بخشی از مقاله
آنالیز زنجیره ارزش خوشه صنعتی خرمایی بوم
چکیده
در این مقاله به آنالیز زنجیره ارزش خوشه صنعتی خرمای بم با استفاده از روش آنالیز مقایسه پرداخته می شود. برای این منظور یک بنگاه نمونه در هر یک از مراحل زنجیره ارزش از خوشه انتخاب و با یک بنگاه معیار (که از نظر ما متعلق به یک خوشه ایده آل می باشد و از شاخص های مطلوب برخوردار است) مقایسه می شود. در این مقاله زنجیره ارزش شامل مراحل خرید مواد اولیه (خرما و لوازم بسته بندی) درجه بندی و بسته بندی، مرحله و نگهداری در سردخانه، مرحله حمل و نقل و مرحله بازاریابی و فروش می باشد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که زنجیره ارزش خوشه صنعتی خرمای بم زنجیره ناقصر و کوتاهی است که ارزش افزوده کمی ایجاد می کند. که در واقع این زنجیره در کشورهایی دیگری کامل و ارزش افزوده ناشی از آن نصیب آن کشورها می شود.
کلمات کلید: زنجیره ارزش ، خوشه صنعتی ، خرمای بم
مقاله
اخیرا با توجه به تجربه موفق ناحیه های صنعتی در کشورهای توسعه یافته رهیافتی جدید نسبت به صنایع کوچک در کشورهای در حال توسعه مطرح شده است و قابلیت شرکت های کوچک خوشه ای شده، از نظر اقتصادی کارآمد بوده و فرآیند. رشد و توسعه در نواحی صنعتی را به شدت تحت تاثیر فرار می دهند. در مطالعات رشد و توسعه ، این موضوع توجه خاص محققان را به خود جلب نموده است (راسموسن (۱۹۹۲) ، پدرسان (۱۹۹۶)). مطالعه خوشه های صنعتی بطور روزافزونی یک نوع عمومی از آنالیزهای اقتصاد کاربردی مناطق می باشد.
(فزر ۲۰۰۵ ) ایزر من (۲۰۰۵) مطرح می کند که مطالعه خوشه ها برای مطالعات پایه اقتصاد اجتماعی نگر ضروری است. آنالیز خوشه های مناطق معمولا شامل آنالیزهای گسترده خصوصیات و زیربناهای پایه صنعتی ، مراودات منطقه با اقتصاد ملی و جهانی و رفتارهای شبکه ای رسمی و غیر رسمی بوسیله کسب و کار محلی می باشد (فزر ۲۰۰۵). فزر ولوگر(۲۰۰۲ ) بحث می کنند که آنالیز خوشه های منطقه ای باید به عنوان مدل قابل انعطاف تحقیقی نگریسته شود تا به عنوان یک متدولوژی منحصر به فرد . گوناگونی کمی و کیفی طرحهای تخقیقاتی و تکنیک های خاص تحلیلی ممکن بطور متناسبی وابسته به سیاست گذاری و طرح ریزی در دسترسی باشد . بدین مفهوم که گوناگونی مشاهده شده در متدولوزی نباید سحاکی ازعدم تطابق ادراکی مفهوم خوشه ها یا به عنوان یک شکست محافل آکادمیک برای توسعه یک روش بهینه، تصور شود (فزر ۲۰۰۵ ). خوشه مجموعه ای از شرکتها، سازمانها، شکل ها و نهادهای تخصصی فعال در یک رشته صنعتی است که از طریق روابط متراکم شبکه ای قادر به هم افزایی قابلیت های آن مجموعه می شود. خوشه های صنعتی به واسطه تقسیم کار تخصصی ، همکاری بین صنایع، یادگیری تعامل و سایر اموری که برای رقابت مند شدن صنایع لازم است می توانند الگوی مناسبی برای توسعه صنعتی محسوب گردند. خوشه صنعتی عبارتست از تمرکز بخشی و جغرافیایی بنگاههای تولید کننده و عرضه کننده یک دسته از محصولات مشابه و مکمل که با فرصتها و چالشهای مشترکی مواجه هستند. ویژگی برجسته خوشه های صنعتی همکار و همجواری پویا و موفق در مواجهه با چالش ها، فرصتها و تهدیدهاست و این امر پر کننده خلاء موجود در صنایع کوچک است، زمانی که بصورت انفرادی فعالیت می کنند که منظور از خوشه سازی تامین نیازهای ساختاری و کارکردی خوشه های توسعه نیافته است که با بستر سازی، هدایت و تعامل متناسب می توانند به سطح مطلوبی از توسعه یافتگی برسند. تقویت کارایی گروهی بنگاههای کوچک و بهبود نظام پشتیبانی از آنها به نحوی که بتوانند از فرصتهای موجود در بازار داخلی و همچنین خارجی بهره برداری کنند. هدف این برنامه است . یکی از حلقه های اصلی مطالعات خوشه ای مطالعه زنجیره ارزش است که هدف اصلی این مقاله می باشد. ایران یکی از بزرگترین کشورهایی تولید کننده خرما در جهان است. سالیانه نزدیک میلیون تن خرما در جهان تولید می شود که بیش از ۹۰ درصد آن توسط کشورهای ایران، عربستان، عراق و مصر تولید می شود. ایران با تولید بیش از یک میلیون تن خرما در سال مقام اول را، از این حیث دارا است. بیش از ۲۵۰ هزار نان خرمای ایران به دلیل کیفیت مرغوب آن صادر و مابقی در داخل کشور مصرف می شود. ۱۳۰ درصد سطح زیر کشت محصولات میوه ای کشور ایران را خرما تشکیل می دهد. استان کرمان با مساحتی ۱۹۲۹۷۸ کیلومتر مربع یکی از نواحی خرما خیز ایران محسوب می گردد. شهرستان بم، جیرفت، کهنوج و شهداد از جمله مراکز عمده تولید خرما در این استان می باشند. کیفیت خرمای بم به نحویست که بیشترین بازار داخلی و خارجی را به خود اختصاص داده است. در سال ۱۳۸۰ حدود ۲۰۰۰۰ تن از محصولات مخرمانی ہم از طریق گمرکات استان کرمان صادر گردیده است. عدم رقابت پذیری واحدهای کوچک اقتصادی، پایین بودن سطح تکنولوژی و دانش فنی مورد استفاده در واحدهای اقتصادی، عدم وجود نهادهای حمایتی تاثیر گذار برای کمک بر توسعه محصول، امکان بهره برداری از صرفه
های ناشی از مقیاس بالای تولید، مشکل نقدینگی و عدم توان سرمایه گذاری مجدد، پراکنده بودن و عدم وجود پیوند پیشین و پسین بین واحد اقتصادی، دوگانگی اقتصادی در تولید محصول، نداشتن نگاه جهانی و صادراتی به تولید محصول خرما، عدم استراتژی برای آینده از جمله مسائل و مشکلات واحدهای اقتصادی به خصوص در شهرستان بم می باشد. در کنار مسائل فوق وجود بیش ۹۰ هزار هکتار سطح زیر کشست محصول خرما در این شهرستان که نزدیک به ۲۵ درصد کل سطح زیر کشست و تولید محصول خرمای کشور را شامل می شود که پتانسیل و زمینه مناسبی برای رشد اقتصادی و اشتغال در این منطقه فراهم نموده است. بطوری که محور اضعسلی توسعه شهرستان مبتنی بر این محصول است. در شهرستان بم نزدیک به ۵۰۰ سردخانه سنتی و صنعتی فعال فرایند نگهذاری محصول را بر عهده دارند. بیش از ده واحد صنعتی در حوزه صنایع غذایی مرتبط با محصول خرما فعالیت دارند. این واحدها محصولات شهرستان بم، جیرفست، کهنوج و شهداد را پشتیبانی می کنند تعداد زیادی واحدهای کوچک اقتصادی فرایند نگهداری، فراوری و حمل و نقل و بازرگانی داخلی و خارجی این محصول را در سطح شهرستان بم به طور رسمی هدایت می کنند. از آنجا که در وضع موجود، سطح استفاده از دانش و تکنولوژی در تولید و بازرگانی این پایین است بسیاری دیگر در این حوزه به صورت غیر رسمی فعالیت می کنند که ضمن اینکه در ایجاد اشتغال و روابط اقتصادی بین واحدها و نهایتا رشد اقتصادی منطقه ایفا می کنند. اغلب به حساب آورده نمی شوند. نکته برجسته، استفاده زیاد از نیروی کار زنان در مرحله بسته بندی در فرایند آماده سازی محصولات خرما و خصوصی بودن اغلب واحدهای فوق الذکر یکی دیگر از خدمت های پیش روی این صنعت در منطقه می باشد. وجود مسائل و مشکلات و فرصتهای موجود در شهرستان بم لزوم تجدید نظر در ساختار برنامه های توسعه آن را ضروری می سازد. هدف از مطالعه زنجیره ارزش خرمای بم شناسایی فعالیت های اصلی و پشتیبانی این صنعت است که ارزش افزوده ایجاد می کنند. بنابراین می توان تصمیم گرفت که کدام یک از این فعالیت ها را برای دستیابی به هدف های رقابتی باید بهینه ساخت و همچنین تصویر واضحی از ساختار و منابع واقعی خوشه و رفتار هزینه ها را می توان بدست آورد. این مقاله از ۵ بخش تقسیم شده است. بخش دوم شامل روش تحقیق، بخش سوم شامل داده های مربوط به خوشه ، بخش چهارم تحلیل زنجیره ارزش خرمای بم و سرانجام در بخش پنجم نتیجه گیری را خواهیم داشت.
روش تحقیق
روش تحقیق در این مطالعه میدانی است. روش تجزیه و تحلیل برای مطالعه زنجیره ارزش خوشه صنعتی خرمای بم از روشی آنالیز مقایسه ای استفاده شده است. به این ترتیب که زنجیره ارزش یک بنگاه به صورت نمونه ، از این خوشه انتخاب شده است و با یک بنگاه معیار مقایسه شده است. در این جا بنگاه معیار به صورت الگوی کاملی از چارچوب ها و روابط اصلی که باید وجود داشته باشد. در نظر گرفته شده است و با مقایسه نمونه واقعی انتخابی و این الگو، نقاط ضعف و قوت زنجیره ارزش خوشه صنعتی خرمای بم مشخص خواهد شد و تصمیم گیری ها و تدوین استراتژی های بعدی بر اساس این نقاط قوت و ضعف خواهد بود.
داده های مربوط به خوشه
داده ها بصورت میدانی و از طریق پرسشنامه جمع آوری شده است. که مشخصات ان در جدول شماره 1 اورده شده است.در این قسمت برخی از داده های کلی و شاخص مربوط به خوشه صنعتی خرمای بم مطرح می کنیم که یک زمینه کلی از ساختار و نحوه عملکرد خوشه به ما ارائه می کنند.
جدول شمار1
ساختار تولید خرما دارای سه درجه است.عالی(درجه 1)، خوب (درجه 2) ، متوسط (درجه 3) که هرکدام به تفکیک به فروش می رسند.
جدول شماره 2
جدول 3-سهم هر یک از مراحل در ارزش افزوده
تحلیل زنجیره ارزش صنعمت خرمایه بم
فعالیت های حمایتی از صنایع خترهای بم
فعالیت های حمایتی توسط سازمان خوشه های صنعتی ( شرکت شهرکهای صنعتی استان کرمان)، اتاق بازرگانی استان کرمان، ستاد خرمای مستقر در فرمانداری، شهرک صنعتی بم، منطقه ویژه اقتصادی بم، (ارگ جدید)، اداره بازرگانی بم، ایستگاه تحقیقات کشاورزی و گمرک بم می باشد.
- تکنولوژی برای این صنعست از خارج منطقه تامین می شود و تکنولوژی بسیار ساده و عقب مانده می باشد با استاندارهای روز جهانی فاصله زیادی دارد اطلاع رسانی در داخل خوشه بسیار ضعیف و نهادهای حمایتی نیز هیچ در حیطه اختیار خود این مقوله را به درستی دنبال نمی کنند.
در طول زنجیره ارزش در خوشه صنعتی خرمای بم می توان مراحل زیر را بر شمرد که باید در بر گیرنده تمام این مراحل باشند. این مراحل از مرحله خرید خرما از کشاورز آغاز و با مرحله فروش خرما پایان می یابد. این مراحل به ترتیب شامل موارد زیر می باشند.
۱- خرید خرما از کشاورز، حمل و نقل آن و خرید مواد بسته بندی
۲- درجه بندی و بسته بندی کردن
۳- نگهداری در سر د خانه
-4 بازار یابی
5 - فروش
آنچه تاکنون مطرح شده برای سادگی و تحلیل بهتر از مشاهدات می توان در شکل زیر خلاصه نمود.
فعالیتهای ابتدائی
مواردی چون همکاری ضعیف در خوشه، تبلیغات ضعیف، رقابت سالم و نهادهای حمایتی ضعیف را می توان برای خصوصیات خوشه صنعتی خرمای بم ذکر کرد. اگر بخواهیم یک نمای کلی از پیوندهای رو به جلو و عقب و پیوندهای افقی در این خوشه را داشته باشیم می توانیم از شکل ۲ کمک بگیریم.
شکل ۲: پیوندهای رو به جلو و عقب و پیوندهای افقی در خوشه
بعد از زلزله بم دسترسی به نیروی کار ماهر کم شده است. برخی بنگاهها از نظر نیروی کار با یکدیگر همکاری دارند.
آنالیز زنجیره ارزش کارگاه نمونه
در واقع مراحل تولید را در این خوشه شامل خرید خرما، حمل و نقل، بسته بندی و در جه بندی، نگهداری در سردخانه، بازاریابی و فروش به مشتری می باشند. ساختار خوشه را سه دسته بنگاه تشکیل می دهند که این سه دسته شامل باربری ها ( حمل و نقل)، کارگاه های درجه بندی و بسته بندی و سردخانه ها می باشند.
مهم ترین مشکلات کارگاه نمونه
ضعف در تکنولوژی شستشو و ضد عفونی
ضعف در همکاری و عدم وجود قراردادهای پیمانکاری
بازاریابی ضعیف و فروش پایین
تبليغات پاين
عدم محمایت مسولين و نهادهای حمایتی
عدم و جورد اطلاعارت در مورد بازار فروش هر درجه 3 خرما، سلايق مصرف کنندگان و
وجود دلال و واسطه ها
پایین بودن سهم ارزش افزوده و کوتاه بودن زنجیره ارزش
شکل ۳- مراحل ایجاد ارزش افزوده در بخش های مختلف زنجیرد ارزش
با استفاده از اطلاعات مربوط به هزینه اولیه خريل خرما و ارزش افزوده ایجاد شده در هر مرحله می توان یک آنالیز ارزش افزوده ایجاد شده در کارگاه نمونه را داشت که می توان در جدول شماره 4 آن را مشاهده کرد.
جدولی شماره ٤: آنالیز ارزش افزوده ایجاد شده در کارگاه نمونه
آنالیز مرحله درجه بندی و بسته بندی
در این قسمت با استفاده از آنالیز مقایسه ای مرحله درجه بندی و بسته بندی را مورد بررسی قرار می دهیم به این نجو که یک بنگاه معیار با مطلوب در نظر گرفته و هر یک از خصوصیات آن را در این مرحله از زنجیره ارزش با بنگاه نمونه در خوشه مقایسه می شود تا نقاط قوت و ضعف بنگاه نمونه در این مرحله از زنجیره به خوبی شناسایی شود. این آنالیز را می توان در جدول ۵ به طور کامل مشاهده کرد.
جدول شماره ۵: آنالیز مرحله درجه بندی و بسته بندی
جدول شماره6: آنالیز مرحله نگاهداری در سر د خانه
در این قسمت مانند قسمت قبل به انالیز مرحله نگهداری درسرد خانه می پردازیم که به طور مشخص در جدول 6 می توان ان را مشاهده کرد .
