بخشی از مقاله
ارزیابی اثرات توسعه شهرهای جدید بر محیط زیست (مطالعه موردی: شهر جدید صدرا شیراز)
چکیده بررسی سوابق اجرای طرحها و پروژه های عمرانی در ایران نشان می دهد که در برنامهریزی های گذشته به اثرات
محیط زیستی احداث پروژه های عمرانی توجه کمتری شده و حاصل چنین اقداماتی بروز آلودگی های مختلف منابع محیطی در کشور بوده است. به منظور جلوگیری از این مخاطرات، احداث شهرهای جدید نیز باید با ارزیابی اثرات محیط زیستی همراه باشد.این ارزیابی (EIA) میتواند به عنوان ابزاری برای شناخت، بررسی و مقایسه اثرات گزینههای مختلف توسعه شهری در خدمت برنامهریزان و مدیران توسعه شهری قرار گیرد. روش ارزیابی اثرات استفاده شده در مطالعه حاظر، ماتریس اثرات متقابل ایرانیشده لئوپولد است که اثر هر نوع فعالیت را بر اجزای مختلف محیط طبیعی میسنجد و به آن عددی بین -5 (خیلی بد یا مخرب) تا +5 (خیلی خوب یا مفید) اختصاص میدهد. مهمترین اثرات منفی شهر جدید صدرا در مرحله ساخت، با توجه به موقعیت و ویژگیهای محیط طبیعی آن تغییر شکل طبیعی زمین، بر هم زدن نظم طبیعی سیستم هیدرولوژی، تخریب پوشش گیاهی و زیستگاههای جانوری و قطع مسیرهای مهاجرتی حیات وحش میباشد. در مرحله اسکان جمعیت نیز مهمترین اثرات، شامل افزایش تراز صوتی منطقه، تولید و دفع مواد زائد جامد، تولید و دفع فاضلاب، تأثیر بر رژیم سیلابی منطقه، تغییر رفتارهای تغذیهای و مهاجرتی حیات وحش میباشد.
کلمات کلیدی: ارزیابی اثرات محیط زیستی، محیط زیست، شهر جدید صدرا
مقدمه
در ایران تاریخچه ایجاد شهرهای جدید را میتوان بیش از 60 سال دانست[1]؛ که به دو دوره قبل و بعد از انقـ لاب اسـ لامی قابـل تقسیم است. از نخستین شهرهای جدید و موفقکشور که عمدتاً در فاصله بین دو جنگ جهانی بـا اهـداف سیاسـی و نظـامی یـا اسـکان کارکنان صنایع فولاد و نفت و گاز و بر پایه تکوین هستههای موجود روستایی شکل گرفتهانـد، بـه ترتیـب مـیتـوان از زاهـدان و نوشـهر، فولادشهر و آبادان نام برد .[2] از شهرهای جدید بعد از انقلابکه عمدتاً با هدف جذب سر ریز جمعیت شهرهای بزرگ کشور در نزدیکـی آنها برنامه ریزی و اجرا شدهاند نیز میتوان پرند و پردیس تهران، بینالود و گلبهار مشهد، بهارستان و مجلسی اصفهان، سهند تبریز و صدرا شیراز را نام برد .[3]
مقوله احداث شهرهای جدید، عمده ترین سیاستی است که اینک برخی از دستگاه های اجرایی مملکت به منظور دسـتیابی بـه هدف هایی، همچون: مهار رشد شهرهای بزرگ، مقابله با مسایل رشد شهرنشینی در آینده و از بین بردن آثار فزاینده تمرکز امور، آن را در رأس تصمیم گیری های خود قرار داده اند. از طرفی، طی دهه 1375-85 وزارت کشور به طور میانگین هر نه روز، یک نقطه شهری جدید تصویب نموده که در دوره 10ساله فوق در مجموع 400 نقطه شهری به تعداد شهرهای ایران افزوده شده، حال آنکه سیاست دولت در این شهرها، تنها به ایجاد یک شهرداری و دادن حداقل امکانات مورد نیاز محدود شده است؛ اما هدف از ایجاد شهرهای جدید در ایران را می توان در قالب دو هدف ؛ یعنی تمرکز زدایی از شهرهای بزرگ و تمرکزگزینی جمعیت در مناطق توسعه نیافته دانست ولی بررسی عملکرد شهرهای جدید ایران نشان از آن دارد که شهرهای جدید ایران هنوز نتوانسته است آن جمعیت پیش بینی شده خود را جـذب نمایـد [4] شهرهای جدید، مطابق صورتجلسه مورخ 78/10/15 ملزم به تهیه گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی شدهاند. برای تهیه گزارش ارزیـابی اثرات زیست محیطی بعضی انواع توسعه، سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری برنامه عمران سازمان ملل متحد، کتابچههای راهنمایی برای انواع توسعه تهیه و چاپ کرده است [5]؛ اما برای شهرهای جدید به طور خاص چنین راهنمایی تاکنون تهیه نشده و لذا با توجـه بـه خصوصیات پروژههای موجود در این نوع توسعه، شامل راهسازی، خیابانکشی، تسطیح اراضی و ساختوساز، تأسیسات زیربنایی ( لولهکشی آب، فاضلاب، گاز، مخابرات و برق) مهمترین فعالیتهای تأثیرگذار بر محیط زیست شناسایی و به روش ماتریس اثرات متقابل که در بخش روش کار اشاره خواهد شد مورد ارزیابی قرار گرفتهاند .[3]
شهر صدرا در 15 کیلومتری شمال غرب شیراز با مختصاب جغرافیایی 52°30'43"E 29°47'49"N در نقطه ای خوش آب و هـوا موسوم به » دشت آهوچر« که بیش از 300 متر مرتفع تر از شیراز است قرار گرفته [6]، کـه در نقشـه شـماره 1 محـدوده آن و در شـکل شماره 2 تصویر ماهواره ای شهر مشخص شده اند. برنامه ریزی و طراحی شهر جدید صدرا در فروردین 1368 در دستور کار وزارت مسکن و شهرسازی قرار گرفت و به مهندسین مشاور جهت اقدام لازم واگذار گردید ونهایتاً طرح جامع شهر در بهمن ماه سال 1374 به تصـویب شورای عالی شهرسازی و معماری کشور رسید و به موازات اجرای عملیات آماده سازی اراضی طـرح تفصـیلی تهیـه، و در سـال 1369 بـه تصویب رسیده است. محدوده قانونی شهر در گستره ای به مساحت 5000 هکتار و با تـراکم ناخـالص 100 نفـر در هکتـار و بـا جمعیـت مصوب 230000 نفر بـــه تصــویب رسیده کــه جمعیت مــورد تاکید افق طرح در آستانه دوم » جمعیت نهایی 500000 « نفـر پـیش بینی شده است. الگوی توسعه مصوب و ایده اولیه بر اساس یک سیستم خطی از تنگ جلاب به سمت شرق بوده که به لحاظ وجود پـارک ملی بمو " حفاظت شده " و اراضی اوقافی جهت توسعه به سمت غرب تغییر یافته است ونهایتاً الگوی توسعه به سیستم خطی - مـداری « CIRCUIT - LINEAR » متمایل گردیده است .[6]
مواد و روش ها
در مطالعه موردی حاضر از روش ماتریس ازریابی اثرات متقابل لئوپولد که توسط مخدوم (1379) تغییراتی در نحـوه امتیـازدهی و دامنه امتیازات آن داده شده، استفاده شده است. مزیت استفاده از روش ماتریس نسبت به روش های دیگر ایناست که کمّی بوده و حتی در صورت کم تجربه بودن ارزیاب و ارزش دهی غلط یک پارامتر، به خاطر میانگین گیری از تمام پارامترها، آن اشتباه تا حد زیادی تعـدیل می شود و در کل نتیجه گیری خللی ایجاد نمی کند .[7]
در این روش، فعالیت های مهم پروژه در مرحله ساختمانی و بهـره بـرداری در سـتون هـای مـاتریس و در سـطر هـای مـاتریس، فاکتورهای محیطی مهم از محیط فیزیکی، بیولوژیکی و اقتصادی - اجتماعی که از فعالیت های پروژه متاثر می گردند نوشـته مـی شـود، لازم به ذکر است با توجه به اینکه تاکید این مقاله بر محیط فیزیکی و بیولوژیکی بوده، از ذکر اثرات مثبت اقتصادی- اجتماعی صرفه نظـر شده است. در مرحله بعد، در مربع محل تقاطع هر فعالیت و هر فاکتور محیطی که بر هم تاثیر می گذارند خطی رسـم میگـردد. در بـالای خط عددی از دامنه -5 تا +5 متناسب با شدت اثر و مثبت یا منفی بودن آن نوشته می شودو در زیر خط، بر حسب موقت یـا دائـم اثـر از یکی از حروف P (دائم)1 یا T (موقت)2 نوشته می شود (جداول شماره 2 و .(3 مفهوم اعداد - 5 تا +5 و دامنه تغییر ایـن اعـداد در جـدول شماره 1 آمده است. میانگین جبری ارزش های موجود برای فعالیت های پروژه و فاکتورهای محیطی در ستون ها و ردیف هـای مـاتریس (برای Pها و Tها به طور جداگانه) که همواره بین -5 تا +5 است محاسبه و به ترتیب در پایین و سمت چپ مـاتریس نوشـته مـی شـوند. میانگین ردیف ها نشان دهنده اثرات، و میانگین ستون ها مربوط به پیامد های پروژه می باشند.
جدول شماره:1 مفهوم اعداد -5 تا +5 و دامنه تغییرات آنها
برای اثرات یا پیامد های منفی برای اثرات یا پیامد های مثبت
-5 تا -4/1 مخرب یا بسیار شدید 5 تا 4/1 عالی یا بسیار خوب
-4 تا -3/1 شدید یا بد 4 تا 3/1 خوب
-3 تا -2/1 متوسط 3 تا 2/1 متوسط
-2 تا -1/1 ضعیف 2 تا 1/1 ضعیف
-1 تا 0 ناچیز 1 تا 0 ناچیز
نقشه شماره :1 موقعیت شهر جدید صدرا
نقشه شماره :2 تصویر ماهواره ای شهر جدید صدرا
