بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
فعل
تعریف فعل
معمولا در انتهای جمله می آید و بر خلاف کلمه های دیگر صرف می شود. به تنهایی و یا به کمک وابسته هایی بر چهار مفهوم دلالت می کند:
.1یکی از مفهوم های زیر به شکل مثبت یا منفی
الف) انجام دادن یا انجام گرفتن کاری
ب) واقع شدن کاری بر کسی یا چیزی
پ) پذیرفتن حالتی یا صفتی
ت) نسبت دادن صفتی به کسی یا چیزی
اسلاید 2 :
فعل
.2در فعل مفهوم شخص وجود دارد یعنی گوینده فعل را به خود نسبت دهد یا به شخص دیگری
الف) اول شخص یا متکلم
ب) دوم شخص یا شنونده یا مخاطب
پ) سوم شخص یا غایب یا دیگر کس
.3در فعل مفهوم مفرد یا جمع بودن وجود دارد
.4فعل زمان را نیز نشان می دهد
الف) زمان حال
ب) زمان گذشته
پ) زمان آینده
اسلاید 3 :
مصدر/ اجزای پیشین/ ساختمان فعل
مصدر: کلمه ای که مفهوم اصلی فعل را بی آنکه زمان و شخص آن مشخص باشد می رساند
بن ماضی + -َن خورد + -َن = خوردن
مصدر جعلی: از کلمه ای مثل اسم فعل بسازیم مصدر آنرا جعلی گویند.
(((اسم = ین مضارع) + ید = بن ماضی) + -َن = مصدر)
چرب + ید + -َن بلع + ید + -َن
اسلاید 4 :
مصدر/ اجزای پیشین/ ساختمان فعل
اجزای پیشین: بسیاری از افعال علاوه بر شناسه اجزای دیگری هم دارند مانند “می”، “ﺒ”، “ﻨ” و در قدیم “ﻤ” و “همی” و چون در آغاز فعل می آیند آنها را اجزای پیشین مینامیم.
ساختمان فعل: فعل در زبان فارسی از جهت ساختمان به دسته های زیر تقسیم می گردد.
.1فعلهای ساده: مصدر آن بیش از یک کلمه نباشد: آفریدن گرفتن
.2فعلهای پیشوندی: فعلی که از یک پیشوند و یک فعل ساخته شده باشد: برداشتن، در افتادن، فرو رفتن
.3فعل مرکب: فعلی که از ترکیب یک صفت یا اسم با یک فعل ساده ساخته شده باشد: پراکنده ساختن، زمین خوردن.
.4فعلهای پیشوندی مرکب: از ترکیب یک اسم، یک پیشوند و یک فعل ساده ساخته می شود.
اسلاید 5 :
ساختمان فعلهای ساده
در فعلهای ساده فارسی پس از حذف “-َن“ از مصدر، بن ماضی باقی می ماند و از جهت تغییری که از بن ماضی به بن مضارع انجام می کیرد، به هشت گروه تقسیم می شود.
.1فعلهایی که مصدر آنها به “ – یدن” ختم می شود. در این فعلها پس از حذف “-ید” از بن ماضی بن مضارع به دست می آید:
نالیدن ¬ نالید ¬ نال بریدن ¬ برید ¬ بر
استثناهای این گروه عبارتند از:
آفریدن ¬ آفرید ¬ آفرین گزیدن ¬ گزید ¬ گزین
شنیدن ¬ شنید ¬ شنو دیدن ¬ دید ¬ ببین
چیدن ¬ چید ¬ چین
اسلاید 6 :
ساختمان فعلهای ساده
.2فعلهایی که مصدر آنها به “ – دَن” ختم می شود. در این فعلها پس از حذف “-د” از بن ماضی بن مضارع به دست می آید:
خوردن ¬ خورد ¬ خور پراکندن ¬ پراکند ¬ پراکن
استثناهای این گروه عبارتند از:
آزردن ¬ آزرد ¬ آزار آمدن ¬ آمد ¬ آ
بردن ¬ برد ¬ بَر زدن ¬ زد ¬ زَن
شدن ¬ شد ¬ شو کردن ¬ کرد ¬ کن
مردن ¬ مرد ¬ میر
اسلاید 7 :
ساختمان فعلهای ساده
.3فعلهایی که مصدر آنها به “ - ﺎدن” ختم می شود. در این فعلها پس از حذف “-ﺎد” از بن ماضی بن مضارع به دست می آید:
افتادن ¬ افتاد ¬ افت فرستادن ¬ فرستاد ¬ فرست
استثناهای این گروه عبارتند از:
دادن ¬ داد ¬ ده گشادن ¬ گشاد ¬ گشا
.4فعلهایی که مصدر آنها به “ - ودن” ختم می شود. در این فعلها پس از حذف “-د” از بن ماضی “-و” به “ ﺎ ” تبدیل می شود:
آزمودن¬ آزمود ¬ آزما زدودن ¬ زدود ¬ زدا
استثناهای این گروه عبارتند از:
بودن ¬ بود ¬ بو درودن ¬ درود ¬ دِرَو
اسلاید 8 :
ساختمان فعلهای ساده
.5فعلهایی که مصدر آنها به “ -ختن” ختم می شود. در این فعلها “ت” از بن ماضی حذف و “خ” به “ز” تبدیل می شود:
ساختن ¬ ساخت ¬ ساز سوختن ¬ سوخت ¬ سوز
استثناهای این گروه عبارتند از:
شناختن ¬ شناخت ¬ شناس فروختن ¬ فروخت ¬ فروش
گسیختن ¬ گسیخت ¬ گسل
اسلاید 9 :
ساختمان فعلهای ساده
.6فعلهایی که مصدر آنها به “ -ستن” ختم می شود. در این فعلها پس از حذف “-ست” از بن ماضی بن مضارع به دست می آید:
زیستن ¬ زیست ¬ زی آراستن ¬ آراست ¬ آرا
در این گروه اگر پس از حذف “ست” از بن ماضی فقط یک حرف بی صدا و یک حرف با صدا باقی بماند دو حالت بوجود مب آید:
الف) اگر مصوت باقی مانده اَ یا آ باشد در بن مضارع حرف صامت “ﮪ “ افزوده می شود مانند:
جستن ¬ جست ¬ جه
ب) اگر مصوت باقی مانده “ا ُ “ باشد به “او” تبدیل می شود:
جُستن ¬ جُست ¬ جو
استثناهای این گروه عبارتند از: بستن ¬ بند پیوستن ¬ پیوند خاستن ¬ خیز
شکستن ¬ شکن نگریستن ¬ نگر گسستن ¬ گسل نشستن ¬ نشین
اسلاید 10 :
ساختمان فعلهای ساده
.7فعلهایی که مصدر آنها به “ -شتن” ختم می شود. در این فعلها “ت” حذف و “ش” به “ر” تبدیل می شود:
کاشتن ¬ کاشت ¬ کار گذاشتن ¬ گذاشت ¬ گذار
استثناهای این گروه عبارتند از:
رشتن ¬ ریس گشتن ¬ گرد
نوشتن ¬ نویس افراشتن ¬ افراز
سرشتن ¬ سرش کشتن ¬ کش
.8فعلهایی که مصدر آنها به “ -فتن” ختم می شود. در این فعلها “ت” حذف و “ف” به “ب” تبدیل می شود:
تافتن ¬ تافت ¬ تاب یافتن ¬ یافت ¬ یاب
استثناهای این گروه عبارتند از:
بافتن ¬ باف شکافتن ¬ شکاف
شکفتن ¬ شِکُف
