بخشی از مقاله
چکیده:
با توجه به اینکه تجربه کشورهای توسعهیافته نشان میدهد که مسیر توسعه از بخش صنعت میگذرد و به عبارتی، بخش صنعت در مسیر توسعه نقش کلیدی دارد، بررسی عوامل مؤثر بر رشد این بخش در مطالعات تجربی متعددی مورد بررسی قرار گرفته است. در همین راستا، مطالعه حاضر نیز به بررسی رابطه ارزش افزوده صنعتی و صادرات صنعتی در اقتصاد ایران میپردازد.
در این مطالعه، از دادههای سری زمانی مربوط به سالهای 1347-1395 و آزمون علیت گرانجر استفاده شده است و نتایج نشان میدهد که یک رابطه علیت دو طرفه بین ارزش افزوده صنعتی و صادرات صنعتی وجود دارد. به عبارت دیگر، صادرات صنعتی هم بر ارزش افزوده صنعتی تأثیر میگذارد و هم از آن تأثیر میپذیرد. بنابراین، باید به آن دسته از سیاستهای صنعتی که زمینه افزایش صادرات صنعتی را فراهم میکنند توجه نمود.
-1 مقدمه
بخش صنعت به دلیل اهمیت نسبی دانش فنی در آن و همچنین به دلیل ارتباطات پسین و پیشین با سایر بخشهای اقتصادی - کشاورزی و خدمات - همواره مورد توجه اقتصاددانان و سیاستگذاران بوده است. اهمیت بخش صنعت به دلیل انباشت سرمایه، بازدهی فزاینده نسبت به مقیاس و تحریک رشد اقتصادی میباشد. در ایران نیز همواره بخش صنعت در سیاستگذاریها و جهتگیریهای اقتصادی نقش مهمی داشته، اما عملکرد این بخش مطابق انتظار نبوده است.
در این راستا، عوامل مؤثر بر رشد بخش صنعت همواره در مطالعات تجربی متعددی بررسی شده است. با شناسایی این عوامل و سیاستگذاریهای مناسب، رشد بخش صنعت و در نتیجه، رشد اقتصادی دور از دسترس نخواهد بود. در همین راستا، مطالعه حاضر نیز به بررسی رابطه ارزش افزوده صنعتی و صادرات صنعتی در اقتصاد ایران میپردازد و از پنج بخش تشکیل شده است. در بخش دوم پیشینه مرور میشود. بخش سوم به دادهها و روش اختصاص دارد. نتایج و یافته در بخش چهارم ارائه میشود. بخش پنجم نیز شامل جمعبندی و نتیجهگیری است.
-2 پیشینه
در بین مطالعات خارجی، دوتا و احمد - 2006 - در مطالعهای به بررسی رابطه آزادسازی تجاری و رشد صنعتی در کشور پاکستان در سالهای 1973-1995 همت گماشتهاند. در مطالعه مذکور آزمون همجمعی و روش تصحیح خظای برداری مورد استفاده قرار گرفته است و نتایج تأثیر مثبت موجودی سرمایه، نیروی کار، صادرات واقعی، تعرفه واردات و سرمایه انسانی بر رشد صنعتی را نشان میدهد.
در مطالعهای دیگر، الیاس و همکاران - 2010 - عوامل مؤثر بر ارزش افزوده بخش صنعت کشور پاکستان را در دوره زمانی 1965-2007 بررسی نمودهاند. در مطالعه مذکور آزمون همجمعی مبتنی بر سری زمانی به کار رفته است و بر اساس نتایج، بهرهوری کل عوامل، سرمایهگذاری و باز بودن تجاری موجب افزایش ارزش افزوده بخش صنعت میشود. اوتالو و اندرو - - 2015 نیز در مطالعهای به بررسی عوامل مؤثر بر رشد بخش صنعت در کشور نیجریه پرداختهاند. در مطالعه مذکور از آزمون همجمعی و تصحیح خظای برداری استفاده شده است و نتایج دلالت بر آن دارد که سرمایه، نیروی کار، نرخ ارز، آموزش موجب رشد بخش صنعت میشود.
در بین مطالعات داخلی، پایتختی اسکویی و طبقچی اکبری - - 1394 در مطالعهای به بررسی نقش انرژی در ارزش افزوده بخش صنعت در گروهی از کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در سالهای 1998-2011 همت گماشتهاند. در مطالعه مذکور روش حداقل مربعات معمولی پویا مورد استفاده قرار گرفته است و نتایج تأثیر مثبت مصرف انرژی بر ارزش افزوده بخش صنعت در کشورهای مورد بررسی را نشان میدهد.
در مطالعهای دیگر، شهبازی و کریمزاده - 1394 - تأثیر سیاستهای پولی و مالی بر ارزش افزوده بخش صنعت ایران را در دوره زمانی 1358-1389 بررسی نمودهاند. در مطالعه مذکور روش خودرگرسیون با وقفههای توزیعی به کار رفته است و بر اساس نتایج، سیاستهای پولی و مالی در کوتاهمدت ارزش افزوده بخش صنعت را افزایش میدهند اما در بلندمدت، تنها تأثیر سیاستهای پولی بر ارزش افزوده بخش صنعت مثبت است.
اژدری و همکاران - 1396 - نیز در مطالعهای به بررسی عوامل مؤثر بر ارزش افزوده بخش صنعت و معدن ایران در سالهای 1352-1393 پرداختهاند. در مطالعه مذکور از روش همجمعی یوهانسون استفاده شده است و نتایج دلالت بر آن دارد که سرمایهگذاری، درآمدهای نفتی، نرخ ارز حقیقی و کالاهای سرمایهای وارداتی بر ارزش افزوده بخش صنعت و معدن تأثیر میگذارند. همگام با این مطالعات، مطالعه حاضر با استفاده از آخرین دادههای در دسترس به بررسی رابطه ارزش افزوده صنعتی و صادرات صنعتی در اقتصاد ایران میپردازد.
-3 روششناسی
در مطالعه حاضر، به منظور بررسی رابطه ارزش افزوده صنعتی و صادرات صنعتی، از دادههای بانک مرکزی برای دوره زمانی 1347- 1395 و آزمون علیت گرانجر استفاده شده است. آزمون علیت گرانجر یکی از کاربردیترین و متداولترین روشها برای بررسی علیت بین متغیرها میباشد. آزمون علیت به منظور پاسخگویی به این سؤال که »آیا تغییر در متغیر X علت تغییر در متغیر Y است؟
« انجام میشود و برای آنکه X علت Y باشد، باید وقفههای X در معادله Y معنیدار باشد. توضیح آنکه در آزمون علیت، چهار حالت متصور است: - 1 رابطه علیت یکطرفه از X به Y وجود دارد؛ - 2 رابطه علیت یکطرفه از Y به X وجود دارد؛ - 3 رابطه علیت دوطرفه بین X و Y وجود دارد؛ X - 4 و Y از یکدیگر مستقل هستند. به جهت ارائه تصویری از متغیرهای مورد استفاده در مطالعه حاضر، ارزش افزوده صنعتی و ارزش صادرات صنعتی برای دوره زمانی مورد بررسی در نمودارهای شماره - 1 - و - 2 - به تصویر کشیده شده است.
نمودار -1 ارزش افزوده بخش صنعت: 1347-1395 - بر حسب هزار میلیارد ریال -
نمودار -1 ارزش صادرات بخش صنعت: 1347-1395 - بر حسب میلیارد دلار -
-4 نتایج
نتایج برآورد مدل با یک وقفه زمانی در حالتی که متغیر وابسته ارزش افزوده صنعتی و سپس، صادرات صنعتی باشد به ترتیب در جداول شماره - 1 - و - 3 - درج شده است. نتایج آزمون علیت برای بررسی علیت از صادرات صنعتی به ارزش افزوده صنعتی و از ارزش افزوده صنعتی به صادرات صنعتی نیز به ترتیب در جداول شماره - 2 - و - 4 - منعکس شده است. همانگونه که مشاهده میشود، در هر دو آزمون علیت، فرضیه صفر مبنی بر عدم وجود رابطه علیت رد میشود. بنابراین، یک رابطه علیت دو طرفه بین ارزش افزوده صنعتی و صادرات صنعتی وجود دارد. به عبارت دیگر، صادرات صنعتی هم بر ارزش افزوده صنعتی تأثیر میگذارد و هم از آن تأثیر میپذیرد.
جدول -1 نتایج برآورد مدل با یک وقفه زمانی - متغیر وابسته: ارزش افزوده صنعتی -
جدول -2 نتایج آزمون علیت - بررسی علیت از صادرات صنعتی به ارزش افزوده صنعتی -
جدول -3 نتایج برآورد مدل با یک وقفه زمانی - متغیر وابسته: صادرات صنعتی -
جدول -4 نتایج آزمون علیت - بررسی علیت از ارزش افزوده صنعتی به صادرات صنعتی -
