بخشی از مقاله
چکیده
امروزه تعیین درجه تأثیر اقلیم بر روی فیزیولوژی انسانی و مشخص نمودن شرایط آسایش حرارتی از اهمیت بسیار زیادی درزمینه برنامه ریزی های توریسم و اکوتوریسم برخوردار است. احساس آسایش حرارتی در فضاهای بیرونی عامل مهمی است که به طور قابل توجهی فعالیت های انسان را در فضاهای بیرونی تحت تأثیر قرار می دهد .در حقیقت مقدار فعالیت انسان و چگونگی آن به میزان رضایت یا عدم رضایت وی از وضعیت بیوکلیمای موجود در فضای خارجی دارد بنابراین ایجاد وضعیت مطلوب آسایش برای انسان با استفاده از شرایط طبیعی موجود ازنظر طبیعت گردی و اقتصادی اهمیت زیادی دارد.
در این پژوهش، آسایش یا عدم آسایش انسان در شهرستان دلفان - شهر نورآباد - بر اساس مدل زیست اقلیمی TCIبا استفاده از داده های آماری 12ساله - - 1380-1392 مورد بررسی قرار گرفت و بهترین زمان برای انجام فعالیتهای محیطی وگردشگری در این شهر تعیین شد. بررسی ها نشان داد که ماه های آگوست و اکتبر بهترین وضعیت اقلیمی - رتبه توصیفی عالی - را از نظر آسایشی دارند. ماه های آوریل ، می، ژوئن، جولای ،سپتامبر و نوامبر دارای رتبه ی توصیفی خوب تا ایده آل هستند. طی ماه های مارس ، دسامبر ، ژانویه و فوریه شهر نورآباد با داشتن رتبه توصیفی قابل قبول و ناچیز حاشیه ای از شرایط مناسبی برای آسایش انسانی برخوردار نیست.
مقدمه
آسایش انسان بیش از هر عاملی، تحتتاثیر وضعیت هوا و شرایط اقلیمی است - اقتباس از هوشور - . از بین عناصر اقلیمی چهار عنصر دما، رطوبت، تابش و باد ، بیشترین تاثیر را بر انسان دارند. گردش خون، تنفس و همچنین عملکرد سیستم های عصبی تا حد زیادی تحتتاثیر این عوامل محیطی است - خالدی1374، - 248آسایش. در یک منطقه کاملا ًنمیتواند بدست آید و برای افراد برحسب سن، سلامت، فعالیت بدنی، نژاد، میزان پوشش و همچنین براساس فصلهای مختلف سال و خوگیری به محیط به طور نسبی تغییر میکند - محمدی1386،. - 186 بیوکلیماتولوژی، علم مطالعه و ارزیابی تأثیر آب و هوا بر روی موجودات زنده اعم از گیاهان، جانوران و انسان است.
با توجه به این گرایش منظور از شرایطآسایش، مجموعه شرایطی است که از نظر حرارتی برای 80 درصد از افراد مناسب باشد؛ یا به عبارت دیگر انسان در آن شرایط احساس گرما و سرما نکند . حالت خنثی بودن حرارتی نیز شرایطی است که ارگانیسم انسانی می تواند بیلان حرارتی خود را به بهترین شکل موجود حفظ کند، بدون اینکه دچار کمبود یا مازاد انرژی شود. در شکل گیری شرایط آسایش انسان از دیدگاه اقلیمی چهار عنصر دما، باد، رطوبت و تابش نقش عمده ای دارند.
در بین این عناصر دما و رطوبت تأثیر بیشتری در سلامت و راحتی انسان دارند و به همین دلیل بیشترمدلها و شاخص های سنجش آسایش انسان بر این دو عنصر استوار شده است. طی سالهای اخیر روش ها و مدلهای گوناگونی برای شناخت و درجه تأثیر عناصر اقلیمی بر روی ارگانیسم انسان ابداع شده است و در مورد سنجش شرایط آسایش و راحتی انسان پژوهش های متعددی انجام شده است. قدیمی ترین مطالعات شامل مطالعه مدل اولگی است که در دهه ی شصت با ارائه ی نمودار زیست اقلیمی به تعیین نقش جداگانه و مشخص عوامل پرداخت .
او بر اساس آزمایشها و محاسباتی که در چهار منطقه مختلف اقلیمی آمریکا انجام داد، نتیجه گرفت که نیاز به ظرفیت ومقاومت حرارتی مناطق یکسان نیست . در همین دهه گیونی نمودار بیو کلیمایی را ارائه کرد. - ترجونگ1، - 1966 تقسیم بندی بیوکلیمایی را مطرح کرد و طی آزمایشهای متعددی که روی انسان انجام داد، حاصل آن را به صورت نمودار ارائه کرد. - توی2، - 2007 به مطالعه و تعیین آسایش بیوکلیماتیک در شهر ارزروم در سه منطقه شهری ، روستایی و شهری جنگلی ترکیه پرداختند و نتیجه گرفتند که مناطق شهری جنگلی سازگاری بیشتری با شاخص آسایش حرارتی مورد استفاده دارد.
- هونام3 ، - 1967 نیز با استفاده از شاخص دمای مؤثر،آسایش اقلیمی شهر - - آلیس اسپرینگز - - 4 را مورد مطالعه قرار داد و مشاهده کرد که قسمت قابل توجهی از فصل گرم سال در این شهر از لحاظ آسایش اقلیمی نامساعد است. - بوگا5، - 2003 به منظور تعیین شاخص های قابل اطمینان برای حفاظت از فشارهای حرارتی در نیجریه، شاخصهای مختلف از جمله شاخص ماهانی، اوانز، نمودار زیست اقلیم و حرارت مؤثر را با هم مقایسه کردند. - موریلون-گالوز6، - 2004 اطلس بیوکلیمای انسانی مکزیکو را با تحلیل داده های اقلیمی دوره 1951-1980م ، و براساس شاخص های الگی و گیونی تهیه کردند.
در سالهای اخیر مطالعه اقلیم شناسی استراحتی اریزونای آمریکا - هارتز7، - 2006، مطالعه آسایش حرارتی در دریاچه سان مون تایوان - لین و ماتزاراکیس8، - 2008 انجام شده است. مطالعات انجام شده در زمینه ارزیابی اقلیم زیستی کشور دارای تنوع موضوعی خاص است و می توان آنها را به سه دسته تقسیم نمود. بخشی از این مطالعات به ارزیابی اقلیم زیستی محض پرداخته و شرایط راحتی انسان را در ایام مختلف سال در مناطق مورد مطالعه خود تبیین نموده اند؛ مانند: - کاویانی، - 32:1372، - جهانبخش، - 68:1377، - پاینده، - 73:1384 ، - ذولفقاری، - 129:1386، - محمدی و سعیدی، - 45:1387و - محمودی، - 44:1387 و - ناظم السادات و مجنونی هریس، - 71:1387 به بررسی میزان راحتی انسان در شرایط اقلیمی مختلف در شهرهای شیراز و بندرعباس پرداختند و بیان نموند که دمای ظاهری شیراز به دلیل رطوبت نسبی کم، پایین تر از دمای مشاهده شده ی این شهر قرار می گیرد و تا اندازه ای دراحساس رضامندی هو ا در این شهر مؤثر است.
خطر وقوع گرما زدگی، آفتابزدگی، انقباض حرارتی عضلات و تحلیل رفتگی حرارتی به ترتیب در شهرهای بندرعباس و شیراز در روزها و ماه های گرم تابستان، بخصوص در روزهای مربوط به ماه های تیر و مرداد بیشتر است. تعیین دمای ظاهری بیشینهی روزانه در این شهرها مشخص کرد که به دلیل بالا بودن دما، در ساعات گرم روز تنش گرمایی به صورت جدی سلامت مردم را تهدید می کند. طیف دیگری از مطالعات انجام گرفته در رابطه با معماری و ساختمان است مانند: - رازجویان، - 1375، - موحدی و عساکره، - 173:1370، - نجار سلیقه ، - 144:1383، - خوشحال، - 173:1385 و - شاه بختی و شفیعی، - 59:1389 این گونه مطالعات به ارزیابی زیست اقلیم ساختمان از طریق شاخص هایی مانند ماهانی، گیونی، ترجونگ و...پرداخته اند.
گروه دیگری از مطالعات نیز به بررسی اقلیم زیستی کشور در رابطه با فعالیت گردشگری پرداخته اند مانند: - بذرپاش، - 94:1387، - ساری صراف، - 63:1389، - فرج زاده و احمد آبادی، - 32:1389 و - فرج زاده و ماتزارکیس9،. - 545:2009 در پژوهش حاضر سعی شده است تا ضمن بهره گیری از معتبرترین مدلهای تجربی، شرایط اقلیم زیستی شهرستان دلفان به مرکزیت شهر نورآباد از نظر کیفیت حرارتی و آثار فیزیولوژیکی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و الگوی مناسبی به منظور تعیین درجه آسایش - راحتی - ، یا عدم آسایش در منطقه مورد مطالعه در طول ماه ها و فصول مختلف ارائه گردد.
مواد و روش ها
الف - موقعیت جغرافیایی منطقه
نورآباد شهری است در شمال غربی استان لرستان، این شهر مرکز شهرستان دلفان است.وسعت شهرستان دلفان و شهر نورآباد به ترتیب 2546 و7,24 کیلومتر مربع میباشد.وهمچنین جمعیت شهرستان دلفان و شهر نورآباد تاسال 1392به ترتیب 141161 و 60234 نفر است. محدوده شهرستان دلفان در موقعیت جغرافیایی 47درجهو27دقیقهتا48درجهو18 دقیقه طول جغرافیایی شرقی نصف النهار گرینویچ و 33درجه و 50 دقیقه تا34درجه و 18 دقیقه عرض جغرافیایی شمالی واقع شده است وهمچنین در ارتفاع 1700 کیلومتریاز سطح دریا قرار گرفته است . از خصوصیات آب و هوایی آن میتوان به پایین بودن میانگین دمای سالانه، تفاوت دمایی شب و روز و بارش بیشتر نسبت بهسایر مناطق اشاره نمود. میانگین بارش سالانه آن 550-600 میلیمتراست و تعداد روزهای یخبندان آن تا95 روز نیز به ثبت رسیده است.
