بخشی از مقاله
ارزيابي اثرات توسعه بر محيط زيست و HSEQ
خلاصه
مطالعات ارزيابي اثرات زيست محيطي طرح تصفيه خانه فاضلاب همدان که بمنظور تصفيه فاضـلاب شـهرهاي همـدان ، بهار و لالجين با جمعيت نهايي يک ميليون نفر طرح ريزي گرديده ، پس از جمع آوري و تجزيـه و تحليـل اطلاعـات ، بـا هدف بررسي آثار مثبت و منفي و ارائه راهکارهاي فني و مديريتي تخفيف آثار سوء زيست محيطي و تقويت آثار مثبـت با بهره گيري ازروش چک ليست Bruk &Adkins ، روش ماتريس سه قسمتي لئوپولـد کـه نـوآوري مطالعـه بـوده و براي اولين بار در ايران اجرا ميشود و همچنين چک ليست سنجشي به انجام رسـيد. در ايـن مطالعـه وضـعيت موجـود محيط زيست منطقه در سه محدوده بلافـصل ، تحـت اثـرات مـستقيم و تحـت اثـرات غيـر مـستقيم پـروژه ، تـشريح و پارامترهاي کمي و کيفي آن با استانداردهاي مدون کشوري و در برخي موارد بـا رونـد تغييـرات در طـول زمـان مـورد سنجش و مقايسه قـرار گرفـت . سـپس ميـزان وچگـونگي تـاثير هريـک از فعاليتهـاي پـروژه در فازهـاي سـاختماني و بهره برداري بر عناصر زيست محيطي حساس و غيرحساس محدوده هاي سه گانه ذکر شده مورد ارزيابي قرار گرفـت . در اين مرحله با توسعه ماتريس لئوپولد و تبديل آن به مـاتريس سـه قـسمتي ، بهمـراه چـک ليـست Bruk &Adkins شدت آثار نيز علاوه بر اهميت و دامنه مورد سنجش قرارگرفته است . نتـايج مطالعـه حـاکي از آن اسـت کـه بـه لحـاظ ماهيت ذاتي طرحهاي تصفيه فاضلاب ، اثرات مثبت طرح بويژه آثار بهداشتي آن در مقايسه با آثار منفي ارجحيـت قابـل ملاحظه اي دارند. بطور کلي ميتوان چنين استنباط نمود که اجراي پروژه در منطقه مورد نظر هرچند ميتواند آثار سـوء بر عناصر زيست محيطي داشته باشد، ليکن اجراي همراه با ملاحظات زيست محيطي در بهبود کيفيت محيط زيـست و ارتقاء وضعيت بهداشتي منطقه تاثير بسزايي داشته و امري اجتناب ناپذير است . بمنظور تخفيف آثار سوء و تقويـت آثـار مثبت فعاليتها ي طرح ، راهکارهاي مديريتي و فني از طريق کنترل و پايش منـابع ايجـاد آلـودگي و احيانـا" مخـرب در فازهاي ساختماني و بهره برداري ارائه گرديده است .
کلمات کليدي : تصفيه خانه فاضلاب ، ارزيابي اثرات زيست محيطي ، ماتريس سه قسمتي ، همدان
مقدمه :
جمع آوري ، تصفيه و دفع فاضلاب هاي شهري بد يل مخاطرات بهداشتي وزيـست محيطـي ناش ي آنهـا بـا رشـد وتوسعه شهرهاي کشور، امروزه به عنوان يک مسئله اساسي د صدر برنامه هاي توسعه کشور قرارگرفته است .بطوريکـه طي دهه اخير با اختصاص اعتبارات ملي ، منطقه اي و همچنين بهره گيري از اعتبـارات موسـسات مـالي بـين الملل ي شاهد پيشرفت چشمگير در زمينه طراحي واجراي پـروژه هـاي جمـع آوري وتـصفيه فاضـلاب هـاي شـهري در کـشور هستيم .
در برخي از مناطق کشور بدليل شرايط خاص اقليمي ، ويژگيهاي کاربري اراضي ، سطح ايستابي آبهاي زير زميني ، خصوصيات اجتماعي ، فرهنگي و معضلات بهداشتي و زيست محيطي ،مشکلات عدم جمع آوري وتـصفيه فاضـلاب بـا شدت بيشتري مطرح است . دراين ميان شهرهايي که بلحاظ تقسيمات اداري - سياس ي کـشور بعنـوان مراکـز اسـتانها مطرح شده اند ، شاهد رشد روزافزون جمعيت وگسترش افقي غيره منتظره بوده اند. از جملـه ايـن شـهرها ميتـوان بـه شهر همدان بعنوان مرکز استان اشاره نمود که بدليل عدم برنامه ريزي اصـولي توسـعه در گذشـته ، امـروزه بـا مـشکل جدي دفع بهداشتي فاضلاب شهري روبروست . بطوريکه هم اينک فاضلاب توليدي ين شـهر بـه همـراه فاضـلاب هـاي ناشي از شهر هاي بهار و لالجين که در فاصله ۱۰تا۲۰کيلو متري آن واقع شـده انـد بـدون اعمـال فراينـد تـصفيه از طريق شبکه هاي جمع آوري سنتي موجود جمع آوري و در محدوده دشت همـدان - بهـار کـه از جملـه دشـت هـاي حاصلخيز کشور مي باشد تخليه شده ، و به مصرف آبياري محصولات کشاورزي رسـيده و بخـشي از آن نيـز بـه آبهـ ي سطحي تخليه ميگردد. ظهور ين روند موجبات آلودگي شديد منابع زيست محيطي منطقه بروز مشکلات بهداشتي از جمله افزايش موارد ابتلا به بيماري هاي انگلي در شهر هاي مذکور را فراهم نموده است . (۱ ، ۲)
دراين شرايط طرح جمع آوري وتص يه متمرکز فاضلاب شهرهاي همدان ، بهار ولالجـين بعنـوان ي ک ضـرورت در ابتداي دهه ۷۰ دردستور کار برنامه ريزان محلي قرارگرفت . بطو يکه در حال حاضر مراحل فراهم سازي مقدمات پـروژه شامل : مطالعات اوليه ، رايزني هاي محلي وتملک اراضي ( واقع در فاصله ۱۰ کيلومتري شمال شـرق شـهر همـدان ) ، نقشه برداري و طراحي واحدهاي سيستم تصفيه خانه به اتمام رسيده و طي ماههاي آتي طرح وارد مراحل اجرايـي فـاز ساختماني خواهد شد. (۱)
اهداف پروژه شامل تصفيه اوليه و ثانويه فاضلاب شهري ، هضم و دفع بهداشـتي لجـن ، اسـتفاده مجـدد از پـساب حاصله در زمينه آبياري باغات و محصولات کشاروزي و در نهايت بهبود وضيت بهداشتي وحفظ کيفيت محـيط زيـست منطقه عنوان شده است .
روش کار:
بمنظور انجام مطالعات ارزيابي اثرات زيست محيطي طرح تصفيه خانه فاضلاب همدان که از تابـستان ۱۳۸۳ آغـاز گرديد و بمدت ۹ ماه ادامه داشت ، پس از جمع آوري وتحليل داده ها و بررسي روشهاي گونـاگون وتائيـد شـده پـيش بيي ن وارزيابي اثرات زيست محيطي وشرايط خاص منطقه دشت همدان -بهـار ، از روش چـک لي ست & Adkins Bruk، ماتريس اعمال متقابل لئوپولد وچک ليست سنجشي براي سه گزينه استاندار شده عدم اجرا ، اجرا و اجرا بـا ملاحظات زيست محيطي استفاده گرديد.
در اين مطالعه با استفاده از چـک ليـست سنجـشي Bruk &Adkins شـدت اثـر فعاليتهـ ي طـرح در مراحـل ساختماني و بهره برداري بر عناصر زيست محيطي در سه محـيط متفـاوت فيزيکوشـيم اييي ، بيولـوژيکي ، اقتـصادي و اجتماعي و فرهنگي واقع در سه منطقه بلافص ، تحت اثرات مستقيم و تحت اثرات غير مستقيم پروژه تعيـين گرديـد.
بمنظور کمي نمودن شدت اثرات فعاليتهاي طرح از روش امتيـازدهي بـا دامنـه ۱۰ نمـره اي ، از ۵- ( بـراي بيـشترين شدت اثر منفي ) تا ۵+ ( براي بيشترين شدت اثر مثبت ) استفاده شده است . از سوي يگـر لازم بـود دامنـه و اهمي ت اثرات فعاليت هاي طرح بر عناصر زيست محي ي ط نيز مورد ارزيابي قرار گيرد. براي اين منظـور از روش مـاتريس اعمـال متقابل لئوپولد که بعنوان يک روش معتبر در منابع ارزيابي جهاني پ يرفته شده استفاده به عمـل آمـد ، لـيکن در اي ن مطالعه بمنظور لحاظ شدت اثرات استنتاج شده از چک ليست Bruk &Adkins بر امتياز نهايي ، نسبت بـه توسـعه ماتريس لئوپولد و سه قسم ي کردن آن اقدام گرديد ، که در واقع نوآوري اين طرح نيز به شمار مي آيد که براي اولـين بار در مطالعات ارزيابي کشور مورد استفاده قرار گرفته است . مزيت اين ماتريس سه قسمتي دخالت دادن شدت اثـرات فعاليت ها علاوه بر ما يت و دامنه اثرات بر فاکتورهاي زيست محيطي است .
بمنظور کمي نمودن دامنه اثرات از روش امتيازدهي با دامنه ۵ نمره اي ،( نمره ۱ براي دامنـه بلافـصل ، نمـره ۳ براي دامنه اثرات مستقيم و ۵ براي دامنه اثرات غير مستقيم ) استفاده شد. براي اهميت اثـرات نيـز از امتيـاز دهـي بـا دامنه ۱ نمره اي ، ( اهميت کم ۰.۲۵ ، اهيمت متوسط ۰.۵ ، اهميت زياد۰.۷۵ و اهميت خي ي ل زياد ۱ ) استفاده شد.
در ادامه به جهت ارزيابي و مق يسه آثار مثبت و منفي پروژه ، از روش چک ليست سـن ي بهـره گرفتـه شـد. اي ن روش جهت نشان دادن اثرات فعاليتهاي مهم طرح بر عناصر شاخص زيست محيطي و نيـز بـراي تعيـين مي زان اثـرات وارده و کمي مودن آنها به کمک يک مقياس روشي مناسب مي باشد ( ۳، ۵ ). در نهايت اقدامات فني و مـديريتي در جهت کاهش تخفيف آثار سوء و
