بخشی از مقاله
ریزازدیادی گل محمدی ( Rosa damascena Mill.) در محیط کشت مایع تحت تاثیر هورمون های BA و IBA
چکیده
گل محمدی از مهم ترین گیاه دارویی ایران می باشد. هدف از این پژوهش، ریزازدیادی ژنوتیپ برتر خوزستان تحت تاثیر هورمون های BA و IBA در محیط مایع بود. جوانه های جانبی برداشت شده در محیط ٌMS تغییر یافته بهمراه تیمارهایی هورمونی که شامل BA2 و IBA3 بودند کشت گردید. برترین تیمار پرآوری، تیمار ( BA ( 0.75 mg/l و
IBA ( 0.01 mg/ l ) تعیینشد. تیمار ریشه زایی ( BA (0.01 mg/l ، ( IBA ( 1 mg/l در حضور
AgNO3 ( 58.85 µmol ) بهترین تیمار با میانگین 55% بود.
کلمات کلیدی : ریزازدیادی ، AgNO3 ، Rosa damascena
.1 مقدمه و هدف
اهمیت گل و گیاهان زینتی در زندگی انسان بخصوص در دنیای صنعتی امروزی و نقش و جایگاه آن در روح و روان آدمی بر کسی پوشیده نیست. گل و گیاه در فرهنگ و ادبیات ایرانیان نیز جایگاهی بسیار بلند دارد. گل محمدی با نام علمی Rosa
damascene Mill.، از مهم ترین گونه های معطر از خانواده Rosacea میباشد. گل محمدی از مهمترین رزهای دنیای قدیم و از مشهورترین گیاهان در تاریخ باغبانی است که به علت رایحه فوق العاده و تنوع ارقام در بسیاری از مناطق دنیا کشت شده و در آثار تاریخی و ادبی مختلف جایگاه ویژه ای دارد .[2] دارای گلهای چندتایی و بسیار معطر است. ارتفاع گیاه معمولا 1 تا 2 متر است. شاخه ها به رنگ سبز متمایل به خاکستری و پوشیده از انبوهی از خارهای قهوه ای متمایل به قرمز است. خارها دارای نوک متمایل به پایین هستند. دارای گل آذین دیهیم با 3 تا 9 گل و گاهی بیشتر است . [5] گلبرگهای گل محمدی و کوزه گل آن از اجزاء مهم داروهای سنتی می باشند. از نظر دارویی گلاب آن خاصیت آرام بخش و اسانس آن اثرات ضد ویروسی و باکتریا یی و کوزه آن به عنوان منبع غنی ویتامین ث می باشد .[6,13] خاستگاه گل محمدی شرق مدیترانه است و گل ملی ایران است. استفاده از روغن رز به تمدن باستان ایران برمیگردد. Avicenna فیزیکدان ایرانی قرن دهم گلبرگ های آن را برای اهداف تجاری تقطیر کرد و کارخانه تجاری آن در سال 1612 در شیراز ، ایران وجود داشت. روشهای کلاسیک تکثیر گل محمدی شامل پاجوش، قلمه و پیوند است. این روشها علاوه بر زمان بر بودن با مشکلاتی همچون محدودیت پایه مادری و عدم تشکیل ریشه های نابجا در قلمه ها همراه است. استفاده از روشهای کشت بافت و تکنیک ریزازدیادی روش جایگزینی برای تکثیر ژنوتیپ های برتر گل محمدی است.
در ریزازدیادی رزها ، گزارش هایی نیز مبنی بر استفاده موفقیت آمیز از محیط کشت مایع وجود دارد .[7,14] نتایج پژوهشی در هندوستان نشان داده ریزازدیادی گل محمدی در محیط مایع نسبت به محیط جامد ، ضریب تکثیر را دو برابر کرده و به هشت ریزساقه در مقابل چهار ریز ساقه ی محیط جامد رسانده است .[13] در این پژوهش ، هدف ریزازدیادی ژنوتیپ استان خوزستان در محیط کشت مایع می باشد. در این پژوهش ، هدف ریزازدیادی ژنوتیپ استان خوزستان در محیط کشت مایع می باشد.
.2 پیشینه تحقیق
Jabbarzadeh و (2005) Kush-khui نشان دادند که 2.5 تا 3 میلی گرم در لیتر BAP همراه با 0.1 میلی گرم در لیتر IBA ، بهترین تیمار هورمونی برای تکثیر گل محمدی است .[9] کافی و همکاران نشان دادند که غلظت 1-2 گرم در لیتر BAP همراه با 0.1 میلی گرم در لیترNAA و 0.1 میلی گرم در لیتر GA3 برای رقم قمصر و بدون حضور NAA برای رقم آذران و در محیط کشت MS بهترین تیمار بودند Mahmood .[1] و همکاران گزارش کردند که عصاره محلول در آب و متاتول اسانس گل محمدی دارای فعالیت ضد ویروس HIV است و از فعالیت پروتئازهای ویروسی جلوگیری می کندKhush-khui .[12]وJabbarzadeh نشان دادند که استفاده از غلظت های مختلف محیط کشت MS، نوع و غلظت های مختلف اکسین نتیجه مطلوبی را در ریشه زایی ایجاد نکرد. Michailova وKornova بهترین نتایج ریشه زایی را در محیط کشت ¼ MS همراه با 1.1 میلی گرم در لیتر NAA و 126 میلی گرم در لیتر فلوروگلوسینول و در حضور نور بدست آوردندEcheuerrigaray .[10] وCarelliنشان دادندکهشاخه های رزی که در محیط حاوی 2iP و Kin رشدکردند به محض انتقال به محیط کشت جدید از بین رفتند.[4]
.3 مواد و روش ها
مواد گیاهی شامل قطعات گرهی حاوی جوانه جانبی بود که از پایه های بالغ ژنوتیپ خوزستان کاشته شده در مزرعه تحقیقاتی گل محمدی موسسه تحقیقات استان مرکزی جمع آوری شد. پیش سترون سازی ریزنمونه ها با استفاده از مایع ظرفشویی و زیر شیر آب جاری به مدت 15 دقیقه ، قرار دادن در قارچ کش کاربندازیم با غلظت 2 گرم در لیتر به مدت 45
دقیقه انجام شد. سترون سازی ریزنمونه ها در زیر هود و تحت شرایط استریل صورت گرفت. به منظور سترون سازی سطحی ریزنمونه ها، از الکل 70% به مدت 30 ثانیه، هیپوکلریت سدیم 3% به مدت 22 دقیقه و 3 مرتبه شستشو با آب مقطر استریل استفاده شد. پس از آن هر ریزنمونه حاوی یک جوانه جانبی به شیشه های مربایی محتوی 50 میلی لیتر محیط کشت منتقل شدند. به منظور اضافه کردن مواد حساس به حرارت مانند نیترات نقره، پس از سترون سازی محیط کشت و هنگامی که دمای محیط کشت 40 درجه سانتیگراد بود و تحت شرایط استریل توسط فیلتر سرد به محیط کشت اضافه شد. محیط کشت استقرار MS پایه جامد انتخاب گردید ولی در مراحل بعدی از محیط کشت مایع استفاده گردید. به منظور افزایش کیفیت برگ غلظت نیترات آمونیوم در پرآوری از 1600 mg/l به 1500 mg/l کاهش پیدا کرد و نیترات نقره به غلظت 58.85 µmol به محیط کشت مایع در پرآوری و ریشه زایی اضافه گردید. واکشت هر 3 هفته یکبار انجام شد. به منظور پرآوری، اثرات تنظیم کننده های رشد شامل ( 0,0.5,0.75,1,1.25 ) ( Benzyladenin ( BA میلی گرم در لیتر، ( 0.1,0.3,0.5) )Indole-3-butyric acid( IBA میلی گرم در لیتر بر صفات تعداد شاخه، طول ساقه و طول برگ مورد بررسی قرار گرفت. به منظور ریشه زایی ریز شاخه ها از محیط کشت ½ MS مایع همراه با غلظت های مختلف ( 1 , 2 , 3 ) IBA میلی گرم در لیتر و ( 1, 2 , 3 ) NAA میلی گرم در لیتراستفاده گردید. pH محیط کشت بین 5.8 ± 0.1 تنظیم گردید. شیشه های مربایی حاوی محیط کشت و ریزنمونه در فیتوترون با فتوپریود 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی با دمای 25 درجه سانتیگراد نگهداری شدند. تمام تیمارها در 3 تکرار و هر تکرار شامل 3 ریزنمونه در قالب طرح بلوک کامل تصادفی انجام گرفت. تجزیه واریانس و مقایسه میانگین ها با استفاده از نرم افزار SAS و آزمون چند دامنه ای دانکن انجام شد.
.4نتایج
در مرحله استقرار و پرآوری، از هورمون های BA و IBA در محیط کشت استفاده شد. طبق نتایج، تیمارهای BA و IBA بر روی صفت تعداد شاخه، تفاوت معنی داری نشان نداد، در صورتی که بر روی صفت طول ساقه و طول برگ، تفاوت معنی دار در سطح احتمال 0.01 مشاهده شد ( جدول .( 1
مقایسه میانگین تیمارها نشان داد که تیمار ( BA ( 0.75 mg/l و ( IBA ( 0.1 mg/l از نظر تعداد شاخه و طول ساقه برترین بود، در صورتی که این تیمار در حضور نیترات نقره و کاهش NH4NO3 با غلظت 1500 mg/l مورد استفاده قرار گرفت بالاترین طول برگ را نشان داد. بالاترین میانگین تعداد شاخه 4 بدست آمد. بین تیمارهای 1,7,17 در تمام صفات اندازه گیری شده تفاوت معنی داری مشاهده نشد و می توان یکی از این تیمارها مورد استفاده قرار بگیرد. پایین ترین تعداد شاخه مربوط به تیمارهای 2,6,11 می باشد ، می توان نتیجه گرفت حضور نیترات نقره و کاهش نیترات آمونیوم در محیط کشت مایع اگرچه سبب افزایش کیفیت گیاه گردید اما تاثیر آنچنانی بر روی تعداد شاخه نشان نداد. پایین ترین طول ساقه در تیمار ( BA ( 1.25 mg/l و IBA ( 0.3 mg/l ) مشاهده شد. تیمارهای هورمونی اثرات متفاوتی بر صفات مذکور داشتند ، بطوریکه اثر مثبتی بر روی طول برگ نداشتند( جدول .( 2
نتایج حاصل از ریشه زایی نشان داد که تیمار BA با غلظت 0.01 میلی گرم در لیتر و IBA با غلظت 1 میلی گرم در لیتر در حضور AgNO3 58.85 μmol در محیط ½ MS مایع، بالاترین درصد ریشه زایی با میانگین 55% ، بالاترین تعداد ریشه با میانگین 7 و بالاترین طول ریشه با میانگین 5 سانتی متر می باشد ( شکل .( C - 1 در تیمارهای 6,8,9,12 ، هیچ ریشه ای مشاهده نشد ( جدول .( 3
