بخشی از مقاله
گل رز
نام علمي : Rosa hybrida
نام انگليسي : Rose
گل رز بعنوان ملكه گلها از زمان عهد باستان مورد توجه بشر بوده است. در آن موقع استفاده هاي داروئي آن بيشتر مورد توجه بوده ولي بتدريج كشت و كار آن در باغها گسترش يافت. علاقه و اشتياق انسان به داشتن اين گل در تمام فصول سال باعث گرديد تا توليد آن در گلخانه انجام گيرد. در حال حاضر گل رز يكي از محبوبترين گلهاي جهان است و از لحاظ ميزان توليد در صدر قرار دارد.
صفات مورد پسند گل رز در بازارهاي جهاني عبارت است از:
1ـ شاخه بلند و محكم كه توانايي نگهداري استوار گل را داشته باشد.
2ـ اندازه و رنگ مناسب گل كه مختص رقم مورد نظر است.
3ـ يكنواختي در مرحله برداشت گلها
4ـ عاري بودن گلها از انواع رنگ پريدگي، سوختگي، آفات و بيماريها
5ـ يكنواختي در اندازه شاخه ها
6ـ اندازه، كيفيت، ظاهر مناسب مختص رقم
كشورهاي عمده توليدكننده اين گل عبارتند از : ايالات متحده آمريكا، هلند، انگلستان، كلمبيا،اکوادور، کنیا، آفریقای جنوبی، هندوستان و 000 لازم به ذکر است که تولید در برخي از كشورهاي آمريكایی و آفريقایي با سرعت رو به افزایش است، هر چند که تقریباً تمامی کشورهای دنیا بسته بهتانسیل خود تولید گل رز را نیز کم و زیاد در برنامه های خود دارند.. توليد گل رز در ايران بيشتر به استانهاي تهران، مركزي،اصفهان و خوزستان محدود شده است.
همچنین كشورهاي اروپايي، آمريكا، کشورهای آسیای میانه وژاپن از عمده وارد كنندگان گل رز به شمار مي روند.
مشخصات گياهشناسي :
گل رز متعلق به خانواده گل سرخيان است. اين گياهان در بخشهاي وسيعي از كره زمين پراكنده هستند و از لحاظ نحوه رشد و شكل بوته و توليد گل به انواع رزهاي مينياتوري، پاسيويي، هيبريد چاي، فلورينبدا، درختچه اي، بالا رو و رونده تقسيم مي شوند.
جنس رز دارای 120 گونه می باشد که از مناطق سرد شمالی تا مناطق نیمه گرمسیری پراکنده است. در توليد رزهاي بريدني گلخانه هاي از ارقام هيبريد چاي و فلورينبدا كه توليد گل انتهايي مي كنند، استفاده مي شود. گلهای شاخه بریده را به سه دسته اصلی تقسیم می کنند.
1- hybrid tea: به رزهای تک شاخه ای که قطر گل 9 سانتیمتر یا بیشتر باشد.
2- sweet hearts : به رزهایی گفته می شود که قطر گل کمتر از 9 سانتیمتر باشد
3- رزهای اسپری: حداقل 3 غنچه روی یک شاخه باشد.
در بررسی روند رشد این گروهها در هلند مشخص شده که هیبرید چای در سال 2000 نسبت به 1999 حدود2 درصد افزایش داشت. اما سطح ارقام sweet hearts روبه کاهش است ولی با این وجود برخی ارقام رشد خوبی دارند(Sacha و(Escimo. رزهای اسپری نیز کمتر از 3 درصد تولیدات هلند را در بر می گیرند.
گل رز در تمامي رنگها ديده مي شود و در اين مورد تنها يك استثناء وجود دارد و آن نبود رزهاي آبي است. در انواعي كه توليد گل انتهايي مي كنند (هيبريد چاي، فلورينبدا، پاسيويي، مينياتوري) هر ساله شاخه هاي جديد از جوانه هاي سال قبل رشد مي كنند و بعد از توليد گل در انتهاي شاخه، رشد آن متوقف مي شودو شاخه هاي جديد دوباره از جوانه هاي زيرگل توليد مي شود كه بسته به رقم و شرايط آب و هوايي ممكن است توليد گل بكند يا نكند. برخي از ارقام گل رز دائم گل هستند و گل دهي در آنها در بيشتر مواقع سال انجام مي گيرد ولي بيشتر ارقام در هواي خنك بهار و پاييز گل دار مي شوند. رزهاي گلخانه اي در تمام طول سال قادر به توليد گل هستند و تنها بايد شرايط رشدي مناسب براي آنها فراهم گردد.
مسائل فني كشت رز
بسياري از ارقام رز به دليل داشتن خصوصياتي همچون زيبائي، دوام، فرم گل و شاخساره براي استفاده بعنوان گل بريده مناسبند و از ارقام آن بطور ويژه در شرايط مناسب براي برداشت و مصرف بعنوان گل شاخه بريده استفاده مي شوند. گلهاي شاخه بريده رز به دليل زيبائي و تنوع سالهاست كه در صدر تجارت جهاني گل و گياه قرار دارد و شايد گلفروشي را در جهان پيدا نكنيد كه در ميان گلهاي فروشي خود گل رز را نداشته باشد. از ارقام هيبريد چاي براي توليد گل بريده استفاده مي كنند. با در اختيار داشتن گلخانه مناسب امكان توليد آن
در تمام طول سال فراهم است اين گياه چند ساله بوده و تا 6 سال امكان بهره برداري اقتصادي از آن فراهم است. برای تولید گل شاخه ای معمولاً تعداد 7 بوته درمترمربع كشت مي شود و پس از 3 تا 5 ماه از كشت گياهچه اي پيوندي(stentling) به بهره برداري مي رسد. بوته های مادری وارداتی معمولا پیوندی بوده و به دو روشپیوند می شوند یکی به صورت پیوند شکمی که در گیاهان رز نیم ساله( Half year ) که گیاه به صورت ریشه لختبه فروش می رسد انجام می شود و دوم به روش پیوند نیمانیم عمل پیوند انجام می شوند که گیهان حاصله استنت لینگ وروش پیوند استنتینگ نام دارد.
كشت و توليد رزهاي گلخانه اي :
رزهاي گلخانه اي گياهان چند ساله اي هستند كه عمر مفيد آنها براي توليد گل 6 تا 10 سال است. به اين خاطر در انتخاب رقم و آماده كردن خاك و بستر توليد بايد دقت كافي كرد، چون اصلاح و تعويض آنها در طول توليد هزينه دار خواهد بود.
ازدياد :
ازدياد رزهاي گلخانه اي بيشتر از طريق قلمه شاخه است. براي تهيه قلمه گياهان مادري در شرايط مناسب پرورش داده مي شود. تهيه قلمه بعد از بالغ شدن شاخه ها و رسيدن برگها به اندازه نهايي انجام مي گيرد. بخاطر اينكه گياهان مادري در داخل گلخانه در تمام طول سال در حال رشد دائم ستند، بنابراين مي توان در تمام طول سال از آن قلمه هاي برگدار تهيه كرد. قلمه ها با يك تا سه گره برداشت شده و تنها برگ انتهايي نگه داشته مي شود و برگ هاي تحتاني حذف مي شود. ته قلمه ها را مي توان براي ريشه زائي بهتر با پودرهاي حاوي هورمون تيمار كرد. قلمه ها را سپس در داخل بستر ريشه زائي قرار مي دهند كه معمولاً از ماسه، پرليت با يپت ماس و يا تركيبي از آنها مي باشد. پرليت با اندازه دانه هاي متوسط بستر ريشه زائي قابل دسترس و مناسبي است. دماي بين 25 ـ 21 درجه سانتيگرد در محيط بستر (اطراف ريشه ها) باعث ريشه زايي بهتر قلمه ها خواهد شد.
اكنون بيشتر توليدكنندگان رزهاي گلخانه اي در جهان از ارقام پيوند شده بر روي پايه هاي مناسب استفاده مي كنند، پايه Rosa manetti در كشور آمريكا و پايه هاي R. canina و R. indica در كشورهاي اروپايي مرسوم است.
در کانینا در شرایط نور کم وسرما پایه به حالت رکود می رود، پایه های مولتی فلورا نیز قوی بوده و خواب زمستانه ندارند. پایه های مانتی نیز رکود زمستانه نداشته و در آمریکا زیاد استفاده می شود.
از دلایل پیوند متوان به موارد زیر اشاره کرد: رشد و نمو بهتر پیوندک و افزایش قدرت رشد، تحمل اسیدیته و شوری خاک، تحمل رطوبت نسبی خاک و محیط، مقاومت به آفات و بیماریها، افزایش عمر و دوره زندگی گیاه، سازگاری با شرایط محیطی، مقاومت به سرمای زمستانه
كاشت :
توليد رزهاي گلخانه اي در بسترهاي خاكي و يا غير خاكي انجام مي گيرد. بسترهاي خاكي هزينه اوليه پاييني داشته و نياز به مديريت دقيق ندارند در صورتيكه بسترهاي غير خاكي (هيدروپونيك) هزينه احداث بالا تری داشته احتياج به مديريت دقيق و كنترل دائمي دارند. در صورت سرمايه گذاري دائمي و بالا، بهتر است از بسترهاي غيرخاكي استفاده گردد.
در اينجا بسترهاي خاكي معرفي مي گردد. اندازه بسترهاي كاشت به عرض 120 ـ 100 سانتيمتر و به طول حدود 35 متر انتخاب مي شود. عرض مسیر و راهرو ها 80 سانتیمتر، بهتر است بستر كاشت از نوع مرتفع انتخاب شود. در اين حالت بسترها به ارتفاع حدود 40 سانتيمتر بالاي سطح زمين با خاك مرغوب پر مي شوند و 30 سانتيمتر آن داخل زمين قرار مي گيرد. بطوريكه عمق بستر حداقل 70 سانتيمتر باشد. خاك مناسب تركيبي است از 60 درصد خاك لومي با 40 درصد مواد افزودني مثل پيت، ماسه، پوسته بذر، پوست درختان، تراشه چوب، خاك اره، كود دامي كاملاً پوسيده كه موجب اصلاح فيزيك خاك مي گردد. PH بين 5/5 تا 6 محيط مناسبي براي رزهاي گلخانه اي است.
در هر بستر 5 ردیف با فاصله 25 سانتی متر از همدیگر در نظر می گیرند که ردیف وسط حذف و به جای آن سیستم آبیاری قرار می گیرد یعنی در واقع کشت چهار ردیفه می شود. همچنین در روشهای رایجتر از دو ردیف بجای چهار ردیف استفاده می کنند که در صورت عدم وجود سیستم گرمایی مناسب جهت بهبود تهویه، بسترهای کشت 2 ردیفی توصیه می شود.
تغذيه :
در زمان كاشت گياه از كود دهي زياد بايد خود داري كرد. كود بصورت محلول در آب در اختيار گياه قرار مي گيرد. ازت، پتاسيم، منيزيم و آهن بطور منظم در محلول كودي استفاده مي شود، در صورتيكه بر، مس، منگنز، موليبدن بطوردوره اي به محلول كودي افزوده مي شود. نسبتهاي كودي ppm 195: 30: 220 (N:P:K) براي كود دهي رزهاي گلخانه اي مناسب مي باشد.
ترکیب عناصر غذایی مورد استفاده در هیدرو پونیک رز
Nutrient element
0-6 weeks (mg/L)
6 weeks onwards (mg/L)
Nitrogen-nitrate
139
151
Nitrogen-ammonium
8
8
Phosphorus
37
37
Potassium
180
204
Calcium
137
132
Magnesium
24
26
Sulphur
45
50
Iron
1.45
1.45
Manganese
0.24
0.24
Zinc
0.14
0.14
Boron
0.21
0.21
Copper
0.06
0.06
Molybdenum:
0.05
0.05
K/N ratio
1.08:1
1.21:1
شرايط آب و هوايي مورد نياز كشت
1 ـ دما
از عوامل بسيار مهم در پرورش رز بوده و رابطه نزديكي با شدت نور دارد. گياه بايستي از شرايط دمايي مناسب براي رشد و نمو برخوردار باشد. ارقام و واریته های طبلیعی وقدیمی اين گياه بايستي حداقل به مدت يكماه تحت شرايط رفع نيازدمایی در دماي پايين زير 10 درجه سانتيگراد قرار گيرد. که این نیاز در رزهای شاخه بریدنی جدید وجود ندارد
جدول رابطه درجه حرارت با ميزان توليد كل رز
دماي روز و شب
متوسط دما
روزهاي گلدهي
طول شاخه
توليد ساليانه درمترمربع
16-8
12
105
100-80
80
18-10
14
85
90-70
100
20-12
16
70
85-65
120
22-16
19
60
80-60
140
24-16
20
55
70-50
160
23-22
22
42
60-40
180
در زمينه دما حداقل درجه حرارت تحمل گياه صفر و حداكثر 35 درجه سانتيگراد است. درخصوص تفاوت درجه حرارت شب و روز بهترين تفاوت مربوط به 6 تا 10 درجه است
دماي انتخابي براي رزهاي گلخانه اي با توجه به شدت نور و موقع سال متفاوت است. بطور كلي دماي گلخانه را در شب 16 تا 17 درجه سانتيگراد، در روزهاي كم آفتاب 21 درجه سانتيگراد و در روزهاي با آفتاب زياد 26 تا 27 درجه سانتيگراد انتخاب مي كنند. در اين شرايط دمايي گلها بعد از حدود 48 ـ 40 روز آماده برداشت مي شوند. دمای حداقل خاک 15 درجه است که نبایستی از این دما کمتر شود
2ـ نور
نور نيز از فاكتورهاي محيطي مهم د رتوليد رز است. گياه رز به شدت هاي بالاي نور احتياج دارد. به اين خاطر بهترين گلخانه از لحاظ پوشش، گلخانه هاي شيشه اي است. البته شدت نورهاي خيلي زياد علاوه بر افزايش دماي گلخانه بر روي كيفيت و رنگ گلها تاثير منفي دارد. البته ميزان شدت نور به رقم و درجه حرارت بستگي دارد. در كشورهاي مثل هلند گاهاً به دليل كمي شدت نور در زمستان از نورهاي مصنوعي نيز براي برخي واريته استفاده مي كنند. ولي در ايران بعلت آفتاب فراوان در اكثر استانها نيازي به اين كار نيست. معمولاً ميزان نور مناسب بين 30 تا 55 هزار لوكس متغيير است. ولي در ايران بعلت آفتاب فراوان در اكثر استانها نيازي به اين كار نيست.
3ـ رطوبت نسبي
رطوبت نسبي همان رطوبت است كه در هواي اطراف گياه و محيط گلخانه وجود دارد. اين ميزان رطوبت كه با رطوبت سنج قابل اندازه گيري است در حدود 60 درصد مي باشد. زيادي آن باعث بروز بيماريهاي قارچي مثل لكه سياه، سفيدك مي شود و كمبود آن نيز باعث كاهش رشد گياه و كيفيت محصول مي شود.
4- خاك یا بستر
در محيطهاي كشت خاكي، خاك مي بايستي از نوع سبك لومي شني يا لومي رسي با حاصلخيزي مناسب باشد. خاك بايستي از تهويه مناسب برخوردار باشد اسيديته مناسب خاك نيز بين 7-6 مي باشد. در كشتهاي خاكي، 4-3 تن كود دامي پوسيده را به هر هزار متر مربع اضافه مي كنند و بعد از مخلوط يكنواخت اقدام به كشت پايه هاي رز مي كند. در روشي كشت بدون خاك از بسترهايي نظير پشم سنگ، کوکوپیت يا ليكا و پرليت استفاده مي كنند كه بصورت كشت بستري در بسترهايي به عرض حدود 50 سانتیمتر با دو ردیف و به عمق 30 سانتيمتر كشت انجام می شود البته در روش نسبتا مرسومی هم کشت به صورت گلدانی بر روی سکوهایی به ارتفاع 60 تا 80 سانتیمتر و در گلدان حاوی مواد بستری به صورت تک بوته یا دو بوته کشت انجام می شود . در هر یک از این روشها مطلوب است گیاه ارتفاع مناسبی برای عمل بندینگ از سطح زمین را داشته باشد.
انواع بسترهای هیدروپونیک
- پیت نارگیل: Coconut Peat = Coir Dust
از فراوری پوست میوه نارگیل حاصل می شودکه مراحل آن به قرار زیر است
تجزیه > درجه بندی > خشک کردن > پرس کردن
CEC متوسط تا زیاد دارد، PH برابر 5/4 تا 9/6 است، پایداری آن عالی است، دانسیته حجمی آن پائین است
پشم سنگ Rock wool
از ذوب کردن صخره های بازالت یا برخی مینرالهای دیگر در دمای 1500 درجه سانتیکراد موادی ساخته میشود که مشابه فیبرهای ریز است.
تهویه آن عالی است، نگهداری رطوبت آن خوب است، CEC این بستر پائین است، PH خنثی تا قلیایی با اثر کم در محیط کشت دارد، پایداری بسیار زیاد بوده ودانسیته آن 264 گرم در لیتراست.
پرلیت Perlite
خاکهای آلومینیو سیلیکاتی هستند که حدود1000 درجه سانتیکراد حرارت دیده اند.خصوصیاتی مشابه ماسه ولی سبک را دارند.
حاوی فلوراید است که در بر خی گیاهان حساس نظیر لیلیوم لونگیفلوروم و دراسنا می تواند خسارتزا باشند، نگهداری آب کم و تهویه عالی دارد که این خاصیت با مصرف بسیار بالای آب و مواد غذایی همراه است و از آن به عنوان بستر مناسبی یاد نمی کنند.CEC خیلی کم وPH تقریبا 5/7 دارد. پایداری بسیار بالا بوده و دانسیته حجمی آن 80 تا 120 گرم بر لیتردارد.
رطوبت خاك
اين محصول به رطوبتي متوسط احتياج دارد. در شرايط كشت خاكي بایستي سطح خاك پاي ريشه گياه بين هر دو آبياري خشك شود. تنش رطوبتي نيز به گياه خسارت مي زند.
زهکش:
رزها گیاهانی با سیستم ریشه ای عمیق هستند و آب کافی را در عمق نیاز دارند. زهکش در کشت خاکی رز بایستی تا حد ممکن تا عمق 90-100 سانتی متری خوب باشد. در مناطقی با سطح ایستابی بالا نیاز به لوله زهکشی است که اندازه لوله های زهکشی بسته به بافت خاک است و باید طوری طراحی شود که آب اضافی بستر کشت سریع خارج شود. این لوله ها در ایران با قیمت مناسب تولید می شود. در صورت عدم وجود شیب طبیعی برای زهکش آب باید از پمپ استفاده گردد.
تهويه :
تهويه گلخانه جهت كنترل ميزان رطوبت، آفات و بيماريها و همچنين تامين دي اكسيدكربن مصرف شده در فرآيند فتوسنتز لازم و ضروري است. در گلخانه هاي رز از دريچه هاي سقفي براي تهويه استفاده مي شود.
گلخانه مناسب رز :
سیستم تهویه بایستی بتواند دمای داخل گلخانه را کنترل نماید و تعادل بین دما و رطوبت را تامین نماید. در زمان تهویه از باد مستقیم بر روی محصول باید اجتناب شود. دیواره های جانبی گلخانه باید تا ارتفاع محصول باشد. تهویه و کانالهای مربوط به تهویه باید در بالای ارتفاع محصول قرار گیرد.
•در مواقع بارندگی از خیس شدن گیاه خودداری شود و از چکه کردن پوشش گلخانه ممانعت به عمل آید. ارتفاع گلخانه باید مطلوب و نسبتا زیاد باشد (بیش از5/4 متر) یعنی به عبارت دیگر حداقل 2 متر ارتفاع در بالای گیاه وجود داشته باشد. البته به عنوان اصل کلی گلخانه باید حداکثر جذب نور را داشته باشد. گلخانه های بلندتر ، پهنتر و قویتر بهترند. برخلاف گلخانه های ایران که عمدتاً پلاستیکی است در هلند پوشش گلخانه ها عمدتا شیشه بوده ودر سالهای اخیر از پوشش های اکریلیک نیز استفاده می شود. که عیب شیشه آن است که UV-b عبور نموده و باعث سیاهی گلبرگهای ارقام قرمز می شود. گلخانه های مولتی اسپان ازگلخانه های ونلو به دلیل ثبات بیشتر شرایط وحجم بیشتر هوا مطلوبترند.همچنین نورگیری آنها
بیشتر و هزینه احداث آنها سبکتر است. لازم به ذکر است که شیشه های مورد استفاده در هلند در قطعات 2/112 در 150 استفاده می شود در حالی که عرض شیشه در گلخانه های ایرانی کمتر و مقدار قاب بیشتر شده و نور گیری را کاهش می دهد. شیب سقف به زاویه تابش و کثیف شدن سقف بستگی دارد که از 27 درجه در ونلو به 24-22 درجه در واید اسپان کاهش یافته است
خواب زمستانه:
در کشت های مزرعه ای، در نقاطی که شرایط نوری پایین حاکم است و هزینه انرژی بالا است برای گیاه خواب زمستانه(رکود) در نظر می گیرند. برگهای رز تا 5 درجه سانتی گراد زیر صفر تحمل سرمایی دارد و این تحمل به نوع رقم، حمله آفات و بیماریها، بلوغ بافت چوبی، رطوبت هوا، دما و ... بستگی دارد. اما در ارقام کنونی دنیا نیاز سرمایی و خواب زمستانه لازم نیست و در تمام طول سال گل می دهد.
رزهای اسپری کمتر از 3 درصد تولیدات هلند را در بر می گیرند.
ارتفاع از سطح دریا:
بهترین ارتفاع از سطح دریا: 1800 تا 3000 متر
میزان آب مورد نیاز :60 متر مکعب در روز در هکتار
Ph مناسب: در سیستم کشت خاکی اسیدیته مناسب بایستی حدود 5/6 باشد و در کشت هیدروپونیک این رقم بین 5/5 تا 6 است
EC مناسب کمتر از 8/1 است این رقم در سیستمهای هیدروپونیک بسته 7/0 است
بندینگ: عمل خمش تعدادی از شاخه های گیاه را می گویند که با هدف افزایش سطح برگ وافزایش میزان نورگیری صورت می گیرد.در این شکل نوع شاخه و روش انجام آن مشخص شده است.
سیستم های کشت:
در کستهای خاکی دو روش وجود دارد که در روش اول در بستری به عرض 120 سانتیمتر 4 ردیف رز می کاشتند که فواصل روی ردیفها حدود 30 سانتیمتر در نظر گرفته می شد در روش دوم گیاه را در دو ردیف به فاصله 40 سانتیمتر از هم می کارند و سعی می کنند که گیاه مادری ارتفاع لازم را برای عمل بندینگ و جلوگیری از رطوبت زیاد بستر داشته باشد.
در کشتهای هیدرو پونیک مرسومترین روش کشت دو ردیفه است که یا در راکوول (پشم سنگ) یا پرلیت و یا کوکوپیت کشت می شود. در کشت راک وول مهم.لا از راک وول نوع اسلاب ( بلوک مکعبی) استفاده می شود و در کشت کوکو پیت از گلدانهای پنج تا 10 لیتری استفاده می شود که در گلدانهای بزرگ دو گیاه در یک گلدان با هم کشت می شود. در این سیستم بایستی از کوکو پیت بوفیرت شده ( کلسیم دهی شده) استفاده شود تا گیاه بتواند رشد بهتری داشته باشد. در روش کشت پرلیت از یک بستر باریک یا کیسه های کشت(Grow bag) استفاده می شود.
برداشت :
روشهاي توليد و برداشت رز در گلخانه به دو صورت پيوسته يا دوره اي است. در حالت پيوسته برداشت رزها بطور متوسط هر روز دوبار انجام مي گيرد. در صورتيكه در برداشت دوره اي تمام گلها در يك مرحله برداشت مي شوند و سپس به گياهان اجازه داده مي شود تا براي مرحله بعدي توليد گل بكنند. گلها زماني كه يك تا دو گلبرگ شروع به تا خوردن مي كنند، برداشت مي شوند. از نظر عمر گلدانی، در مرحله ای که 21-40 % غنچه باز شده باشد(مرحله سوم) طول عمر طولانی تری نسبت به مرحله ای که 1-5 % غنچه باز شود (مرحله یک) در پی خواهد داشت.
