بخشی از مقاله
آسیب شناسی پل هاي عابر پیاده در سطح شهر تهران
چکیده
استفاده عموم مردم از مد پیادهروي یکی از ارکان اصلی دستیابی به حملونقل پایدار به شمار میرود. از این رو، با توجه به آسیب پذیر بودن عابران پیاده، به خصوص افراد سالمند و کودکان، در عبور از عرض خیابان مسئله ایمنی تردد عابران از عرض خیابان از پایههاي اصلی حمل و نقل مطلوب شهري به شمار می رود. یکی از معضلات مربوط به تسهیلات عابر پیاده، بحث عملکرد نامناسب و عدم کارایی برخی پلهاي عابر پیاده میباشد. درهمین راستا، بهمنظور آسیب شناسی پلهاي عابر پیاده در شهر تهران، برخی پلهاي عابر پیاده انتخاب شده و مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفتند. با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش دلایل عدم کارایی گذرگاههاي غیرهمسطح عابرین پیاده را میتوان در مکانیابی نامناسب و قصور در اعمال تدابیر لازم براي افزایش جذابیت این گذرگاهها (از جمله افزایش سهولت استفاده از پل و ممنوعیت تردد از عرض خیابان) خلاصه نمود. در نهایت به منظور مرتفع نمودن مشکلات موجود در زمینه پلهاي عابر پیاده در سطح شهر تهران راهکارهایی در سطوح مختلف (کوتاهمدت، میانمدت، بلند مدت) ارائه شدهاند.
کلید واژه : عابر پیاده، گذرگاه غیر همسطح، آسیبشناسی، مکانیابی، کارایی پل عابر پیاده
١
-1 مقدمه
آمار تکان دهنده تصادفات و مرگ و میر در سرتاسر دنیا بیانگر نیاز توجـه بیشـتر بـه مقولـه ایمنـی و خصوصا ایمنی عابرین پیاده است. نباید به پدیده تصادفات به عنوان یک عامل طبیعی نگریسته شود و این تصور به وجود آید که نمی توان براي بهبود ایمنی کاري انجام داد و به عبارت دیگـر، همـواره بایـد این جمله که تصادفات قابل پیشگیري هستند مد نظر قرار گرفته و طرح ها و برنامه هـا بـر اسـاس آن پیاده شوند .[1] امروزه با افزایش تولید وسایل نقلیه از یک طرف و افزایش جمعیـت جوامـع بشـري از طرف دیگر، توجه کافی به بحث عابرین پیاده، به خصـوص از بعـد ایمنـی آن بسـیار ضـروري بـه نظـر میرسد. جنبههاي اشاره شده در ادامه مطلب، ضرورت این توجه را نشان میدهد:
1. تمامی افراد در بخشی از سفرهاي روزانه خود، عابر پیادهاند. هر سفري با پیادهروي آغاز و بـا آن روش نیز پایان می یابد. بهعنوان مثال این سفر ممکن است حرکت بهسوي ایسـتگاه اتوبـوس یـا حرکت از محل پارك خودرو به محل پارك باشد.
2. تنوع در عابرین پیاده از هر نظر قابلتوجه است. بهطور کلـی رفتـار عـابرین پیـاده بـا توجـه بـه محدوده سنی، جنس، نوع منطقه محل سکونت، نوع و ضرورت سفر متفاوت است.
3. آسیب پذیري عابرین پیاده نسبت به دیگر کاربران راه هـا بسـیار زیـاد اسـت. اکثـر تصـادفات بـا عابرین پیاده منجر به جراحات شدید و حتی مرگ آنها میشود.
4. آئین نامه ها و دستورالعمل هامعمولاً توجه کافی به مسئله عابرین پیاده ندارند. اغلب آئیننامههـا
دستورالعمل ها، ملاكهاي طراحی تسهیلات را براساس مشخصات وسایل نقلیه استوار کرده اند
توجه کمتري به عابرینپیاده میکنند.
5. در سنین پائین، تنها روش عبورومرور پیادهروي است. بهعنوان مثال کودکـان در رفـتوآمـد بـه مدرسه اغلب بهصورت پیاده حرکت میکنند.
گذرگاه هاي غیر هم سطح عبور عابرین پیاده که به شکل پل عـابر و یـا زیرگـذر طراحـی مـیشـوند، از تسهیلات تردد عابرین پیاده محسوب میشوند که به منظور تفکیک فیزیکی مسیرهاي تـردد عـابرین و وسایل نقلیه در معابر با ویژگیهاي عملکردي (حجم- سرعت) بالا احـداث مـیگردنـد. میـزان کـارایی گذرگاههاي غیرهمسطح عابر پیاده تابعی از نوع تجهیزات به کار رفته و نحوه نگهـداري از آنهـا، سـطح امنیت تأمین شده، میزان سهولت دسترسی و تعداد استفادهکنندگان از این تسهیلات است. هزینههاي بالاي احداث و ضرورتهاي مربوط به هدایت عابرین پیاده و همچنین مسائل مربوط به منظـر شـهري، از محدودیتهاي اصلی احداث پل عابر پیاده - به عنوان یکی از المان هاي ترافیکی معابر شهري – بـه شمار میروند.
با توجه به موارد فوق لازم است کـارایی گـذرگاههـاي غیـر همسـطح موجـود ارزیـابی و نیازسـنجی و
٢
امکانسنجی احداث و یا تجهیز گذرگاههاي غیر همسطح جدیـد طبـق ضـوابط فنـی و ترافیکـی مـورد بررسی قرار گیرد و تنها در محلهایی که طبق معیارهاي تعیین شده و ضوابط امکانسنجی احداث پـل عابر پیاده در معابر شهري و بر اساس پارامترهاي تأثیرگذار در این خصوص، نصـب پـل عـابر ضـرورت دارد، نسبت به احداث این نوع تسهیلات اقدام نمود. با توجه به این مهم که بحث مکانیابی نادرست پل هاي عابر پیاده و عدم جذابیت در استفاده از پل عابر پیاده یکی از معضلات مربوط بـه تسـهیلات عـابر پیاده میباشد، این تحقیق به بررسی وضعیت برخی پلهاي عابر در شهر تهران از این جنبه میپـردازد در بخش دوم این مقاله ضمن مروري بر روي تحقیقات مشابه انجام شده، معیارهاي مکانیابی پـلهـاي عابر پیاده مورد بررسی قرار گرفته اند. در بخش سوم پژوهش، برخی از پلهـاي عـابر پیـاده در سـطح شهر تهران مورد ارزیابی قرار گرفته و مشکلات آنها شناسایی گردید و در نهایت راهکارهاي پیشـنهادي به منظور بهبود وضعیت استفاده از پلهاي عابر پیاده در قالب راهکارهاي کوتـاه مـدت، میـان مـدت و بلند مدت در بخش چهارم ارائه گردیدهاست.
-2 مرور ادبیات
در این بخش مروري بر مطالعات نزدیک به موضوع تحقیق ارائه میشود. در زمینه ارزیابی پلهاي عـابر پیاده در کشور تحقیقات متعددي صورت گرفتهاست. در یک پژوهش، پس از ارائـه ضـوابط مربـوط بـه گذرگاههاي عرضی تردد عابران پیاده، نواقص آنها شناسایی و دسـتهبنـدي شـدهانـد و سـپس میـزان فروانی هر نقص بر روي پلهاي عابر در منطقه 3 شهرداري تهران به عنوان مطالعه موردي تعیین شده است .[1] مدلهاي تصمیمگیري چندمعیاره براي مکانیابی پلهاي عابر نیز در پژوهشی به کـار گرفتـه شدهاند .[2] عوامل موثر بر ایمنی عابرین پیاده، با تمرکز بر شهر رشت در تحقیـق مـورد مطالعـه قـرار گرفت و در این تحقیق مشخص شد که بافت شهري، شبکه معابر و تعدد عابران، علـل عمـده تصـادف عابر پیاده و موقعیت آن میباشد .[3] در مطالعهاي دیگر، اثر جانمایی بهینه پلهاي مکانیزه عابر پیاده بر اساس مدلهاي تصمیمگیري چندمعیاره بر روي ترافیک شهري توسط شاهینکـار و فـرزاد بررسـی شد .[4] تحقیقی دیگر نیز الگوي نیازسنجی احداث گذرگاه عابر پیاده غیر همسطح در معابر شهري بر اساس شاخصهایی چون حجم وسایل نقلیه، حجم عابر پیاده و شناسایی ماهیت عابرین پیاده، سرعت وسایل نقلیه، وضعیت عملکردي و فیزیکی معبر و کاربردهاي خاص را مورد مطالعه قرار دادهاسـت .[5] همانطور که مشاهده میشود، اکثر تحقیقات به روي جانمایی بهینه استوار بـوده وعمومـاً راهکارهـایی براي بهبود وضع موجود و طراحی آینده پلهاي عابر مورد توجه قرار نگرفتهاند. مسـألهاي کـه در ایـن پژوهش مورد تمرکز خواهد بود.
٣
-1-2 نیازسنجی و مکانیابی پلهاي عابر پیاده
با توجه به سلسله مراتب عملکردي معابر، چنانچه اولویت حرکت با وسایل نقلیه باشد لازم است محـل گذر وسایل نقلیه عبوري و عابرین پیادهکاملاً مجزا باشد. در چنین شرایطیعموماً از پلهـاي روگـذر و یا زیرگذرها جهت عبور عرضی عابرین پیاده استفاده میگردد. در ادامـه بحـث بـا تمرکـز بـر پـلهـاي روگذر عابر پیاده به بیان مزایا و معایب این نوع تسهیلات پرداخته میشود.
از مزایاي پلهاي عابر پیاده میتوان به تفکیک کامل حرکت عابر پیاده و وسایل نقلیه اشاره نمـود. ایـن امر باعث کاهش چشمگیر تصادفات بین عابر پیاده و سواره در صورت استفاده عابرین از پل مـیگـردد.
عموماً از پلهاي عابر پیاده بهمنظور تبلیغات نیز استفاده میگردد که میتواند براي ارگانهـاي ذيربـط درآمدزا باشد. از طرف دیگر طراحی این سازهها نیز به نسـبت سـاده بـوده و از لحـاظ عملکـردي نیـز عملکرد روشن و مشخصی دارند.
علیرغم مزایاي عنوان شده، پلهاي عابرپیاده داراي برخی معایب نیز میباشنداولاً. تـردد از روي پـل باعث میشود که حداقل 12 متر (با احتساب پلکان ورودي و خروجـی) بـه طـول سـفر عـابرین پیـاده اضافه شود که خود باعث کاهش مطلوبیت استفاده از پلهاي عابر پیاده میشود و همچنین با توجـه بـه شیبدار بودن مسیر، براي افراد معلول و سالخورده مشکلات فراوانی را بهمراه خواهد داشـت کـه البتـه برخی از آنها با ایجاد پلههاي برقی مرتفع میشود. اما استفاده از پلههاي برقی نیز علاوه بر هزینه زیاد، فضاي قابل توجهی نیاز دارد که در نواحی متراکم مرکزي شهر فضاي مورد نیاز در اختیـار نمـیباشـد. یکی دیگر از معایب استفاده از پلهاي عابر پیاده منظر شهريعموماً نامناسب آنهـا اسـت. بـا توجـه بـه مزایا و معایب عنوان شده براي پل هاي عابر پیاده، نیازسنجی احداث پـلهـاي عـابر پیـاده بـر اسـاس ویژگیهاي فیزیکی، هندسی و ترافیکی معبر صورت خواهد پذیرفت. نوع عملکرد و عرض معبر، سرعت عملکردي، تاریخچه تصادفات عابرین، حجم تردد خودرو و عابر و فاصله تـا نزدیکتـرین گـذرگاه ایمـن برخی از این ویژگیها به شمار میروند.
-3 روش تحقیق
در این بخش، ابتدا پارامترهایی مؤثر در امکانسنجی احداث پل عابر در تقاطعات و معابر تشریح شـده و سپس روش مطالعه موردي پلهاي عابر شهر تهران ارائه خواهد شد.
در امکانسنجی احداث پلهاي عابر در تقاطعات، ابتدا رویکرد مورد نظـر تعیـین مـیشـود. در صـورت یکطرفه بودن معبر با عرض بیش از 15 متر و دوطرفه بودن با عرض بیش از 20 متر، احداث پـل عـابر به عنوان یکی از گزینه هاي ایمن سازي حرکت عابرین پیاده مورد بررسی قـرار مـیگیـرد. شـایان ذکـر است در صورتی که فاصله محل مورد نظر براي احداث پل عـابر از نزدیکتـرین گـذرگاه ایمـن کمتـر از
٤
250 متر باشد سایر راهکارهاي ایمنسازي حرکت عابرین پیاده مورد بررسی قرار میگیرد لـذا در ایـن حالت احداث گذرگاه غیر هم سطح توجیهپذیر نمیباشد. پس از در نظر گرفتن شرایط هندسی معبـر و موقعیت احداث پل عابر، لازم است احجام تردد وسایل نقلیه در معبر مورد نظر به مـدت 4سـاعت اوج متوالی برداشت شود. چنانچه این احجام در تقطعات کنتـرل شـده بـیش از 7000 وسـیله نقلیـه و در تقاطعات کنترل نشده بیش از 3000 وسیله نقلیه باشد، حجم متوسط تردد عـابرین پیـاده در سـاعت اوج متوالی ملاك عمل قرار می گیرد و اگر این حجم حداقل بالغ بر 800 نفر باشد یـا اینکـه در محـل مورد نظر کاربري خـاص (مـدارس و مراکـز آموزشـی، فرهنگسـراها، بیمارسـتانهـا، مراکـز معلـولین-کم توانان و سالمندان، پارك ها، پایانه ها و مجتمع هاي مسکونی) موجود باشد، گزینه احـداث پـل عـابر پیاده در کارگروه ساماندهی تردد عابرین پیاده مناطق مورد بررسی قرار میگیرد. کـارگروه سـاماندهی مناطق با توجه به الزامات اجرایی، شرایط فیزیکی، هندسی، ترافیکی و تاریخچه تصادفات محـل مـورد نظر در مورد احداث پل عابر تصمیمگیري خواهد نمود [5]و .[6]
به منظور امکان سنجی احداث پل عابر در معابر ابتدا نوع عملکرد معبر مورد بررسی قرار مـیگیـرد زیـرا تنها در آزادراه ها، بزرگراه ها و معابر شریانی درجه یک امکان احداث پل عابر وجود دارد. در سایر معـابر دیگر گزینه هاي ایمنسازي تردد عابرین مورد بررسی قرار میگیرد. در مـوردآزادراههـا و بزرگـراههـا در صورتی که محل احداث پل تا نزدیکترین گذرگاه ایمن بـیش از 250 متـر فاصـله داشـته باشـد طـرح احداث پل عابر در کارگروه ساماندهی مناطق مورد بررسی قرار خواهـد گرفـت. در مـورد معابرشـریانی درجه یک در صورتیکه شروط مربوط به عرض معبر و فاصله از نزدیکترین گذرگاه ایمـن مطـابق آنچـه در امکان سنجی احداث پل عابر در تقاطعات آمد، ارضا شـوند، پـارامتر سـرعت عملکـردي معبـر مـورد بررسی قرار می گیرد و چناچه این سـرعت بـیش از 50 کیلـومتر بـر سـاعت بـرآورد شـود، بـهمنظـور تصمیم گیري به تاریخچه تصادفات معبر مکان مورد نظر مراجعه میشـود . در ایـن مرحلـه وجـود یـک تصادف فوتی یا 2 تصادف جرحی در سال گذشته به همراه حجم تردد بالاي 800 نفر در 4 ساعت اوج متوالی می تواند احداث پل عابر را توجیه نماید. در غیر اینصـورت حجـم تـردد بـیش از 3000 وسـیله نقلیـه در ایـن زمـان و وجـود کـاربري خـاص در مکـان مـورد نظـر از دلایـل امکـان احـداث گـذرگاه غیرهمسطح عابر پیاده خواهد بود [5]و .[6]
به منظور مکانیابی پلهاي عابر پیاده میتوان از نرم افزار ArcGIS استفاده کرد، بدین منظوردر محـیط نرم افزار ArcGIS براي هر کدام از پارامترهاي مؤثر در مکانیابی پلهاي عابر پیاده لایههـاي اطلاعـاتی ایجاد میگردد. براي ترکیب این لایههاي اطلاعاتی و تعیین موقعیتهاي مناسب براي احداث گـذرگاه غیر همسطح عابر از روش سلسله مراتبی استفاده میشـود. بـدین منظـور نـرم افـزار Expert Choice مورد استفاده قرار میگیرد. در نهایت با ترکیب لایههاي اطلاعاتی به کمـک وزنهـاي بدسـت آمـده از تحلیل سلسله مراتبی، مکان بهینه گذرگاههاي غیر همسطح عابر پیاده تعیین خواهد شد .[7]
٥
-4 نتایج تحلیل ارزیابی عملکرد پلهاي عابر پیاده سطح شهر تهران
در این پژوهش، 8 پل عابر که در معابر اصلی شـهر تهـران احـداث شـدند از نظـر شـرایط مکانیـابی و امکانسنجی و همچنین شرایط عملکردي مورد بررسی قرار گرفتهاند. پس از بررسـی شـرایط پـلهـاي موجود و تعیین معیار کارایی آنها سعی شده تـا دلایـل عـدم کـارایی پـلهـایی کـه عملکـرد مناسـبی نداشته اند تشریح شده و در نهایت با توجه به موارد مذکور و همچنین تجربیات حاصل از سایر کشورها راهکارهاي به منظور رفع نقایص موجود ارائه شود. مشخصات پلهاي مذکور در قالب جدول 1 نمـایش داده شدهاند.
با توجه به اطلاعات ارائه شده در جدول 1 و معیارهاي نشـریه 144 سـازمان برنامـه و بودجـه و سـایر ضوابط نوع مکانیابی پل هاي مذکور، در آخرین ستون جدول 1 نمایش داده شدهانـد [5]و .[6] دومـین موردي که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفت، نحوه عملکرد پل هاي عـابر اسـت. بـهمنظـور بررسـی نحوه عملکرد پل عابر اطلاعات مربوط به میزان استفاده از ایـن پـلهـا و همچنـین شـرایط فیزیکـی و امنیتی آنها مورد بررسی قرار گرفتند. بدین منظور چک لیستی مطابق شکل 1 تهیه شد و براي هر پل با استفاده از بازدیدها و آماربرداريهاي میدانی تکمیل گردید.
٦
درنهایت با توجه به اطلاعات برداشت شده و بازدیدهاي میدانی نتایج ارزیابی عملکرد بر مبناي کـارایی پل هاي مدنظر با احتساب نسبت عبور عابرین پیاده از بالا و پایین پـل (تـا محـدوده 50 متـري از هـر طرف) به شرح جدول 2 ارائه شدهاند.
جدول:2 بررسی کارایی پلهاي موجود با استفاده از برداشت میدانی
