بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
تاثير سلسله مراتب شبکه هاي شهري بر ايمني جريان عابر پياده
خلاصه
پياده روي طبيعي ترين و قديمي ترين شکل جابجايي انسان در محيط است لذا بايد ايمن ترين و راحت ترين مد جابجايي باشد. با اين وجود در شهرهاي امروزين ما که به تمام معنا مسخر وسايل نقليه شده اند هويت پياده به عنوان يکي از مهمترين ارکان سيستم حمل ونقل شهري مخدوش و پياده فاقد جايگاهي در خور و شايسته در نظام ترافيک شده است . ارتباط معابر پياده با راه هاي شبکه عمدتا بستگي به طبقه بندي عملکردي آن دارد. پياده ها به شبکه ي پيوسته اي نياز دارند که مبدا را به مقصد بدون وقفه و بريدگي اتصال دهد، در چنين شرايطي عدم رعايت سلسله مراتب در شبکه ي شهري به شکل اتصال کوچه هاي فرعي با فواصل بسيار کم به يک شبکه ي شرياني سبب گسيختگي حرکت پياده ، کاهش ايمني و افزايش فشارهاي عصبي و رواني عابرين پياده خواهد شد. پيمودن مسيرهاي فاقد ايمني ، راحتي و پيوستگي مناسب ، موجب کاهش اقبال شهروندان به سيستم پياده روي شده ، افراد را به استفاده از مدهاي حمل و نقل موتوري تشويق خواهد کرد که اين امر موجب افزايش حجم ترافيک در خيابانهاي شهري و مشکلات و ناهنجاري هاي ناشي از آن مي گردد. در نتيجه توجه به مناسب سازي معابر پياده شهري و پياده روها کاهش مشکلات ترافيکي ، آرامش رواني شهروندان و صرفه جويي قابل توجهي در هزينه ها را در پي خواهد داشت . اين مقاله به بررسي مشکلات در سلسله مراتب شبکه هاي موجود شهري و تاثيرآن بر ايمني عابران پياده و ارائه ي راهکار مناسب براي حل مشکلات مي پردازد.
کلمات کليدي: عابر پياده ، ايمني ، سلسله مراتب ، شبکه معابر، پياده رو.
١. مقدمه
پياده روي طبيعي ترين و قديمي ترين شکل جابجايي انسان در محيط است . تقريبا يک سوم سفرها در شهرهاي بزرگ و نيمي از سفرها در شهرهاي کوچک بصورت پياده انجام مي شود لذا بايد ايمن ترين و راحت ترين مد جابجايي باشد. پياده روي مهمترين امکان براي مشاهده مکانها، فعاليت ها و احساس شور و تحرک زندگي وکشف ارزشها و جاذبه هاي نهفته در محيط است . چهره شهر بيشتر از طريق قدم زدن در فضاي شهري احساس مي شود.[١]
سيستم پياده در مقايسه با ساير سيستم هاي حمل و نقل شهري داراي خصوصيات و مزاياي منحصر بفردي است که از جمله ي آنها مي توان به انعطاف پذيري، ارزاني، مصرف انرژي کمتر، هماهنگي با ملاحظات زيست محيطي، بهبود سلامتي انسان و... اشاره نمود. علاوه بر آن سيستم پياده روي نقش مکمل را در ارائه ي خدمات ساير سيستم هاي جابجايي و بخصوص حمل و نقل عمومي ايفا مي کند.[٢] رويکرد افراد جامعه به پياده روي خصوصا در مسير هاي کوتاه ، سبب کاهش بار ترافيکي وارد بر معابر شده و از ازدحام و شلوغي ونا هنجاري هاي ناشي از آن مانند فشارهاي رواني و عصبي و بروز تصادفات مي کاهد. با توجه به دلايل ذکر شده ، در توسعه ي شبکه ي راه هاي شهري و بازسازي وبهسازي آنها بايد به پياده روي بالاترين اولويت داده شود.
٢. لزوم توجه به ايمني پياده ها در برنامه ريزي هاي شهري
يک تصادف پديده اي است که ازترکيب وتداخل غيرخطي عوامل گوناگون به وجودميآيدکه مهمترين آنهاانسان ، وسيله نقليه ، راه ومحيط و شرايط ترافيک ميباشدامروزه تصادفات ترافيکي موجب مرگ وميرافرادزيادي درجهان ميشود به طوريکه سالانه بيش از١ميليون نفر بر اثر تصادفات ترافيکي جان خودراازدست ميدهنددراين ميان درصدزيادي ازجراحات ومرگ وميردرايران وجهان يعني چيزي حدود ٤٣ را تصادفات مربوط به عابرين پياده تشکيل ميدهد.[٣]
براساس آمار راهنمايي و رانندگي تهران حدود ٤٠ درصد از تصادفاتي که در پايتخت رخ ميدهد ناشي از برخورد وسايل نقليه با عابران پياده است . همچنين بين ٤٠ تا ٤٥درصد کشته هاي تصادفات تهران را عابران پياده تشکيل ميدهند لذا بايد توجه داشت که عابرين پياده آسيب پذيرترين کاربران راه به حساب مي آيند چرا که در اکثر موارد، تصادفات با عابرين پياده منجر به جراحت شديد يا مرگ آنان مي گردد.
.3 مفهوم سلسله مراتب در شبکه های شهری
راههاي درون شهري که بخش اعظمي از سطح شهر را به خود اختصاص مي دهند به عنوان مهمترين فضاي عمومي عهده دار نقش هاي مختلفي نظير جابجايي، دسترسي و اجتماعي مي باشند .يک معبر درون شهري عمدتا داراي بيش از يک نقش مي باشد. براي اينکه شبکه ارتباطي بتواند نقشهاي متعدد خود را به درستي ايفا نمايد نيازمند رعايت سلسله مراتب خاصي در طراحي مي باشد و علاوه بر توجه به اصول فني در طراحي ، خود معبر نيز بايد در ساختار شبکه معابر از موقعيت مناسبي برخوردار باشد. بديهي است که رعايت سلسله مراتب در طراحي يکي از مهم ترين عواملي است که مي تواند عملکرد مورد انتظار آن معبر را تحقق بخشد. طبقه بندي راههاي شهري بر اساس اهميت هر يک از سه نقش فوق مطابق آييننامه طراحي راههاي درون شهري به شرح ذيل ميباشد.[٤]
راههاي شرياني درجه يک : راهي است که در طراحي و بهره برداري از آن به جابجايي وسايل نقليه موتوري برتري داده مي شود. کنترل دسترسي ها اساسي ترين مشخصه هندسي اين راههاست . با اعمال درجات مختلفي در کنترل دسترسي ، راههاي شرياني درجه ١ به آزاد راه ، بزرگراه و راه عبوري دسته بندي ميشوند.
راههاي شرياني درجه دو: معابر شرياني درجه دو به معابري گفته مي شود که در طراحي و بهره برداري از آن به جابجايي وسايل نقليه موتوري برتري داده مي شود. براي رعايت برتري، حرکت پياده ها از عرض خيابان کنترل ميشود. راههاي شرياني درجه دو شبکه اصلي راههاي درون شهري را تشکيل ميدهند. راههاي شرياني درجه دو خود به دو دسته خيابان هاي شرياني درجه دو اصلي و خيابان هاي شرياني درجه دو فرعي تقسيم بندي ميشوند.
معابر محلي : دسته سوم راههاي شهري، خيابانهاي محلي هستند که در طراحي و بهره برداري از آن به نيازهاي دوچرخه سواران و عابران پياده و دسترسي وسايط نقليه موتوري اولويت داده مي شود. براي رعايت حال عابران پياده و دوچرخه سواران سرعت وسايط نقليه موتوري در اين معابر پايين نگه داشته مي شود. معابر محلي خود به دو دسته خيابانهاي محلي اصلي و خيابانهاي محلي فرعي تقسيم بندي مي شوند.
لازم به ذکر است به منظور رعايت سلسله مراتب عملکردي هر راه مي تواند با يک يا حد اکثر دو طبقه بالاتر يا پايين تر از خود ارتباط برقرار کند.
پياده رو مطلوب داراي ويژگي هايي چون راحتي، پيوستگي، ايمني ، کوتاهي، زيبايي و امنيت مي باشد. ارتباط معابر پياده با راه هاي شبکه عمدتا بستگي به طبقه بندي عملکردي آن راه دارد. هر چه نقش جابجايي يک راه بيشتر باشد دسترسي پياده و سواره محدودتر مي گردد. انتخاب و طراحي ساختار مناسب شبکه ي ارتباطي و رعايت سلسله مراتب در شبکه ي ارتباطي يکي از مهمترين اصولي است که مي بايد در طراحي شبکه ي دسترسي و در نتيجه معابر پياده در نظر گرفته شود.
عدم رعايت سلسله مراتب راه ها سبب افزايش نقاط برخورد ترافيک سواره و پياده شده و تبعا احتمال وقوع تصادف عابرين را بطور قابل توجهي افزايش خواهد داد. بالعکس در مناطق با طراحي مناسب تعداد نقاط برخورد به حداقل رسيده و کنترل جريان پياده در محل برخورد با سواره نيز بهتر صورت خواهد گرفت . مطابق با آيين نامه راههاي درون شهري، براي ايجاد مسير پيوسته و ايمن عبور پياده ها حداقل فواصل اتصال خيابانهاي محلي به شرياني درجه ٢ در صورتيکه دو اتصال در يک طرف معبر شرياني قرار داشته باشند بايد برابر با ٢٠٠ متر باشد.[٥] در صورتي که در اکثر معابر موجود شهرها اين شرط رعايت نمي گردد.
براي آنکه شبکه ارتباطي بتواند کارايي لازم را داشته باشد بايد ترافيک را از داخل بافت مسکوني به تدريج توسط معابر محلي ، معابر شرياني درجه دو فرعي و اصلي به هسته مرکزي و مناطق ديگر شهر هدايت کند. در معابر شرياني درجه ١ و ٢ که براي جابجايي بين مناطق مختلف شهر و يا براي دسترسي به محورهاي دروازه اي شهر مورد استفاده قرار مي گيرد، حجم ترافيک بيشتر و سرعت آن بالاتر است .در اين مسيرها اگر معابر محلي متعدد و با فواصل اندک به معبراصلي متصل گردند، ورود و خروج پي در پي وسايل نقليه ، جريان عبور پياده در کنار گذر معابر اصلي را بطور متوالي قطع کرده ، توقفهاي پياپي و کاهش سرعت هاي ناگهاني وسايل نقليه براي ورود و خروج به اين معابر باعث ايجاد اختلال در جريان حرکت پياده شده و از پيوستگي وايمني و قابليت اطمينان عابرين به مسير پياده رو به شدت مي کاهد. در نتيجه در مناطقي که فاقد طراحي هاي مناسب شبکه ي معابر باشند انجام اقدامات اصلاحي و به حد اقل رساندن نقاط برخورد لازم مي باشد.
با نظر به اينکه در بسياري از شهر هاي ما رعايت سلسله مراتب شبکه ي راهها مشاهده نمي شود و نيز با توجه به آمار بالاي تصادفات عابرين پياده ، ميتوان با انجام يکسري از اقدامات به اصلاح وضع موجود پرداخت . از جمله اقدامات اصلاحي که ميتوان در مناطق موجود از آنها استفاده کرد مي توان به بن بست نمودن برخي از معابر محلي توسط کاشتن موانع با مصالح فلزي يا بتني و يا ايجاد فضاي سبز در صورت وجود فضاي کافي اشاره کرد، در اين صورت ترافيک داخل محلات از طريق هدايت آنها به شبکه هاي باعملکرد محلي اصلي و دو فرعي به خيابان اصلي انتقال يافته و حداقل مجاز فاصله ي بين اتصالات به معابر شرياني نيز رعايت خواهد شد .
تصاوير ذيل شامل نمونه هايي از مناطق داراي سسلسله مراتب مناسب شبکه ي راهها و نيز نواحي فاقد آن مي باشد. در شکل ١ همانطوريکه ازتصوير مشخص مي باشد تعداد زيادي کوچه هاي ٦ و ٨ متري با عملکرد محلي فرعي به يک خيابان که داراي عملکرد شرياني درجه ٢ اصلي مي باشند متصل شده اند، عبور اتومبيل ها از معابر محلي در فواصل کوتاه سبب قطع پي در پي حرکت پياده گشته واحتمال وقوع برخورد را افزايش مي دهد. شکل ٢ خيابان ديگري با عملکرد شرياني درجه ٢ اصلي را نشان مي دهد که خيابان هاي محلي با فواصل نسبتا مناسبي از هم ، به آن متصل شده اند.
با توجه به اينکه عدم رعايت سلسله مراتب راهها در شبکه هاي شهري موجب اختلال در ايمني ، راحتي و پيوستگي پياده روها مي شود، مقايسه ي مناطق داراي شرايط مساعد يا اصلاح شده با نامساعد، روش مناسبي براي سنجش تاثير رعايت سلسله مراتب عملکردي بر ايمني عابرين و ميزان برخورد آنها با وسايط نقليه مي باشد. از اين رو در اين تحقيق به منظور بررسي دقيق اثرات رعايت سلسله مراتب در شبکه ي راه ها، با انتخاب طول مشخصي از يک خيابان شرياني درجه ي ٢ اصلي، براي دو حالت وضع موجود و اصلاح شده ، ابتدا از روشهاي آماري براي محاسبه احتمال برخورد عابر پياده با سواره در مبادي اتصال خيابان هاي محلي فرعي به شرياني درجه ٢ استفاده شده و سپس به اندازه گيري فواصل مابين خيابان هاي محلي متصل به آن و مقايسه ي آنها با مقادير استاندارد آيين نامه پرداخته خواهد شد.
در اين نمونه حجم عابرين گذرنده از عرض نقاط اتصال هر خيابان محلي با شرياني درجه ٢ اصلي و نيز حجم تعداد خودروهاي ورودي و خروجي به هر دسترسي محلي در ساعت اوج ترافيک عصرگاهي روز سه شنبه در مهر ماه ٩٠ اندازه گيري شده است . سپس با توجه به نحوه ي توزيع هر يک از آنها در هر مقطع ، به محاسبه ي احتمال برخورد يا مواجه شدن عابر و خودرو در هر يک از نقاط در بازه ي زماني عبور پياده از عرض کوچه پرداخته شده است که اين بازه ي زماني با توجه به سرعت عابر و نيز عرض اندازه گيري شده هر کوچه ، محاسبه ميگردد.
حرکت عابر پياده و اتومبيل ها در ورودي هر يک از دسترسي هاي محلي داراي توزيع پواسون با پارامترهاي λ و η مي باشد.
تعداد ورود يا خروج خودروها در واحد زمان
: متوسط تعداد اتو مبيل هايي که در واحد زمان وارد يا خارج از کوچه مي شوند
: احتمال ورود خودرو در واحد زمان
فاصله ي زماني مابين عبور پياده ها و اتومبيل ها داراي توزيع نمايي با پارامترهاي λ و η مي باشد که به صورت زير نشان داده مي شود.
