي دیگر، باعث سرایت ناامنی و بحران به کشور ایران شده است به طوریکه در سالهاي اخیرامنیت مناطق مرزي به طور خاص و امنیت کل کشور به طور عام در معرض تهدیدات جدي قرار گرفته است.
(2 روش تحقیق:
روش تحقیق این مقاله توصیفی- تحلیلی است. همچنین اطلاعات مورد نیاز با استفاده از روش کتابخانه اي و با مراجعه به منابع معتبر،کتب و مقالات گردآوري شده است. هدف این مقاله آن است تا ضمن تبیین وضعیت تولید و تجارت مواد مخدر در افغانستان، مهمترین پیامدهاي تولید و قاچاق مواد مخدر را بر امنیت مرزهاي شرقی جمهوري اسلامی ایران مورد بررسی قرار دهد.
(3مبانی نظري:
(1-3 مرزهاي بین المللی و کارکردهاي آن:
مرز سیاسی به پدیده اي فضائی اطلاق می شود که منعکس کننده قلمرو حاکمیت یک دولت بوده ومطابق قواعد خاص در مقابل حرکت انسان ،انتقال کالا یا نشر افکار مانع ایجاد کند یا حداقل آن را محدود سازد( میرحیدر،.(114 : 1375درباره نقش و کارکرد مرزها نظرات متفاوتی وجود دارد و صاحب نظران و کارشناسان نقش ها و کارکردهاي متفاوتی را مانند کارکردهاي نظامی ،اقتصادي ،سیاسی و اجتماعی –فرهنگی(پرسکات،(60 :1358 ،اثبات حقوقی یا فیزیکی یک دولت بر یکقلمرو خاص(مجتهد زاده، (21 : 1381، مانع دفاعی، اقتصادي، اجتماعی و سیاسی.((Dwivedi ,1990:141،جداکنندگی ،یکپارچه سازي ،کشمکش وارتباط(حافظ نیا،(191 : 1379 و...براي مرزها قائل هستند؛اما به عقیده بیشتر صاحب نظران مهمترین نقش مرز ،ایجاد مانع در برابر حرکت انسان، کالا وتفکرات است
(2-3 امنیت مرز:
امنیت مرزي به معناي جلوگیري از هرگونه اعمال خلاف قانون در طول مرزهاي یک کشور وقانونی کردن تردد اشخاص و حمل و نقل کالا و حیوانات اهلی با رعایت ضوابط قانونی و از طریقدروازههاي مجاز مرزي است. بدیهی است امنیت مرزها پشتوانهاي محکم براي امنیت با ابعادمتنوعش در داخل کشور است و هرگونه ناامنی در مرز قادر است در سیستمهاي اقتصادي، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و نظامی داخل کشور اخلال ایجاد نماید و در مقابل امنیت مطلوبقادر است در حد خود در امنیت مرزي و داخلی کشور سهم بسیار برجستهاي را به خوداختصاص دهد(خطابی،.(85 :1374 از اینرو سعی کشور ها براین است که تا حد امکان مرزهاي آنها جز دربرخی گذرگاهها ي توافق شده ومجاز غیر قابل نفوذ باشد تا بدین وسیله حاکمیت آنها بر سرزمین خود دچار خدشه نشده وامنیت کشور در ابعاد مختلف سیاسی ،اقتصادي، فرهنگی ونظامی آسیب نبیند. اگر چه در بین کشورهاي جهان،تنها دولتهاي معدودي مانند، اتحاد جماهیر شوروي سابق ،اسرائیل ،یوگسلاوي عهد تیتو ،کوبا وچند دولت اروپایی وآمریکاي شمالی ،قادر به ایجاد سیستم ومدیریت موثر براي اداره مرزهایشان شده اند،زیرا کنترل موثرمرز نیاز به هزینه هاي سنگین ،سیستم هاي کنترلی منطبق بر نوع مرز ،نیروهاي سازمان یافته ویژه مرزي ،تفاهم وهمکاري موثر دولتها ي همسایه وحمایت سازمان هاي رسمی بین المللی دارد و به همین دلیل دولت هاي ایران نیز مانند اغلب دولت هاي جهان ،از عهده تهیه وتنظیم مکانیزمی مناسب وکارآمد براي اداره مرزهاي کشور بر نیامده اند.( کریمی پور،(221:1379
لازم به ذکر است طول مرزهاي ایران بالغ بر 8731 کیلومتر است که منطبق بر ده ناحیه فیزیوگرافیک اصلی ،شامل مناطق کوهستانی ،کوهپایه اي ،کویري ،باتلاقی ،مردابی ،رودخانه اي ،جنگلی ،استپی ،دریاچه اي ودریایی است و از اینرو کنترل
٥١٠
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
استراتژیک ویا امنیتی این مرزهاي طولانی آسان نیست. چنانکه تامین امنیت دراز مدت ملی وکشوري به ویژه در مناطق حاشیه اي با توجه به تداخل هاي قومی –مذهبی جمعیت مرزي با فضاهاي سرزمینی همسایگان ؛ارتباط امنیت کشوري وناحیه اي با صدور وترانزیت موادمخدر وتعامل کانون هاي پایدار ناامنی ایران با کشورهاي همجوار ،سه چالش امنیتی در برابر جمهوري اسلامی ایران در دهه هاي آینده به شمار می رود( همان:(154
(3-3 ژئوپلیتیک :
با وجود اینکه ژئوپلیتیک در یک قرن گذشته مورد بحث بوده و از موقعیت هاي برجسته اي نیز برخوردار شده است ولی به دلائل مختلف نتوانسته است به تعریف و مفهومی روشن که مورد توافق باشد برسد(حافظ نیا، .(22 :1385 از اینرو تعاریف و مصادیق متفاوتی براي آن ارائه شده است. به عنوان نمونه می توان به موارد زیر اشاره کرد:علم روابط تغییر ناپذیر بین جغرافیا و قدرت استراتژیک((Gary,1986: 7، علم روابط بین فضا و سیاست((Dwivedi ,1990: 5،تاثیر عوامل جغرافیایی،اقتصادي و جمعیتی بر سیاست ها به ویژه سیاست خارجی کشور(حافظ نیا،(27 :1385، نقش و تاثیر عوامل جغرافیایی در سیاست(مجتهد زاده، .(1381 در مجموع شاید بتوان هنر و علم استفاده از تمامی ظرفیت هاي جغرافیایی، اقتصادي، جمعیتی، فرهنگی، نظامی و...براي کسب و حفظ قدرت را ماهیت اصلی ژئوپلیتیک دانست(زرقانی،(1388 و در این چارچوب است که ما می توانیم از موضوعاتی چون ژئوپلیتیک آب، ژئوپلیتیک انرژي، ژئوپلیتیک اطلاعات و ژئوپلیتیک مواد مخدر نام ببریم.
(4 یافته هاي تحقیق:
(1-4 روند تولید مواد مخدر درجهان:
تولید و مصرف مواد مخدر سابقه طولانی در زندگی و حیات بشر دارد. با این همه سرآغاز آگاهی نسبت به مواد مخدر و انگیزه اولیه در استعمال آن به درستی معلوم و مشخص نیست. قدیمی ترین آثار دال بر وجود خشخاش در خط سومریان دیده شده که در حدود 5000 سال قبل از میلاد مسیح از دشتهاي آسیاي مرکزي به بین النهرین آمدند.در دوره هاي معاصر، چین و کشورهاي جنوبی و جنوب شرقی آسیــــا در اوایل قرن بیستم، تولیدکننده ها و مصرف کننده هاي اصلی تریـــاك محسوب می شدند ..( A Century of International Drug Control ,2008,) نقشه زیر مهمترین مناطق تولید تریاك را در آسیا در اوایل قرن بیستم نشان می دهد.
