بخشی از مقاله
ارزیابی کارایی معماري سازمانیبلوغ در همسویی کسبوکار و فناوري اطلاعات
(مطالعه موردي: شرکت برق منطقهاي تهران)
واژههاي کلیدي: معماري سازمانی، همسویی کسبوکار و فناوري اطلاعات، مدل لوفتمن، ارزیابی بلوغ، ارزیابی کارایی
چکیده
امروزه همسویی کسبوکـار و فنـاوري اطلاعـات یکـی از موضوعات مطـرح در حـوزه فنـاوري اطلاعـاتدر(فـاوا) و
صدر دغدغه هاي مدیران این حوزه به شمار می رود. محققـان، این همسویی را بکارگیري شایسته و بهنگام فناوري اطلاعات در راستاي اهداف و نیازهاي کسبوکار سازمان تعریف کرده اند. همسوسازي فعالیتهاي فناوري اطلاعات در پاسـخگویی به نیازهاي کسبوکار و توانمندسازي اهداف و کسب مزایاي رقابتی جدید از جمله مهمترین مزایاي این همسویی میباشد.
از آنجایی که امروزه معماري سـازمانی بـه عنـوان رویکـرد و راه حلی جامع و راهبردي در مدیریت و توسـعه سیسـتم هـاي اطلاعاتی شناخته شده، در این مقاله کوشـش شـده اسـت کـه تاثیر این رویکرد در ایجاد همسوییقرارمذکور مورد ارزیابی گیرد. این تحقیق تجربی در شرکت برق منطقهاي تهـران و بـا توزیع پرسشنامه اي مبتنی بر معیارهاي مدل بلـوغ لـوفتمن در
دو دوره زمانی قبل و بعد از تدوین معماري سازمانی شـرکت به اجرا در آمده است. نتایج حاصل بیـانگر بهبـود چشـم گیـر همسویی کسبوکار و فناوري اطلاعات در این شرکت، پـس از اجراي پروژه معماري سازمانی میباشد.
-1 مقدمه
همسویی کسبوکار سازمان و فناوري اطلاعـات مفهـومی است که از سال 1970 مطرح بوده؛ مک لین و سودن در سـال
1977، شرکت IBM در سال 1981، میلز در سال 1986، پارکر و بنسون در سال 1988، هندسون و ونکـاترامن درسـال هـاي
1190 و 1996، دیکسون و جان در سال 1991، چان و هـاف در سال 1993 و لوفتمن و بریـر در سـال 1995 بـه آن اشـاره کردهاند .[1]
در طی سال هاي اخیر، ایـن موضـوع همـواره از مهمتـرین مسایل مدیران سازمان هـا بـوده و اکنـون نیـز جـزو مهمتـرین
دغدغه هاي مدیران کسبوکار و فناوري اطلاعـات محسـوب میگردد [2] و از آنجا که سازمان ها تلاش می کنند تا فنـاوري اطلاعات و کسبوکار را با توجه بـه پویـایی اسـتراتژي هـاي کسبوکار و رشد سریع و مـداوم فنـاوري اطلاعـات بـه هـم ارتباط دهند، به نظر می رسد اهمیت این موضـوع روز بـه روز بیشتر شود .[3]
امروزه معماري سازمانی بـه عنـوان یکـی از سـه رویکـرد اجرایی براي تحقق همسویی شناخته مـی شـود .[4] ضـرورت پیاده سازي معماري سازمانی را میتوان در نیـاز بـه طراحـی و توسعه سیسـتم هـاي اطلاعـاتی پیچیـده، ظهـور سیسـتم هـاي اطلاعاتی بـا منظـور هـاي خـاص و اهمیـت انعطـاف پـذیري سازمانها در برابر فشار هاي بیرونی نظیـر تغییـر کسـبوکـار، تغییر مأموریتهـا و سـاختار هـاي سـازمانی و تغییـرات سـریع فناوري ارزیابی کرد .[5] در حال حاضر سازمانها، شرکتهـا و موسســات بســیاري ایــن رویکــرد را راهحلــی بــراي یکپارچه سازي، هماهنگی با تغییرپذیري فنـاوري اطلاعـات و دستیابی به وضعیت مطلوب خود می دانند .[6] به همین جهت در مقاله حاضر سعی شده است تا نقش معماري سـازمانی بـر این همسویی مورد ارزیابی قـرار گیـرد. در ایـن مقالـه، ابتـدا ادبیات همسویی کسبوکار و فنـاوري اطلاعـات و معمـاري سازمانی مورد بررسی قرار گرفته، پس از ذکر مطالبی در زمینه روش تحقیق حاضر، نتایج حاصل از مقایسـه دو دوره زمـانی قبل و بعد از تدوین معماري سازمانی بر این یکهمسویی در محیط واقعی از زیرمجموعه صنعت بـرق کشـور، مـنعکس و تحلیلهایی بر این نتایج، ارائه گردیده است.
-2 پیشینه تحقیق
-1-2 همسویی کسبوکار و فناوري اطلاعات
با وجود اهمیت ظاهري همسویی کسـبوکـار بـا فنـاوري اطلاعات، بیشتر مقالات در مورد این که چگونـه همسـویی را تعریف کنند، به نسبت مبهماند. مفهوم همسویی به عنوان یک حالت، بیشتر به وسیله لوفتمن در سال 2000 توسعه یافت که سطح بلوغ همسـویی یـک سـازمان را ارزیـابی مـیکنـد .[7]
تعاریف مختلفی را که تا به امروز از همسـویی کسـبوکـار فناوري اطلاعات به عمل آمده است، می توان به صـورت زیـر برشمرد:
• بکارگیري فناوري اطلاعات به شیوهاي شایسته و بهنگام و در توازن با استراتژي ها، اهداف و نیازهاي کسبوکار سازمان .[7]
• همسو کردن قابلیتهاي سیستم اطلاعاتی با اهداف کسبوکار .[4]
• رویکردي براي ارایه سرویسهاي فناوري اطلاعات با سعی بر همسو کردن فعالیت هاي فراهمکننده این سرویسها با نیازهاي کسبوکار .[8]
• درجهاي براي توانمندسازي استراتژي و فرایندهاي کسب وکار توسط کاربردها و زیرساخت فناوري اطلاعات
.[9]
• میزان پشتیبانی استراتژي سیستمهاي اطلاعاتی از استراتژي کسبوکار سازمان و میزان پشتیبانی استراتژي کسبوکار از استراتژي سیستمهاي اطلاعاتی سازمان
.[10]
با توجه به تعریفهاي ارائه شده میتـوان گفـت همسـویی کسبوکار و فناوري اطلاعات یک مفهوم دو طرفه اسـت کـه تأثیر هر دو حوزه را بر یکدیگر مورد توجه قرار می دهد.
طبق بررسی که شرکت IBM در سالروي 2008 بر مشتریان خود انجام داده است، ایجاد همسویی بین کسبوکار و فناوري اطلاعات توانسته است مزایایی از قبیل: %17 کاهش هزینهها، %17 افزایش مسئولیت و پاسخگویی، %16 بهبود فرایندها، %10 تمایز بازار، %9 نوآوري مدل کسبوکار، %4
جهانی شدنرا براي سازمان ها به ارمغان آورد .[11]
-2-2 مدل بلوغ لوفتمن
تا به امروز، در زمینـه ارزیـابی بلـوغ همسـویی مـدلهـاي متنوعی نظیر مدل همسویی لوفتمن در سـال [7] 2000، مـدل همسویی BITAM در سال 2002 توسط کازمن و میچن [12]
، مدل همسوییسال C4 در [13] 2004ارائه گردیده است.
در این میان، مـدل بلـوغ همسـویی کـه توسـط لـوفتمن و همکـــارانش در ســـال 2000 تهیـــه گردیـــد [7]، یکـــی از مشهورترین مدل هاي ارزیابی کیفی در این زمینه است. عوامل توانمندساز و موانع همسویی ارائه شـده در مـدل لـوفتمن، در جدول ذیل بیان گردیده است.
در این مدل، شش معیار براي تعیین بلوغ همسویی کسـب-
وکار فناوري اطلاعات بیان شده است که عبارتند از :[7]
• بلوغ ارتباطات :i میزان کارآ بودنو تبادل ایدهها، دانش اطلاعات میان نهادهاي کسبوکار و فناوري اطلاعات به طوري که هر دو حوزه بتوانند راهبردها، برنامهها، محیط، ریسکها، اولویتها و چگونگی دستیابی به آنها را مشخص کنند
• بلوغ اندازهگیري ارزش/ شایستگی :i i استفاده از سنجههاي لازم براي نشان دادن میزان نقش فناوري اطلاعات در کسبوکار و ساز و کارهاي ارزیابی این سنجهها؛ نظیر بازگشت سرمایه و سطح سرویسدر ( دسترس بودن سرویس، پاسخگویی تیم پشتیبانی، رضایت کاربر نهایی و ...)
• بلوغ حاکمیت :i i i مشخصکننده این که چه کسانی میتوانند تصمیمهاي مرتبط با فناوري اطلاعات را اتخاذ کنند و مدیران کسبوکار و فناوري اطلاعات از چه فرایندهایی در سطح استراتژیک، تاکتیکی و عملیاتی براي تعیین اولویتهاي سرمایهگذاري و اختصاص منابع استفاده می نمایند
• بلوغ مشارکت:i v در بر دارنده عواملی مانند چگونگی مشارکت سایر بخشها در تدوین استراتژيهاي کسب-وکار، وجود اعتماد و صداقت بین مشارکت کنندگان، اطمینان از وجود افراد پشتیبان و حمایتکننده از فعالیت-هاي فناوري اطلاعات سازمان و مشترك بودن ریسکها
و پاداشهاي فعالیتهاي فناوري اطلاعات، به گونهاي که بتواند محرك و ایجاد کننده تغییرات در فرایندها و استراتژيهاي کسبوکار سازمان گردد
• بلوغ حیطه عمل و معماري:v میزان نقش فناوري اطلاعات در فراهم نمودنارزیابیمعماري انعطافپذیر،
و بکارگیري فناوريهاي جدید یا ایجاد تغییرات در کسبوکار و ارایه راهحلهاي اختصاصی شده
• بلوغ مهارتها :vi شامل همه موارد مربوط به منابع انسانی، مانند آموزش، حقوق و دستمزد، بازخورد عملکرد، فرصتهاي شغلی و غیره که محیط فرهنگی و اجتماعی سازمان را شکل میدهند
-3-2 معماري سازمانی
معماري سازمانی، چارچوب وسیعی است که کلیه دارایـی-
هاي سازمان را از جمله سرمایههاي اطلاعاتی، افراد، پروژههـا و ... با مشخصههاي خود وصـف مـینمایـد و ابـزاري بـراي ترجمه استراتژيهاي کسبوکار به یک کسبوکـار ارزشـمند به شمار میرود .[14] فرآیند معماري سازمانی همچون سـایر برنامهریزيها، شامل سه مرحله (1) بررسـی و تـدوین وضـع موجود، (2) تـدوین وضـعیت مطلـوب و (3) طراحـی برنامـه گذار براي انتقال از وضعیت جاري به وضعیت مطلوب میباشد
.[15]
و
امـروزه چـارچوبهـاي متعـددي بـراي تـدوین معمـاري سازمانی در سازمان ها ارایه شده انـد کـه از مشـهورترین آنهـا
می توان به چارچوب زکمن [16] vi i، چـارچوب C4ISR
[17]، چارچوب [18] i xFEAF، چارچوب
چـــارچوب معمـــاري گـــروهبـــاز[20] xi TOGAF
چارچوب [21] xi i TEAF اشاره نمودعموماً. این چارچوبها سازمان را از چند منظر کلیدي تحت عنوان لایههاي معماري ـ شامل کسبوکار، اطلاعات، برنامه هاي کاربردي و زیرسـاخت ـ مورد بررسی قرار می دهند و بـدین طریـق قصـد دارنـد تـا فناوري اطلاعات را در سازمان با کسب وکار همسو سازند.
مزایـاي معمـاري سـازمانی آن قـدر زیـاد اسـت کـه هـیچ سازمانی نمیتواند بـه راحتـی از آن چشـمپوشـی کنـد .[22]
مهمترین نتایج معماري سازمانی را باید بهبود روشها و فرآیندها در ماموریتهاي سازمانی، ایجاد نظامی یکدست و قابل مقایسه در توصیف سیستمها و ایجاد یکپارچگی دانسـت .[5] کـاهش هزینه و زمان توسعه سیسـتمهـاي اطلاعـاتی، کـاهش هزینـه مدیریت پیچیدگیها و حذف افزونگیها [22] از جملـه دیگـر مزایاي معماري سازمانی میباشند.
-3 روش تحقیق
در این بخش، روش بررسی تاثیر معماري سازمانی بر بلوغ همسویی کسبوکار و فناوري اطلاعـات در تحقیـق حاضـر، تشریح شده است. مسیر اصلی تحقیق بدین شکل است:
1. طراحی یک پرسشنامه براي ارزیابی سطح بلـوغ همسـویی بر اساس مدل لوفتمن
2. اندازه گیري میزان بلوغ همسـویی بـراي وضـعیت قبـل از اجراي پروژه معماري سازمانی در شـرکت بـرق منطقـهاي تهران
3. اندازه گیري میزان بلـوغ همسـویی بـراي وضـعیت بعـد از اجراي پروژه معماري سازمانی در شـرکت بـرق منطقـهاي تهران
4. مقایسه سطح بلوغ همسویی در دو وضعیت قبل و بعـد ازطی اجراي پروژه معماري سازمانی و اخذ نتایج
در این تحقیق تجربی همان طور که پیشتر ذکر گردید، ابزار ارزیابی سطح بلوغ سازمان، پرسشنامه اي مبتنی بر مـدل بلـوغ لوفتمن میباشد که براساس طیف پنج نقطـهاي لیکـرت از (1)
به معناي فرایند اولیه/ فاقـد عمومیـت(عـدم تناسـب یـا غیـر اثربخش در سازمان)، (2) به معناي فرایند تعهد شـده(تناسـب کم با سازمان)، (3) به معناي فرایند محـرز(تناسـب نسـبی یـا اثربخشی مناسب در سازمان)، (4) به معنـاي فراینـد مـدیریت شده/ بهبود یافته(تناسب با بیشتر بخش هاي سـازمان)، (5) بـه معناي فرایند بهینه(تناسب قوي در سراسر سازمان یا اثربخشی کامل سازمان) امتیازدهی میشود .[7] این پرسشنامه بـا توجـه به نظر مدیر بخش فناوري اطلاعـات شـرکت بـرق منطقـهاي تهران، در دو مقطع قبل و بعد از تدوین معمـاري سـازمانی و در طی یک جلسه مصاحبه 2 ساعته تکمیل شده و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. متدولوژي اسـتفاده شـده در تدوین معماري سازمانی در شرکت برق منطقه اي تهران، یـک متــدولوژي تلفیقــی اســت کــه بــر مبنــاي روش ADMدر چارچوب معماري TOGAF و همچنین با الهـام از ایـده هـاي رویکرد تکراري در مدل فرآیندي RUP طراحـی شـده اسـت.
فرایند معماري سازمانی در این شرکتصورتمطابق شکل 1
گرفته است.
شکل :1 فرآیند تدوین معماري سازمانی شرکت برق منطقه اي تهران
با توجه به شکل 1 فراینـدهاي تـدوین معمـاري سـازمانی مشتمل بر 4 مرحله تدوین اسـتراتژي IT، شـناخت معمـاري وضـع موجــود، تــدوین معمــاري وضــع مطلــوب و تــدوین برنامه گذار در 4 تکرار میباشد. هر یـک از ایـن فراینـدها در یک تکرار به طور کامل انجام می شوددیگرو در تکرار هاي به عنوان یـک فعالیـت جـانبی دنبـال شـده اسـت. بـه همـراه فرایندهاي یاد شده، فرایند پشتیبانی نیز در تمـام طـول پـروژه بهطور مستمر انجام گردیده است.
-4 جمع آوري و تحلیل دادهها
دادههاي حاصل از تکمیل پرسشنامه در شرکت برق منطقه-
اي تهران به شرح ذیل میباشد:
شکل هاي 2 تا 7، نتایج حاصل از تدوین معماري سـازمانی را از منظر معیارهاي مختلف بلوغ در مدل لوفتمن نمایش می دهند.
شکل :2 نمودار ارزیابی بلوغ از منظر ارتباطات قبل و بعد از معماري
