بخشی از مقاله
چکیده:
شعوبیه جنبشی اعتراضآمیز بوده که ادبیات را به عنوان دستاویزي براي جلوگیري از انتشار بذرهاي نژادپرستانه و افزودن تنفر نسبت به عربها قرار دادهو در این میان از شعر به عنوان یکی از پرکاربردترین انواع ادبی به سبب گرهخوردگی و همآوایی آن تار و پود مخاطب خود، بهره بسیاري برده است. اسماعیل بن یسار، یزید بن ضبه و ابن میاده با نفوذ در حکومت اموي، اندیشههاي شعوبیگرایانه و اعتراضآمیز خود را با تمجید از ایرانیان و برتريدادن آنها بر عربها، به گوش بزرگان عرب رساندند. اندیشه شعوبیگري در شعر این شاعران در لابهلاي نشانههایی تجلی یافت که جلوه آن بیانگرتفکراتتدافعی آنها نسبت به گرایش عربی برتريجویانه غالب برآن دوره میباشد که مهمترین آنها فخرنمودن به نژاد و نسب ایرانی و فراخوانی پادشاهان ساسانیبوده است. این پژوهش برآنست تا با تکیه بر شیوه توصیفی - تحلیلی به نمایانساختن نشانههاي حضور فرهنگ و تمدن و ادب ایرانی در شعر سه تن از شاعران ایرانی دوره اموي از طریق اشاره به تصویرها و مفاهیمی نهفته در آثار شعري آنها اقدام نماید.
واژگان کلیدي: دوره اموي،شعوبیه،شاعران ایرانی، نشانه ها.
مقدمه:
پس از نفوذ و گسترش اسلام از مرزهاي جزیرة العرب و وارد گشتن آن به دورتین نقاط عالم، ملیتها و عناصر متعددي به آن راه یافته که تحت لواي دین و اعتقاد اسلامی متحد گردیدند. در همان هنگام، دولت اموي براي ادامه فتوحات و گسترش قلمرو خود، نیازمند نژادیبرتر در حوزه اندیشه و تمدن بود تا سنگ بنا حکومت خود را از تفکري خردمندانه و عالمگیرآراسته نماید، ولی حرکت عربیگرایی در دوره اموي مانع تحقق این امر میگشت؛ چرا که عرب این دوره همواره به برتري نژادي خود بر اقوام دیگر تکیه داشته و به نژادها دیگر من جمله نژاد ایرانی تحت نام عجمی و موالی نگاهی توام با تحقیر و سرزنش داشته و به تقلیل جایگاه سیاسی و اجتماعی آنها در جامعه مذکور مینمود که البته برآیند این گرایش ستمکارانه، تشکیل نهضتی سیاسی و ادبی وبه ویژه در عالم شعر، تحت عنوان شعوبیه شد که در آن علاوه بر تقابل مقابل برتري جویی نژادي و فکري و فرهنگی عربها، به حملههاي شدیدیضد آنهاهمچونسخریهگرفتن گذشته عرب دوره جاهلی که با زندگی بدوي و رفتار وحشیانه آنها گره خورده تا افتخار به پادشاهان ساسانی و مقایسه جلال و شکوه حکومت آنها با حکوت عربی حاضرصورت پذیرفت، و در سرانجام کار، نوعی فراخوانی ادبی هر چند محدود به منظور حفظ فرهنگ و تمدن ایرانی وبالیدن به میراث ایرانیان در حوزه شعر نزد برخی از شاعران ایرانی چون اسماعیل بن یسار، یزید بن ظبه، ابن میاده شکل بخشیدکه برآیند آن تقویت جایگاه و منزلت ایرانیان در مقابل عرب دوره اموي بوده است.
سوالات پژوهش:
نقش آثار شعري ارائه شده از شاعران ایرانی در دوره اموي چگونه بوده است؟
بیشترین موضوعات مورد توجه شاعران ایرانی در لابه لاي توجه به فرهنگ و تمدن خود به چه سمت و سوهایی گرایش یافته است؟
پیشینه پژوهش:
از جمله پژوهشهایی که در حوزه ترویج فرهنگ، تمدن و ادب ایرانی صورت گرفته، بیشتر در حوزه شعوبیه جاي میگیرند، که نمونهاي از پیشینه این آثارازاین قرارست:
"مظاهر"الشعوبیه فی الأدب العربی: نشانههاي شعوبیه در ادبیات عرب اثریست ارزشمند از محمد بنیه حجاب که آن را در سال 1961م به نگارش درآورده است. پژوهشگر در این کتاب از مهمترین حرکت ادبی ایرانی در دورانهاي مختف تاریخ عربی، به نام شعوبیه سخن گفته و توانسته در آن، تاریخچهاي از تحرکات ضد عربی بر علیه حکومتهاي متعصب عربی عرضه نماید، ولی آنچه که در این کتاب حائز اهمیت میباشد، آنست که نویسنده بیشتر از آنکه نگاهی ناقدانه به تحولات ضد عربی داشته باشد، به رخدادهاي صورت گرفته در ادب عربی، نگاهی صرف تاریخی داشته است.»الشعوبیه فی الشعر العربی أهدافها ونشأتها: شعوبیگري در شعر عربی اهداف وایجاد آن« پژوهشی است از عثمان محمد عبادله که در سال 2000م به نگارش درآمده است. وي در این اثر خود علاوه بر نمایش ابعاد شعوبیگري ومفهوم آن، به انعکاس آن در متون ادبی ومضمون و گرایش اصحاب آن اشاره مینماید البته آنچه که بیشتر در این پژوهش مورد توجه پژوهشگر بوده، جلوه بخشی به ریشههاي تاریخی این حرکت و اسباب رشد و توسعه و عوامل مختلفی که در وسعت و انتشار آن سهیم بودند، میباشد.
الشعوبی »ه حرکه مضادة للإسلامالأموه العربیه: شعوبیه جنبشی در تضاد با اسلام و ملت عرب« پژوهشی از عبد السلام سلوم سامرائی که در تاریخی نامشخص به چاپ رسیده است. وي در این کتاب در خلال چهار فصل ارائه شده، به مسائلی چون
