بخشی از مقاله
چکیده
امروزه گردشگری به عنوان عامل جذب، در تلفیق فرهنگ ها و شناسایی فرهنگ تمدن ها و ملل نقش به سزایی در عرصه ی جهانی بازی می کند . همچنین گردشگری با نگاه توسعه ی پایدار نواحی امکان استفاده ی نسل های آتی را از پتانسیل ها و جاذبه های فرهنگی و طبیعی مناطق فراهم اورده است. در همین راستا یکی از گاهواره های تمدن ایران زمین که حلقه ی اتصال تمدنی، مابین شبه قاره هند و بین النهرین است یعنی شهر زابل در کنار جاذبه های طبیعی چون تالاب هامون، امکان توسعه در عرصه گردشگری را در سطحی بالا دارا می باشد که این امر مستلزم نگاهی دقیق بر وضع موجود و شناخت عوامل و زمینه های قوت ، ضعف، فرصت و تهدید موثر بر توسعه پایدار گردشگری زابل و تبیین الگوی مناسب جهت توسعه ی این شهر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی می باشد. در راستای نیل به این هدف داده ها به صورت اسنادی و میدانی جمع آوری گردید و با استفاده از مدل استرتژیک sowt به تحلیل وضعیت موجود پرداخته شد که از تحلیل حاصله می توان چنین نتیجه گرفت که شهر زابل با دارا بودن آثار تاریخی کهن تمدنی از قبیل شهر سوخته، کوه خواجه، دره غلامان و ... و نیز تالاب هامون پتانسیل بسیار بالایی جهت جذب گردشگر را داراست اما به دلیل نبود امنیت لازم در منطقه، نبود زیرساخت های کافی و عدم تبلیغات مناسب نتوانسته که از ظرفیت های موجود استفاده لازم را ببرد.
واژگان کلیدی: توسعه ی پایدار، گردشگری، شهر زابل، sowt
مقدمه:
یکی از مهم ترین مقصدهایی که روندهای گردشگری جهان را در دهه های گذشته تحت تاثیر قرار داده، مراکز شهری است. رشد سفرهای کوتاه مدت، این مقصدها را به یکی از اصلی ترین مراکز گردشگری تبدیل نموده است.( Cooper & .(others,1998,145 امروزه یکی از مقاصد مهمی که در گردشگری مورد توجه قرار گرفته اند شهرها هستند که شکلی از توسعه ی گردشگری در ابعاد مختلف گردشگری طبیعت گردی، فرهنگی و گردشگری ویژه در این نقاط در حال رخ دادن است و این مقاصد بر خلاف سایر مقاصد گردشگری طبیعی از جمعیت انسانی برخوردار بوده و همین موضوع اهمیت ظرفیت پذیرش گردشگری و محاسبه ی آن را در طرح های مطالعاتی و همچنین طرح های فرادست این نقاط دوچندان می نماید(سیف الدینی و همکاران،.(68: 1389 شهرها با امکانات و خدماتی که ارائه می دهند، همواره پذیرای افرادی بوده اند که بدان ها وارد می شوند. شهر با ارائه خدمات مطلوب و درخور، بستر مناسبی برای فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی انسان ها فراهم می آورد . شهر همچنین با ارائه فعالیت های خدماتی مانند امکانات پذیرایی و فراغتی زمینه پیشرفت و توسعه
684
گردشگری را فراهم می کند(.(Timothy, 2005 شهرها همواره و در طول اعصار مختلف، ریشه ی فرهنگ، تاریخ، هنر و سنن بوده اند. در واقع شهرها محل تولد جوامع در یک تکامل دائمی هستند .(Cravatte, 1997) شهرها از دو نظر در صنعت گردشگری نقش بلامنازع دارند : از یک سو با تمرکز جمعیت در خود و اضطرارهای ناشی از کار و فعالیت در شهر، خود محل صدور گردشگر بوده و از سوی دیگر، بعضی از آن ها با داشتن امکانات و جاذبه های تاریخی و توریستی به عنوان مقصد ایفای نقش می نمایند. به عبارت دیگر، گسترش شهرنشینی از علل مهم شکل گیری گردشگری تلقی می گردد، به ویژه به دنبال آشکار شدن پس آیندهای منفی زندگی شهری، برنامه ریزی در زمینه اوقات فراغت در صدر اولویت های شهرها قرار گرفت که این امر منجر به افزایش بیشتر گردشگری گردید.(شارپلی، .(1382 افزودن صفت توسعه پایدار به گردشگری شهری به علت گستردگی آثار جانبی طرح های توسعه گردشگری در درون شهرها، همچنین آثار جهانی و ملی آن هاست و این بحث تنها آنگاه از منطقی کارآمد برخوردار است که چهار سوی توسعه اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و فرهنگی با هم در سطح های فراملی و ملی و در ارتباط متقابلشان با شهر و شهروندان مورد بحث قرار گیرد آن چه در توسعه گردشگری پایدار شهری بر آن تاکید می شود، علاوه بر ره آوردهای اقتصادی و اجتماعی این صنعت برای شهروندان و شهرها، اهمیت به تداوم برنامه های توسعه گردشگری در زمان(توجه به نسل های آینده) و آثار توسعه در مکان جغرافیایی (اثرهای زیست محیطی) است.(موذنی، .( 78:1386 شهر زابل دارای جاذبه های مختلف تاریخی- فرهنگی مانند شهر سوخته و جاذبه های طبیعی چون دریاچه هامون و کوه خواجه می باشد و پتانسیل فراوانی جهت توسعه گردشگری را دارا می باشد لیکن به خاطر ناشناخته بودن این جاذبه ها، ضعف تبلیغات، کمبود زیرساخت ها، مسئله امنیت و... گردشگری آنگونه که در خور این شهر باشد توسعه نیافته و مورد توجه برنامه ریزان قرار نگرفته است. این پژوهش سعی دارد با معرفی نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدید های این شهر و بهره گیری از آن ها با استفاده از روش sowt به ارائه راهکارها و راهبردهایی جهت توسعه پایدار گردشگری در این شهر بپردازد.
مبانی نظری
در ارتباط با ادبیات گردشگری شهری دو رهیافت اساسی قابل ذکر است: اولین رویکرد در راستای درک گردشگری شهری منوط به تجزیه و تحلیل جغرافیایی است. نواحی شهری با تمرکز بالایی از امکانات و جاذبه ها نیازمندی های بازدیدکنندگان و ساکنان خود را فراهم می سازند. سه گونه برداشت در مطالعات گردشگری شهری رایج است: اول اینکه تنوع مکان های شهری بدان معناست که اندازه، عملکرد و تاریخ در بی نظیر بودن آن ها موثر است. دوم شهرها، کوچک و بزرگ نواحی چند نقشی بوده که بطور خودبخودی کارکردهای متنوعی را برای کاربران مختلف فراهم می سازند و سرانجام اینکه کارکردهای گردشگری شهرها تنها توسط گردشگران تولید یا مصرف نمی گردد .(Shaw & Williams, 1994) گردشگری شهری نوعی از گردشگری است که شهروندان علاقه مند به جاذبه های مختلف همانند جاذبه های فرهنگی، تاریخی، مذهبی و طبیعی ضمن گردش مسئولانه بخشی از اوقات فراغت خود را در این اماکن می گذرانند .(Higham and Lueck,2002) شهرها و گردشگری دارای روابط مکملی هستند چرا که همه انواع گردشگری به نوعی به کانون ها و خدمات شهری نیازمند می باشند. بنابراین در هرگونه برنامه ریزی برای توسعه و ترقی گردشگری باید به توانمندی کانون های شهری در ارائه خدمات (مستقیم و غیرمستقیم) نیز توجه شود. در سالیان گذشته شهرها به طور عام به عنوان نواحی مبدا صدور گردشگر و مکان های غیرشهری به عنوان مقصد گردشگران معرفی شده اند.(.(stansfield, 1964 امروزه به دلیل پذیرش حجم وسیعی از گردشگران توسط شهرهای بزرگ، گردشگری شهری جایگاه قابل توجهی در میان حوزه های مختلف گردشگری یافته است ( Law, .(1993 توسعه پایدار گردشگری نیز عبارت است از گسترش صنعت گردشگری و جذب گردشگران به یک منطقه با استفاده از منابع موجود به گونه ای که ضمن پاسخگویی به نیازهای اقتصادی و فرهنگی و ضوابط قانونی جامعه و انتظارات گردشگران، بتوان وحدت و هویت فرهنگی و سلامت محیط زیست و تعادل اقتصادی منطقه را به شکلی متوازن و پیوسته تامین
684
کرد.(سینایی، .(1374 و همچنین توسعه پایدار گردشگری توسعه ای است که در آن توازن و تعادل، حفظ ارزش ها و کیفیت اخلاقیات و اصول اقتصادی و نیز مزیت های اقتصادی همه به همراه هم دیده شده و کوشش می شود تا توسعه ای متعادل و همه جانبه جایگزین توسعه صرفأ اقتصادی گردد. در این دیدگاه توسعه گردشگری با استفاده از منابع موجود به گونه ای است که ضمن پاسخ دادن به نیاز های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ضوابط قانونی جامعه و انتظارات گردشگران بتوان وحدت و یکپارچگی، هویت فرهنگی، سلامت حفظ محیط زیست، تعادل اقتصادی و رفاه مردم محلی را تأمین کرد.(الوانی،.(10:1372
روش تحقیق:
جهت دستیابی به اهداف تحقیق در این پژوهش، از روش توصیفی-تحلیلی و برای جمع آوری اطلاعات و داده های مورد نیاز از بررسی های اسنادی و مطالعات کتابخانه ای استفاده شده است . و به بررسی جاذبه ها، امکانات، خدمات توریستی و وضعیت گردشگری و آثار آن در توسعه شهر زابل ازطریق روش تحلیلی sowt پرداخته شده است و سپس جهت برطرف کردن یا کاهش نقاط ضعف و تهدید ها و بهبود نقاط قوت و فرصت های موجود در ارتباط با گسترش گردشگری راهبردهای مناسب ارائه شده اند.
تکنیک sowt ابزاری برای شناخت تهدیدها و فرصت ها ی موجود در محیط خارجی یک سیستم و بازشناسی ضعف ها و قوت های داخلی آن به منظور سنجش وضعیت و تدوین راهبرد برای هدایت و کنترل آن سیستم است.(مرادی مسیحی،.(40:181 به طور اجمالی می توان گفت که این تکنیک ابزاری برای تحلیل وضعیت و تدوین راهبرد است و این امور از طریق :
- بازشناسی و طبقه بندی قوت ها و ضعف های درون سیستم
- بازشناسی و طبقه بندی فرصت ها و تهدیدهای موجود در محیط خارج سیستم
- تکمیل ماتریس sowt و تدوین راهبردهای گوناگون برای هدایت سیستم در آینده؛ صورت می گیرد. (گلکار،.(49:1384 منطق رویکرد مذکور این است که راهبرد اثربخش باید قوت ها و فرصت های سیستم را به حداکثر، ضعف ها و تهدید ها را به حداقل برساند این منطق اگر درست به کار گرفته شود نتایج بسیار خوبی برای انتخاب و طراحی یک راهبرد اثربخش خواهد داشت. (پاکباز و نوری،.(2:1390 شکل زیر به صورت شماتیک چهارچوب روش sowt را نشان می دهد.
