بخشی از مقاله
چکیده
جنوب شرق ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی خاص و قرارگیری در مجاورت بزرگترین کانون تولید مواد مخدر یعنی کشورهای افغانستان و پاکستان - هلال طلایی - و مسیر آسان ترانزیت مواد مخدر به سمت اروپا، تحت تاثیر تبعات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی این معضل بزرگ قرار دارد. با وجود مطالعات گسترده و متعدد در زمینه راهکارها ی مقابله با مواد مخدر هنوز پیشرفتی در زمینه کنترل آن صورت نگرفته است.
از این رو، شکل گیری مناطق خاکستری که نشان دهنده نپرداختن به بعد اقتصادی و فرهنگی مسئله مواد مخدر است به عنوان چالش قابل تامل نه تنها در منطقه مورد نظر در حال گسترش است بلکه در شهرهایی که در مسیر ترانزیت مواد مخدر قرار دارند، نیز رشد فزاینده ای پیدا کرده که هر ساله معضلات ناشی از وجود چنین مناطقی خسارات جانی و مالی فراوانی بر کشور وارد می سازد.
مقاله حاضر با روش تحلیلی - توصیفی و مراجعه به منابع معتبر به بررسی روند و پیامدهای شکلگیری مناطق خاکستری در جنوب شرق ایران میپردازد و تنها راهکار موثر و علمی آنرا محوریت قرار دادن مسئله اشتغال و مقابله با فقر از طریق ایجاد بسترهای مناسب برای احداث شهرکهای صنعتی و پیگیری مسئله حق آبه رودخانه هیرمند به عنوان نبض حیاتی منطقه می داند.
-1 مقدمه
تجارت و ترانزیت مواد مخدر مهمترین چالش برای ثبات و امنیت منطقه جنوب شرق ایران به حساب می آید. اما همواره این مسئله به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی منطقه یعنی گستردگی وسیع بیابان و خالی از سکنه بودن بسیاری از نقاط مرزی و همچنین امکانات محدود اقتصادی و عدم فرصت های شغلی بخصوص در بخش کشاورزی به دلیل خشکسالی های مکرر ناشی از کاهش حجم آب رودخانه هیرمند، بستر مناسبی برای جلب همکاری و بکارگیری افراد بومی برای ترانزیت مواد مخدر بوجود آورده است.
بر این اساس شکل گیری مناطق خاکستری در نواحی مرزی که محلی برای اعمال بزهکاری چه در سطح خرد و یا کلان قاچاقچیان است به مرور زمان از کنترل حاکمیت محلی و منطقه ای خارج میشود و عملا تحت نظر مافیا و کارتل های بزرگ مواد مخدر قرار می گیرند و در صورت داشتن بسترهای مناسب به صورت اهرم فشار برای حکومت مرکزی عمل می نمایند و به نوعی می توانند بازوی قدرتهای بیگانه در منطقه مورد نظر باشند و کشور را به هرج و مرج و آشوب بکشاند.
مقاله حاضر با روش تحلیلی- توصیفی به بررسی شکل گیری مناطق خاکستری در جنوب شرق ایران می پردازد و با توجه به اینکه مقالات و راهکارهای متعددی در خصوص مسائل مربوط به مواد مخدر هر ساله نگاشته میشود اما در خصوص پیامدهای شکل گیری مناطق خاکستری که نه تنها منطقه جنوب شرق ایران را درگیر کرده بلکه نواحی داخلی و تمامی طول نوار مرزی غرب کشور را هم تحت سیطره خود درآورده، کمتر پرداخته شده است و لزوم نگاه جدی و علمی مسئولان مربوطه در بخش ملی و منطقه ای را می طلبد، چراکه روند رو به رشد این معضل می تواند جامعه را تحت تاثیر عواقب منفی خود قرار دهد.
-2یافته های تحقیق
-1-2 ژئوپلیتیک مواد مخدر
برای آشنایی با تعریف ژئوپلیتیک مواد مخدر لازم است ابتدا مفهوم ژئوپلیتیک را درک کنیم. ژئوپلیتیک عبارت است از علم کشف روابط محیط جغرافیایی و تاثیر آن بر سرنوشت سیاسی ملل و یا به عبارتی ژئوپلیتیک موضوعی کاربردی بوده که سیاستمداران برای رسیدن به مقاصد سیاسی و پیروزی در صحنه با رقابت قدرتهای رقیب و احیانا سلطه بر دیگران آن را به کار می گیرند. بنابراین از این دو تعریف همان تعریف مشهور یعنی بررسی نقش عوامل محیط جغرافیایی در سیاست است که ورود ما را با پدیده مواد مخدر و چالش های ژئوپلیتیکی آن توجیه می کنند - محمدی و غنجی،. - 2:1385
از طرف دیگر تولید و تجارت مواد مخدر با گردش مالی سه هزار میلیارد دلاری آن امروزه به یک عرصه ژئوپلیتیکی تبدیل شده است و از اینرو می توان از آن تحت عنوان ژئوپلیتیک مواد مخدر یاد کرد. در این عرصه با بازیگرانی در سه سطح محلی، منطقه ای و جهانی روبرو هستیم، بدین ترتیب در پایین ترین سطح یعنی سطح محلی کشاورزان قرار دارند که با وجود زحمت و تلاش زیاد کمترین میزان سود ناشی از این تجارت غیر قانونی را به خود اختصاص می دهند.
در سطح دوم قاچاقچیانی قرار دارند که وظیفه ترانزیت و قاچاق مواد مخدر را به بازارهای منطقه بر عهده دارند و با توجه به نوع فعالیت خود سودهای متفاوتی دریافت می کنند و سرانجام در بالاترین سطح، مافیا و کارتل های بین المللی قرار دارند که در سطح جهانی به این تجارت مشغول بوده و ضمن اینکه بالاترین سودها را به خود اختصاص می دهند، عموما از تعقیب قانون و مجازات نیز در امان هستند - زرقانی،. - 6:1391
امروزه معضل تولید و قاچاق مواد مخدر و اعتیاد از پدیده های شوم کشورها محسوب شده و توانایی های اقتصادی و ظرفیتهای امنیتی و انتظامی بسیاری را به خود معطوف داشته و جنبه های فراملی به خود گرفته است. در شرایط کنونی سرعت تغییرات اجتماعی و اقتصادی دو برابر شده است و این امر امکان افزایش شتاب سوء مصرف مواد مخدر و فعالیتهای جنایی در بازار قاچاق مواد مخدر را فراهم آورده است. بی عدالتی، بی ثباتی سیاسی، مداخله خارجی، فقر مادی و معنوی و... از مهمترین عوارض تاثیرگذار بر پدیده قاچاق مواد مخدر در منطقه و جهان محسوب می شود - زرقانی،. - 9:1391
اما مهمترین چالش های ژئوپلیتیکی مواد مخدر در ایران، مجاورت جغرافیایی به کانون تولید مواد مخدر و قرارگیری در مسیر ترانزیت آن، طولانی بودن مرز شرقی ایران با کشورهای افغانستان و پاکستان و وضع توپوگرافی خاص مرز بخصوص حاشیه مرز شرقی از سمت ایران، محروم بودن استانهای شرقی و نبود فرصتهای شغلی می باشد. - محمدی و غنجی،. - 17:1385 از سوی دیگر تردد های غیر مجاز مرزی، افزایش درگیری ها و نا امنی های مرزی، افزایش قتل، شرارت، گروگان گیری در مناطق مرزی، شیوع اعتیاد و پیامدهای منفی متعدد آن از جمله تهدیدات و آسیب های تجارت مواد مخدر می باشد - زرقانی،. - 3:1391
-2-2 بحران مواد مخدر در جنوب شرق ایران
استان سیستان و بلوچستان معادل 11/4 درصد از کل مساحت ایران را تشکیل داده و از پهناورترین استانهای کشور است که در جنوب شرق ایران قرار دارد. این استان در شمال به استان خراسان جنوبی و افغانستان و در جنوب با مرز آبی حدود300کیلومتری به آب های آزاد و در غرب به استانهای کرمان و هرمزگان محدود میشود - عبادی نژاد و همکاران،. - 474:1389
با توجه به تولید حدود 85درصد تریاک جهان در افغانستان و قاچاق آن به بازارهای جهانی که جزء از طریق فعالیت کارتل ها و باندهای بین المللی مواد مخدر میسر نیست، جنوب شرق ایران به دلیل مجاورت به کانون هلال طلایی یعنی کشورهای افغانستان و پاکستان و مسیر ترانزیت مواد مخدر و ضعف در انسداد فیزیکی مرزهای شرقی و وجود محرومیت اقتصادی در آنجا همواره مورد استفاده باندهای مافیا به جهت ترانزیت مواد مخدر قرار دارد - عبادی نژاد و همکاران،. - 482:1389
همچنین کمبود شغل، افزایش نرخ بیکاری، وجود فقر و محرومیت در شهرها به ویژه روستاهای مرزی از یک سو و مجاورت با افغانستان و استفاده قاچاقچیان افغانی از مرزنشینان برای قاچاق مواد مخدر و سود بالایی این کار باعث شده تا قاچاق مواد مخدر در جنوب شرق کشور نسبت به سایر استانهای داخلی فراگیرتر باشد - رئیس دانا،. - 22:1382
ایران به لحاظ داشتن مرزهای طولانی و مشترک با کشورهای پاکستان و افغانستان، وجود شرایط خاص جغرافیایی و آب و هوایی حاکم بر این مناطق، تنوع مسائل قومی و نژادی و مذهبی همچنین دخالت قدرت های بیگانه باعث شده تا معضل تولید، تجارت و ترانزیت مواد مخدر ابعاد پیچیده تری به خود گیرد و امر پیشگیری و مبارزه با آن را دشوار سازد - عبادی نژاد و همکاران،. - 469:1389
اما مهمترین دلایل انتخاب مسیر ایران برای ترانزیت مواد مخدر می توان به کوتاهی مسیر میان مرکز تولید و بازار مصرف، ویژگی های طبیعی منطقه نظیر فضاهای خالی جنوب شرق کشور، وجود تعداد زیادی از پناهندگان افغانی در ایران و استفاده از آنها در قاچاق مواد مخدر، شرایط اقتصادی نامطلوب در افغانستان و در برخی از مناطق مرزی ایران، تک جداره بودن معبر ایران نسبت به گذرگاه های کشورهای شمالی و جنوبی، به این منظور که انتقال مواد مخدر از راه آبهای مرزی به اروپا نیازمند عبور این مواد از فضاهای سرزمین چند کشور است.
در حالی که معبر ایران بدون واسطه به ترکیه و سپس به اروپا منتهی می شود و در نهایت گستردگی مرزهای ایران و نبود امکانات کافی برای انسداد آن ها اشاره کرد و از سوی دیگر با توجه به مخاطرات حمل و نقل دریایی و هوایی موادمخدر و سابقه طولانی ترانزیت مواد از ایران و آشنا بودن قاچاقچیان به مسیر ایران ، علی رغم مبارزه شدید ماموران انتظامی و امنیتی در مرزهای ایران همچنان باندهای بین المللی موادمخدر ترجیح می دهند محموله های خود را از طریق خاک ایران ترانزیت کنند که تبعات منفی فراوانی برای جامعه به همراه دارد.
