بخشی از مقاله
امکان سنجی ظرفیت های گردشگری روستایی (مورد مطالعه: روستای بیشه دراز، استان ایلام)
چکیده
یکی از مهمترین راهکارهای جدید برای خارج نمودن اقتصاد روستا از حالت تک محصولی و ایجاد پتانسیل توسعه روستا، بهره گیری از ظرفیت های روستا جهت توسعه صنعت گردشگری در آن می باشد. گردشگری در فرآیند برنامـهریـزی توسـعه روسـتایی اهمیت بسزایی دارد. لذا توجه به این امر در برنامهها و طرحهای توسعه روستایی به ویژه طرحهای محلـی پـیش از پـیش احسـاس میشود.
با در نظر گرفتن مشکلات فراوان پیش روی توسعه و پیشرفت روستای بیشه دراز وبعضـاًکمبود هـای موجـود جهـت توسـعه بخش کشاورزی، به دلیل تقطیع اراضی و کوهستانی بودن منطقه؛ مهاجرت روستاییان و بیکاری، گردشگری روستایی میتواند نقش مؤثری در رونق بخشیدن به جامعه و اقتصاد روستایی ایفا نموده و گام مؤثری در جهـت توسـعه پایـدار روسـتایی محسـوب گـردد. بررسی های انجام شده نشان دهنده وجود جاذبهها، امکانات و قابلیتهای بسیار متنـوع و گسـترده توسـعه گردشـگری در نـواحی روستایی بیشه دراز است: بافت گیاهی و ترکیب بندی کوهستانی منطقه، اشراف دید و منظره بسیار دیدنی بـه روسـتا از ارتفاعـات حوزه جنوب و جنوب شرقی، دمای هوای مطبوع حتی در فصل تابستان، وجود چشمه های طبیعی و غارهایی کـه تـاکنون چنـدان شناخته و معرفی نشده، وجود ابنیه تاریخی و امامزاده ها در اطراف روستا، سابقه روستا در جنگ تحمیلـی و یادگارهـای موجـود از دوران دفاع مقدس و سایر پتانسیل های روستا.
در این پژوهش تلاش شده با استفاده از اطلاعات موجود، برداشت های میدانی و مطالعات صورت گرفته، پتانسیل های موجـود در این روستا شناسایی شده و به معرفی ظرفیت های گردشگری روستای بیشه دراز پرداخته شود.
واژه های کلیدی: گردشگری روستایی، بیشه دراز، ایلام، دفاع مقدس، جاذبه گردشگری.
1
مقدمه
گردشگری روستایی بخشی از صنعت گردشگری محسوب می شود که می تواند نقش عمده ای در توانمندسازی مردم محلـی، تنوع بخشیدن به رشد اقتصادی و خلق فرصت های جدید در ارتباط تنگاتنگ با سایر بخش های اقتصـادی ایفـا نمایـد (پـورجعفر، 1391، .(77 طبق بررسی های نظری و میدانی از دیدگاهها و ایده های ساکنان روستا نسبت به توسعه فرآیند گردشگری، این مهم متبادر است که بر خلاف دهه های گذشته که ورود افراد بیرونی به حوزه روستا به عنوان یک تهدید تلقی می شد، امروزه با افزایش آگاهی مردمان روستا نسبت به اشتغالزایی و بهره وری اقتصادی ناشی از ورود گردشگران و شکوفایی اقتصادی روستا، بدیهی اسـت که این امر نه تنها به عنوان یک تهدید تلقی نشده، بلکه به دید یک فرصت به آن نگریسته می شود. (پاپلی یزدی، 1385، .(201
روستای بیشه دراز بخاطر داشتن واحدهای مختلف ژئومرفولوژیکی همانند مراتع، پایکوه، دشت و قرار گرفتن در منطقه معتدل خشک به همراه مرکزیت سیاسی و صنعتی، قادر است در زمینه گردشگری طبیعی، اکوتوریسم، گردشگری روستایی و انـواع دیگـر توریسم طبیعی و فرهنگی به نتایج قابل قبولی دست پیدا کند. برنامه ریزی برای تعیین مناطق گردشگری و ایجاد تفریحگاهها جزء اصولی است که با دقت زیاد مکانیابی شده و به همراه ملاحظات زیست محیطی انجام می گیرد. (امیدی، 1391، (162
این نکته حائز اهمیت است که رفع بیکاری با ورود صنعت گردشگری، توسعه امـاکن و تفرجگاههـا، فـروش محصـولات تولیـد روستا اعم از وسایل سنتی و صنایع دستی تا مواد مصرفی و خوراکی و نیز اشاعه فرهنگ منطقه، بواسطه توسعه گردشگری در ایـن روستا قابل دستیابی است.
معرفی روستا
روستای بیشه دراز، مرکز دهستان اناران در بخش مرکزی از شهرستان دهلران، استان ایلام است .این روستا در فاصله 60 کیلومتری شمال غربی شهر مهران و 35 کیلومتری شرق شهر دهلران، در مسیر مهران به دهلران قرار دارد. براساس مطالعات
میدانی صورت گرفته موقعیت کنونی روستا در بیشه زاری که به" وسعت "مشهور بوده قرار داشته که همین دلیل باعث شده، نـام این روستا براساس موقعیت مکانی از قدیم الایام بیشه دراز نهاده شود. شکل گیری و شروع زندگی بشر در این روستا را بـه سـال 1318 دانسته اند، اما بنا به گفته ریش سفیدان و با توجه به آثار باقی مانده در این محدوده، پیش از این نیز سابقه سکونت وجود داشته است که اطلاع دقیقی از اقوام ساکن در آن و علت ترک محل در دست نیست. (بنیاد مسکن انقلاب اسـلامی اسـتان ایـلام، (1391
از نظر شرایط اقلیمی، این روستا همانند دیگر مناطق شهرستان دهلران در پهنه گرم و نیمه خشک واقع شده است. ارتفاع کم روستا نسبت به سطح آبهای آزاد و محل استقرار روستا در میان رشته کوه های زاگرس غربی، نوع ویژهای از اقلـیم را بـرای ایـن روستا به ارمغان آورده است. چرخه سالانه اقلیمی منطقه ترکیبی است از زمستان سرد، کوتاه و توأم با بارش متوسط (با میـانگین
بارش 270 میلی متر در 5 ساله گذشته) و تابستاننسبتاً بلند، گرم و مرطوب که این گونه شرایط اقلیمی به صورت مسـتقیم بـر بافت و نوع معماری روستا تاثیرگذاشته و پیروی از اصول خاصی را حکمفرما کرده است.
بیشه دراز در میان رشته کوه های زاگرس غربی جای گرفته و از چهار جهت در محاصره کوه ها و ارتفاعات است. بافت روستا در جهت حرکت چشمه های آن گسترده شده و در حدفاصل ارتفاعات، چون نگینی خودنمایی می کند. در جنوب روسـتای بیشـه دراز، چشمه آبی جاری است که عمده باغات و مزارع روستا، در پیرامون آن جای گرفتهاند. روستای بیشه دراز در گذشته دارای 5 چشمه بوده که تعدادی از آنها به علت خشکسالیهای پیاپی خشک شدهاند.
شکل (1) تصویر هوایی روستای بیشه دراز
جمعیت روستای بیشه دراز، در سال 1390 براساس اطلاعات به دست آمده از خانه بهداشت روستا، 702 نفر جمعیت با 144 خانوار می باشد. زبان و گویش مردم روستای بیشه درازکُردی است، واکثراً مسلمان و پیرو مذهب تشیع (اثنی عشری) می باشند، به طوری که روستا عاری از اقلیت های قومی و یا مذهبی است. (بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان ایلام، (1391
مردمان غیور و مقاوم این روستا در دوران جنگ تحمیلی برگ زرینی بر افتخارات خویش در دفتر هشـت سـال دفـاع مقـدس برجای نهاده اند. تقدیم 40 شهید سرافراز، جوانترین سردار شهید جنگ تحمیلی، دهها جانباز، چندین آزاده، صدها رزمنده بسیجی
و پیشینه مذهبی، صداقت و ایمان بالای مردمان این روستا باعث شده که حتی به قم ثانی معروف شود و از سایر روستاهای اسـتان
و حتی کشور ممتاز و متمایز گردد.
3
ظرفیت های گردشگری روستا
این روستا دارای جاذبه های گردشگری طبیعی و فرهنگی فراوانی است که جهت بررسی دقیقتر در گروه هـای مربوطـه مـورد مطالعه قرار خواهند گرفت. بدیهی است این تقسیم بندی ها در فضای روستایی همچـون بیشـه دراز کـه دارای انـواع گونـاگونی از جاذبه های گردشگری است، در تعیین خط مشی برنامه های گردشگری موثر خواهد بود.
الف)منابع و جاذبه های طبیعی
غارها: در حاشیه شرقی روستای بیشه دراز مجموعه ای از غارها (غار خفاش و غار هویر) با ویژگی های مختلف قرار گرفته اند که هر یک به تنهایی می توانند جاذب گردشگران در بخش طبیعت گردی باشند. غار خفاش زیستگاه گونه ای از خفاش هـا اسـت که علاوه بر جذابیتی که برای گردشگران ایجاد می نماید، دارای قابلیت انجام مطالعات تخصصـی و حفاظـت زیسـت محیطـی مـی باشد. به علاوه در نزدیکی روستا غار دیگری موسوم به غار کبوترلان پیدا شده کـه هنـوز مطالعـات و تحقیقـات خاصـی دربـاره آن صورت نگرفته اما می تواند به عنوان جاذبه گردشگری عمل نماید. وجود غارهای متعدد در نزدیکی روستا می تواند آن را بـه قطـب غارنوردی در منطقه تبدیل نماید.
شکل (2) محوطه ورودی غار هویر
محوطه ورودی غار هویر در جوار روستا، که فاقد امکانات لازم جهت جذب گردشگر می باشد. در حال حاضر تنها دارای چند آلاچیق و محدوده پارکینگ است.
4
شکل (3) ریزش سنگ ها در غار هویر
غار بسیار زیبای هویر در جوار روستای بیشه دراز قرار گرفته است. ورودی این روستا توسط پله های ساخته شده تعریف شده اما به دلیل عدم رسیدگی و به مرور زمان با ریزش سنگ های اطراف دهانه کنونی غار کوچکتر از قبل شده و امکان مشاهده عمق بیشتری از آن را سلب نموده است.
شکل (4) ورودی غار خفاش
5
ورودی غار خفاش که در فاصله ناچیزی از غار هویر واقع شده و دست نخورده باقی مانده است. این غار محل زندگی نوعی خفاش بوده و با وجود صعب العبور بودن مسیر ورودی، توجه بازدید کنندگان را به خود جلب می نماید.
ارتفاعات و جنگل ها: در کنار روستای مورد مطالعه ارتفاعات و جنگل های هویر قرار دارند که تحت عنوان منطقـه تفریحـی هویر شناخته می شوند و از نقاط بسیار جذاب استان جهت گردشگران محسوب می شوند. بنا بر تحقیقات محلـی در نـوروز 90 در حدود 3000 نفر از این منطقه بازدید نموده اند. البته امکانات بسـیار انـدک روسـتا جهـت پـذیرایی و تـامین مایحتـاج اولیـه ایـن گردشگران از نقاط ضعف منطقه محسوب شده و آنها را با مشکلاتی مواجه نموده که می توانـد موجبـات نارضـایتی آنهـا را فـراهم آورده و موجب ضعیف شدن این وجه روستا و مناطق اطراف آن گردد. (معاونت گردشگری استان ایلام، (1391
ب) مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست و شکارگاه ها ...
با وجود اینکه منطقه مورد مطالعه سرشار از ویژگی های طبیعی منحصربه فرد بوده و تحت عنـوان منطقـه تفریحـی شـناخته شده است، اما تا کنون حفاظت خاصی از آنها صورت نگرفته و تحت مدیریت سازمان محیط زیست نمی باشند.
ج) مسیرهای جذاب گردشگری مانند ایل راه ها
جاده اصلی روستای بیشه دراز محل عبور ایلات اطراف است و اقامتگاه زمستانی آنها نیز در فاصله تقریبی 8 کیلومتری جنـوب روستا واقع شده است. این افراد جهت تامین مایحتاج زندگی خود در دوره استقرار در آن محل، از امکانات تجاری اندک موجـود در روستا استفاده می نمایند.
حضور عشایر در نزدیکی روستا و آشنایی با جریان زندگی و آداب و رسوم آنها می تواند از عوامل بسیار جذاب و محرکی جهت گردشگری فرهنگی به شمار آید. البته لازم است به این منظور اقدامات، هماهنگی ها و مساعدت هایی صورت پذیرد. لازم بـه ذکـر است که منفعت این چنین برنامه هاییقطعاً باید بین اهالی روستا و عشایر مشترک بوده و هر دو گروه از آن بهره برند.
د) جاذبه های تاریخی و معماری
در بخش شمالی روستای بیشه دراز بقایایی از سکونت قبلی در منطقه یافت شده که نیازمند بررسی های دقیق و کارشناسـانه است. در حال حاضر ویرانه هایی از این سکونت قابل مشاهده است.
در 15 کیلومتری غرب روستا، قلعه باستانی و دیدنی انجیر معروف به قلانجیر قرار گرفته است که نشان از قدمت منطقـه دارد. مسیر دسترسی نامناسب و عدم وجود امکانات برای ر سیدن به این قلعه موجب عدم شناخت کافی آن شده است.
این روستا دارای 7 آسیاب قدیمی در نقاط مختلف بوده که از جذابیت تاریخی و معماری برخوردارند. در گذشته این آسیاب ها پاسخگوی نیاز کلیه کشاورزان و روستاهای اطراف بوده اند.
علاوه بر موارد گفته شده، پاسگاه انتظامی مربوط به دوره احمدشاه قاجار، در محدوده اطراف روستا واقع شده و از دیدنی هـای تاریخی آن محسوب می گردد.
شکل (5) اولین مسجد روستایی استان ایلام
