بخشی از مقاله
چکیده
مکانیابی صنایع یکی از عوامل مهم برنامهریزی توسعه منطقهای است که با مکانیابی صحیح میتوان تأثیرات منفی حاصل از ایجاد و بهرهبرداری از صنایع را به حداقل رساند و گامی مثبت برای توسعه پایدار برداشت. از این رو در این پژوهش به مکانیابی کارخانه سیمان ازطریق منطق بولین و رتبه بندی مناطق مناسب توسط روش تاپسیس فازی در استان قم براساس معیارها و پارامترهای مؤثرمکانیابی پرداختهایم. این اطلاعات در سیستم اطلاعات جغرافیایی پردازش شده و نقشه نهایی شامل 5 منطقه با مساحت بیش از 400 هکتار در شهرهای قم و کهک است. سپس با استفاده از روش تاپسیس فازی گزینههای مناسب رتبهبندی شده و شهر کهک به عنوان بهترین گزینه برای احداث کارخانه سیمان معرفی شده است.
-1مقدمه
در زمینه صنایع از یک سو مسئله اشتغال، تولید، خودکفایی مطرح است و از سوی دیگر آلودگی، تخریب، خسارت و مسائلی از این قبیل به چشم میخورد، بنابراین پیدا کردن مکان مناسبی که در آن علاوه بر ایجاد اشتغال، افزایش تولید، رسیدن به خود کفایی وغیره، محیطزیست و انسان نیز آسیب نبینند و یا آسیب و تخریب در حد متعارف کاهش یابد از اهمیت خاصی برخوردار است - ترابی، . - 1390 صنعت سیمان از نظر درجه اهمیت، همپای صنایعی مانند فولاد و پتروشیمی است و همواره در اقتصاد ملی، برنامهریزیها و سیاستهای کلان توسعهای نقش بسزایی داشته است. در راستای منافع اقتصادی، آسیبهای زیستمحیطی ناشی از کارخانجات سیمان نیز اجتناب ناپذیر است.
این آسیبها شامل آلودگی هوا و آلودگی آبهای زیرزمینی منطقه میباشد - سجادی و سالاری، . - 1385 انتخاب مکان مناسب برای کارخانههای سیمان میتواند عاملی بزرگ در کاهش هزینهها و کاهش آلودگیها باشد. - جعفری، . - 1393 نوع روشهایی که برای یافتن مکان مناسب برای استقرار کارخانه به کار برده میشود به دلیل تنوع معیارها، ازاهمیت خاصی برخوردارند. انتخاب مناطق مناسب جهت احداث صنعت، یک تصمیم راهبردی است که شامل چندین معیار با درنظرگرفتن مسائل فنی، اقتصادی-اجتماعی، زیستمحیطی میباشد.
بنابراین یک فرآیند تصمیمگیری چندمعیاره1محسوب میشود که در آن اولویتبندی معیارهای مختلف و انتخاب بهترین گزینه، از میان گزینههای کاربرد سنجش از دور و سیستمهای اطلاعات جغرافیایی در محیط زیست ممکن صورت میگیرد - آتیروانگ و مک کارتی، . - 2001 تصمیمگیری چند معیاره شامل روشهایی است که باعث میشود تصمیمگیران براساس معیارهای متفاوت و گاه متضاد، تصمیم بگیرند.
- دنگ، . - 1999 یکی از مهمترین روشهای تلفیق و رویهمگذاری لایههای اطلاعاتی در سیستم اطلاعات جغرافیایی1روش بولین2میباشد. دراین روش دادهها به صورت صفر و یک میباشند و نقشه نهایی با در نظر گرفتن تمام پارامترها، نقشهای با مقدار صفر و یک می باشد که مقدار صفر برابر با مکانهای نامناسب و مقدار یک برابر با مکانهای مناسب میباشد - ترابی، . - 1390 روش تاپسیس3یکی از روشهای تصمیم گیری چند معیاره میباشد که گزینهها را نسبت به نزدیکی به شرایط ایدهآل رتبهبندی مینماید.
در این روش ابتدا ماتریس تصمیمگیری بر اساس اطلاعات جمعآوری شده تشکیل و سپس ماتریس مورد نظر بیبعد میگردد و بر اساس روابط ریاضی به تعیین فاصله اقلیدسی از گزینه ایدهآل در هر معیار پرداخته و سپس بر حسب میزان نزدیکی، گزینه نهایی مشخص میشود - فتائی، . - 1393 برای پیشگیری از نتایج نامطلوب در انتخاب مکان، لازم است قبل از احداث و راهاندازی کارخانه سیمان ، به این مسأله توجه گردد. لذا این تحقیق با هدف به کارگیری منطق بولین برای یافتن مکانهای مناسب استقرار کارخانه سیمان ورتبهبندی آنها با تکنیک فازی تاپسیس در محیط GIS در استان قم به انجام رسیده است.
-2 معرفی منطقه مورد مطالعه
استان قم با مساحتی در حدود 11238 کیلومتر مربع در بین طول 50 تا 52 درجه شرقی و عرض 34 تا 35 درجه شمالی واقع شده است. استان قم به دلیل ویژگیهای خاص از جمله نزدیکی به پایتخت و همچنین به دلیل داشتن تنوع معدنی زیاد، قابلیتهای خوبی برای استقرار کارخانهها و واحدهای صنعتی دارد. همچنین این استان با دارا بودن ذخائر قابل توجه آهک یکی از استانهای دارای پتانسیل احداث کارخانههای سیمان میباشد.
-3 مواد و روشها
-1-3 مجموعه دادهها
معیارهای مورد استفاده دراین تحقیق شامل دسترسی به مواد اولیه، فاصله از سکونتگاهها، شیب، فاصله از راههای ارتباطی، فاصله از خطوط برق و گاز، فاصله از آبهای سطحی، فاصله از چاه و چشمه، عمق آب زیرزمینی، گسل، فاصله از مناطق حفاظت شده، کاربری اراضی و فاصله از اراضی کشاورزی میباشند. نقشه مربوط به هرمعیار از سازمانهای مربوطه جمعآوری شد. سپس جهت تلفیق نقشهها برای به دست آوردن مناطق مناسب از منطق بولین استفاده شد.
در این روش ابتدا نقشههای مربوط به هریک از معیارهای مؤثر در مکانیابی کارخانه سیمان با توجه به استانداردهای مشخص شده برای احداث کارخانه سیمان آمادهسازی شده و با فرمت های یکسان وارد نرم افزار GIS شدند. سپس از مقیاس صفر و یک منطق بولین برای کاربرد سنجش از دور و سیستمهای اطلاعات جغرافیایی در محیط زیست استانداردسازی نقشهها استفاده شد. بعد از رویهمگذاری لایهها، در نقشه تولید شده صفر نشان دهنده مکانهای نامناسب و یک نشان دهنده مکانهای مناسب میباشد. در نهایت پس از انتخاب مناطق مناسب احداث کارخانه سیمان، رتبهبندی گزینهها با استفاده از مدلتاپسیس فازی انجام شد.
-2-3 روشتاپسیس فازی
یون و هوانگ در سال 1981 میلادی روش تاپسیس را ارائه کردند. این تکنیک بر این مفهوم بنا شده است که هرعامل انتخابی باید با عامل ایدهآل مثبت - مهمترین عامل - کمترین فاصله و با عامل ایدهآل منفی - کم اهمیتترین عامل - بیشترین فاصله را داشته باشد.
-4 نتایج
رویهمگذاری لایههای اطلاعاتی مربوط به معیارهای مؤثر در مکانیابی کارخانه سیمان در استان قم در شکل 1 نشان میدهد که 5 ناحیه در شهرهای قم و کهک جهت استقرار کارخانه سیمان مناسب میباشد. در در نهایت رتبهبندی نواحی مناسب توسط روش تاپسیس فازی صورت گرفت. به این صورت که ابتدا ماتریس تصمیمگیری باتوجه مقیاس زبانی لیکرت تشکیل شد. جدول 2 ماتریس تصمیمگیری بر اساس 11 معیار و 5 گزینه را بر اساس مقیاس زبانی هفت درجه چن - 2000 - در روش فازی نشان میدهد. سپس مقدار ایدهآل مثبت F+ و ایدهآل منفی F- محاسبه شد. پس از فازیزدایی اعداد فازی، نزدیکی نسبی به راه حل ایده آل تعیین گردید و رتبه هر گزینه در جدول 3 مشخص گردید.
