بخشی از مقاله
چکیده
یکی از پر اهمیت ترین فضاهای شهری، پیاده رو و گذرگاه های عابر پیاده است. پیاده روها اهمیت بسزایی در سرزندگی و احیاء اجتماعی شهرها دارند و از آنجا که زندگی انسان در گرو گروهی زیستن است، برای بهبود این فضا و تبدیل آن به محیطی سرزنده و اجتماعی باید اقدامات لازم صورت گیرد. یکی از عوامل موثر بر کیفیت این فضای شهری، نورپردازی مناسب است. نورپردازی مناسب علاوه بر جنبه های کالبدی و فیزیکی، بر نیازهای روانی مردم و فعالیت های اجتماعی موجود در پیاده رو نیز تاثیر بسزایی دارد. البته باید در نظر داشت که نورپردازی غیر استاندارد این فضاها ممکن است باعث ایجاد آلودگی نوری و ناشی شدن صدماتی در دید و ذهن عابرین پیاده گردد. از این رو برای ایجاد محیطی با نورپردازی مناسب باید آن را از جهات مختلف بررسی کرد. برای تحقق بخشیدن به این پژوهش از روش کمی با استفاده از شیوه توزیع پرسشنامه استفاده شده است. پرسشنامه ها به صورت تصادفی ساده، به تعداد 90عدد، در دو روز غیرپیک - دوشنبه از ساعت 11-12:30 صبح و سه شنبه از ساعت - 18-16 و دو روز پیک - جمعه از ساعت 17-19 عصر و جمعه از ساعت - 14-11 در بین استفاده کنندگان از پیاده رو توزیع گردید و نظر کاربران این فضای شهری در مورد کیفیتی کمی و کیفی نورپردازی این فضای شهری سنجیده شده است. از این رو با توجه به بررسی های انجام شده می توان نتیجه گیری کرد که نورپردازی مناسب باعث ارتقاء کیفیت پیاده روها و افزایش حضورپذیری و اجتماع پذیری افراد جامعه می گردد.
کلمات کلیدی: نورپردازی،کیفیت فضای شهری، مطلوبیت پیاده رو، خیابان ولیعصر تهران.
.1 مقدمه
یکی از مباحث مطرح در شهرسازی، پدید آوردن فضاهای شهری متعلق به شهروندان است که علاوه بر جنبه کالبدی و فیزیکی تاثیر بسزایی در حضور پذیری گسترده افراد جامعه و فعالیت آنان داشته باشند. از دیدگاه جین جیکوبز آنچه از یک شهر بیشتر به ذهن می ماند فضاهای عمومی شهر به ویژه خیابان ها و پیاده روهای آن می باشند.پیاده رو یکی از فضاهای شهری است که نه تنها سبب جابه جایی عابرین پیاده می شود بلکه مسیری برای مشاهده مکانها و ایجاد فعالیت های گوناگون و احساس شور و تحرک در زندگی و برقراری ارتباط با محیط اطراف است. برای مطلوبیت کیفیت پیاده رو ها و ارتقا مولفه هایی همچون تنوع، خوانایی و تصویرپذیری، تمایز و تشخیص، دسترسی و نفوذپذیری، کارآیی و امنیت، نقش نور و نورپردازی در فضای شهری بسیار پراهمیت است. پیشرفت چشمگیر نورپردازی و دانش های وابسته به آن در چند دهه گذشته منجر به شناخت بسیاری از ارزش های ادراکی می شود. در معماری و شهرسازی، نور نه تنها به عنوان روشنایی فضا مورد استفاده قرار می گیرد بلکه به عنوان یکی از مولفه های مهم در مطلوبیت کیفیت پیاده رو نیز مورد توجه است. امروزه بسیاری از فعالیت های شهروندان تا پاسی از شب ادامه دارد و بدین ترتیب جهت ایجاد فضایی امن، ارتقا مطلوبیت بصری و توجه به مولفه های کیفیت پیاده رو در شب، نور و طراحی نورپردازی فضا از اهمیت بسزایی برخوردار است. نورپردازی علاوه بر علم، یک هنر نیز است که با طراحی مناسب در چگونه روشن شدن محیط اطراف شهروندان و چگونه ارتباط آنان با فضا و واکنش نسبت به آنان تاثیرگذار است. یک طراحی خوب باید در کنار زیباسازی دارای ویژگی هایی همچون هویت سازی، امنیت و خوانایی و غیره باشد.هدف از آن نشان دادن ویژگی های منظر به بهترین نحو است نه ایجاد تغییر و تحول و دگرگون سازی معنای آن فضا. در طراحی خوب باید از پیشرفت علم و روش های مدرن در جهت مصرف کم انرژی و نوردهی بهتر و دقیق تر استفاده کرد. از این رو نورپردازی به عنوان کارکردی که هنجار امنیت را پشتیبانی می کند، می تواند به عنوان عاملی مهم و متغیر در این پژوهش مورد ارزیابی قرار گیرد. بنابراین در این مقاله هدف اصلی بررسی نقش نور و نورپردازی و راهکارهای موثر آن به منظور ارتقا و بهبود کیفیت پیاده روها است.
.2 پیشینه تحقیق
مقالات علمی متعددی به موضوع نورپردازی و هم چنین پیاده رو پرداخته اند که در ادامه به بررسی تعدادی از آنها میپردازیم. برین در سال 2008 در مقاله به اهمیت نقش پیاده رو در شهرها می پردازد که این موضوع توجه دولت و شهرداری را به خود معطوف کرده است و در نتیجه هزینه های بسیاری صرف بهبود آن می شود، بنابراین در شهرها برای بهبود کیفیت و چشم انداز توسعه شبکه آن برنامه های زیادی تدوین گردیده است. همچنین آلتمن در سال 2006 معتقد است که در خلق پیاده روها باید به ایجاد مکانی متنوع و مبادلات اجتماعی،حس مشارکت و ایجاد امنیت برای ارتباط شهروندان با یکدیگر پرداخت، زیرا پیاده رو ها مکانی برای نظارت دایمی بر افراد و در نهایت جلوگیری از بروز ناهنجاریهای اجتماعی خواهند شد. در مقاله "راهبردهای طراحی و کنترل فضاهای پیاده رو شهری" دکتر نصیری نیز ابتدا به بررسی توسعه تاریخی پیاده رو در فضاهای شهری و سپس به نقش محدوده های پیاده به عنوان پهنه های رایگان چند عملکردی پرداخته شده است. در خصوص نورپردازی نیز مهدوی نژاد در مقاله " فناوری های جدید نورپردازی و ارتقای حس تعلق شهروندان"درباره گسترش زندگی شبانه و کیفیت مکان در شب همانند روز پرداخته و رابطه نحوه نورپردازی با یکی از عوامل سنجش کیفیت مکان،یعنی مفهوم حس تعلق را بررسی میکند. مریم رضایی در مقاله " نورپردازی کیفی و فرایند ادراک " به بررسی شاخص های موثر در سنجش کیفی نور میپردازد و مطالعات انجام شده در این مقاله نشان می دهد که از نورپردازی در حکم یک محرک محیطی و یک عامل تاثیر گذار در افزایش کیفی ادراک فضا میتوان بهره برد. همچنین بهزادفر در مقاله "نورپردازی عرصه های همگانی شهری و حضور پذیری زنان " به بررسی اهمیت نورپردازی به عنوان یکی از عوامل امکان تداوم حضورپذیری زنان در فضاهای شهری می پردازد. در مقاله " نقش روشنایی شهری و طراحی نورپردازی در امنیت شهر تهران " اعتمادی فر بیان میکند که طراحی روشنایی شهری ،جدا از موضوع تزئینی بودن روشی در جهت پاسخ به تامین امنیت و آسودگی بهتر محیط می باشد. سیمای شهری نه تنها در روشنایی روز بلکه در تاریکی شب نیز باید دارای شکل و محتوی باشد. نور در طراحی شهری دارای کیفیات و ویژگی های متفاوت از قبیل ابزار اطلاع رسانی، شناساندن در مناطق و محلات و افزایش بار هویتی و امنیتی مراکز، نمایان کردن نشانه ها ، میراث فرهنگی و طبیعی و فضاهای شهری همچون پیاده راه ها و میادین می باشد.
.3 تعریف نور ونورپردازی
-1-3 نور:
انسان همواره بیش ترین اطلاعات از محیط اطراف خود را به وسیله ی چشم هایش دریافت می کند. چشم مهم ترین اندام حسی بدن است کهتقریباً 80 درصد از اطلاعات از این طریق دریافت می شود که بدون نور، این مسئله غیرممکن می شود؛ ضمن آنکه توسط نور ادراک بصری ما ممکن می شود. موریس لاپیدوس می گوید:» انسان ها مانند پشه هستند؛ هر کجا نوری باشد به سمت آن هجوم می برند بدون اینکه بدانند چرا. چه بخواهیم و چه نخواهیم به سمت روشنایی می رویم. نور ما را به خود جذب می کند.
نور از مهمترین عوامل طبیعی موثر در ارتقاء ارزش فضایی در معماری و فضاهای شهری است. نور کلید درک جهان به لحاظ بصری می باشد و بر کیفیت فضاها اثر مستقیم دارد. نور بر روی خصوصیات فیزیکی و کالبدی فضا تأثیر گذاشته و فضای ادراکی را شکل می دهد. کیفیت نور با زمان تغییر میکند و در واقع نور بعد چهارم در ادراک فضاست.
-2-3نورپردازی:
نورپردازی مفهومی است میان رشته ای که با مفاهیم و حیطه های پیچیده ای از انواع رشته های علوم انسانی و هنری سر و کار دارد. میتوان گفت این مفهوم عبارت است از طراحی نور کیفی و هنرمندانه یک بنا یا فضا که به جنبه های کیفی، احساسی، فرمال و زیباشناختی بستگی بیشتری دارد تا استانداردها و اندازههای میزان روشنایی .به هر حال دو مفهوم روشنایی و نورپردازی ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند عملاًو جدایی آنها در بسیاری مواقع امکانپذیر و نامطلوب نمی باشد. واژه طراحی نور نیز گاهی به جای نورپردازی به کار می رود - غفارزاده،. - 2011
شیوه های مختلف نورپردازی می تواند فضاهایی با ویژگی های مختلف بیافریند و از این طریق در حکم یک محرک محیطی موثر، بر حالت ها و رفتارهای استفاده کنندگان فضا تاثیر بسزایی داشته باشد.
-1-2-3 نورپردازی طبیعی نور طبیعی عامل حیات بر روی زمین و عنصر ضروری برای درک هستی است .علاوه بر آن نور می تواند با رنگها و جلوه های متفاوت خود باعث تغییر چهره یک مکان شود، زیرا نور در هر یک از فصول سال و در آب و هواهای متفاوت و یا در هر زمانی از طول روز دارای چهره ای مخصوص به خود می باشد .کیفیت نور براساس متغیرهای راستای تابش نور و شدت نور تغییر می کند . - bell,2007 - مواردی همچون شیوه و نوع نورگیری، دید و چشم انداز، ویژگی های روزنه نورگیر، سلسله مراتب، منابع نور، در نورپردازی طبیعی فضا تاثیر بسزایی دارند.
-2-2-3 نورپردازی مصنوعی نورمصنوع حاصل کاربرد تأسیسات الکتریکی به منظور تأمین روشنایی و تداوم حیات شبانه ی شهرها است که عمده نگرانی های مطرح شده پیرامون بحث ایجاد خدشه های بصری توسط تجهیزات نورپردازی در منظر شهری نیز معطوف به این نوع از نورپردازی م یگردد که خود دو جنبه دارد :اول طراحی ذاتی تجهیزات نورپردازی و دوم ارتباط پهلوی هم گذاری این قطعات . - Cullen,2003 - عواملی همچون ابزار و لوازم نورپردازی، شیوه و نوع نورپردازی، چیدمان فضایی و نحوه استقرار عناصر روشنایی، سلسله مراتب بصری، رنگ و شدت روشنایی در این روش بسیار مورد توجه قرار می گیرند.
-3-2-3 نورپردازی شهری نورپردازی شهری، در واقع ترکیبی از نورپردازی معابر، بناها، مبلمان شهری، چراغ ها راهنمایی رانندگی، صفحه های نمایش شهری
- تلویزیون های شهری - و نورپردازی های موسمی است ، که علاوه بر ایجاد شرایط ادامه فعالیت ها و کارکردهای شهری در هنگام شب، در ایجاد امنیت و آسایش و جذابیت محیط های شهری نیز می تواند نقش بسزایی را ایفا کند منظور از نورپردازی شهری در واقع نورپردازی فضاهای باز همگانی شهری فضاهای شهری است و نورپردازی فضاهای شهری در کنار هم، نورپردازی کل شهر را شکل می دهد
