بخشی از مقاله
چکیده :
امروزه گردشگری، یکی از بزرگترین بخش های اقتصادی در بسیار ی از کشورها به شمار می رود . گردشگری برای ایران که وابستگی شدیدی به درآمدهای نفتی دارد، می تواند به عنوان راهی برای رهایی از وابستگی به درآمدهای نفتی و خروج از اقتصاد تک محصولی باشد.
منطقه سرعین در غرب استان اردبیل و در یک محیط بکر و دور از هیاهوی شهرهای پر جمعیت و شلوغ کشور قرار دارد و با توجه به ویژگی های محیطی، طبیعی و جاذبه های فرهنگی و انسانی آن تبدیل گردد و یکی از محورهای مهم گردشگری کشور باشد . از ویژگی های بارز این ناحیه با نگرش سیستمی اشاره به این مورد است که در فاصله زمانی 15 دقیقه الی یک ساعت می توا ن تنوع جاذبه های توریستی و اکوتوریستی را مشاهده نمود که در دنیا بی نظیر است؛ این جاذبه ها اعم از چشمه های آبگرم (بیش از 60 کانون مهم آبگرم با خواص درمانی مختلف )، پیست اسکی، چشم اندازهای آتشفشانی، بهره مندی از جنگل، اقلیم کوهستانی و آثار فرهنگی و غیره را بیان نمود.
مقاله حاضر با استفاده از روش پیمایش، مطالعات میدانی و تعیین نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها به شیوه SWOT به ارائه راهبردها در جهت توسعه گردشگری منطقه سرعین پرداخته است . تجزیه و تحلیل ها نشان می دهد که با توجه به توان ها و استعداد های بالقوه گردشگری منطقه، آن می تواند به یک عامل توسعه درون زا تبدیل شود که خود نیاز به برنامه ریزی جامع برای بازنمایی نقاط قوت، تقویت فرصت و مقابله با تهدیدات و ضعف ها را ضرورت می بخشد . لازم به ذکر است راهکارهای این پژوهش در بهینه سازی وضع موجود و ساماندهی صنعت گردشگری در این منطقه می باشد.
واژههای کلیدی: گردشگری، سرعین، مدل .SWOT
-1 مقدمه
محیط های شهری بخصوص شهرهای بزرگ هرچند دارای معضلاتی چون آلودگی، ترافیک، جرم و جنایت و ... می باشند و مردم را گریزان می سازند ولی مظهر تمدن، فرهنگ و اداره جامعه هستند که خود از ویژگیهای گردشگری به دور نیستند و گاه ارزشمندترین منابع توریستی (پارک ها و چشم اندازها، رودخانه ها، فضاهای تاریخی و ...) را در خود جای داده اند که برای افراد جذاب بوده و آنها را به سوی خود جذب می کند از طرفی در زندگی ماشینی قرن 21 با روند رو به تزاید فناوری و ماشینی شدن
زندگی در جوامع و گسترش اختراعات که انسان را به شهرها به عنوان محورهای تحول وابسته می کند لزوم توجه به مقو له
گردشگری احساس می شود. .(BULTER, 2002)
اهمیت گردشگری در عصر حاضر بیش از همه وابسته به چرخه ی اقتصادی آن می باشد که قابلیت بالایی در زمینه ی پویایی
اقتصاد محلی و بین المللی دارا می باشد . به گونه ای که مصرف گردشگری، سرمایه گذاری دولتی و خصوصی و همچنین صادر ات
در صنعت گردشگری و جهانگردی در سال 2004 رشدی معادل 5/9 درصد در حدود 5/5 تریلیون دلار داشته است (Chiang .(Lee, 2008: 180
این پرسش مهم نیز همواره مطرح است که چرا گردشگری را صنعت گردشگری خوانده اند؟
پاسخ به این پرسش در این حقیقت نهفته است که گردشگری ماهیتاً چون صادرات عمل می نماید؛ بدین معنا که صادر کردن کالا یا خدمات در فرجامین تحلیل، به کسب درآمد در مقصد و بازگشت این درآمد به مبداء منجر می شود گردشگری. نیز دقیقاً به کسب چنین درآمدی، آن هم بدون خروج کالا یا خدمات خاصی مبادرت می کند . از این روی آن را بخشی از نظام صادراتی1 تلقی کرده اند. اما مهم ترین نکته گردشگری در ارزش افزوده و ضریب افزایش یا فزاینده نهفته است . بدیهی است که به علت ئرود سرمایه بدون هزینه و در قالب گردشگری، ارزش افزوده قابل توجهی انباشت می شود که در واقع ناشی از حرکتی غیراقتصادی و موقت لیکن با فواید اقتصادی بالاست . در عین حال با سرمایه وارد شده، بخشی ار قدرت خرید مبداء به حساب مقصد واریز می شود که سبب افزایش تحرک در تولید، ایجاد اشتغال، بالا رفتن قدرت پول ملی و موارد متعدد دیگر می شود . بدین دلیل از ضریب فزاینده درآمد2 و ضریب فزاینده اشتغال3 یاد کرده اند(کروبی، .(319 : 1387
صنعت توریسم و گردشگری در افزایش اشتغال جامعه، افزایش گردش پول، توسعه صنعت حمل و نقل و دیگر زیرساخت ها، بالا برده سطح علمی و ارتباطات، توسعه افق نگری و کاهش نابرابری های اقتصادی، ایجاد علائق مشترک و آشنایی با تاریخ و فرهنگ سایر ملل تاثیر بسزایی دارد و اثرات مثبت آن می تواند در ابعاد مختلف معرفی گردد (محسنی، .(154 : 1388
ایران از جنبه های گردشگری، دارای انواع اقلیم ها، فضاها و فصل هاست و از جنبه آثار باستانی، مناطق تفریحی و زیبایی های طبیعی با کشورهای پیشرفته در صنعت گردشگری برابری می کند. ایران دارای دشت ها، کوهسارها، کویرها، غارها، دریاچه ها، آبشارها، موزه ها، ابنیه تاریخی و باستانی، کارگاه های سنتی، صنایع دستی بی نظیر و بسیاری از عوامل رونق بخش گردشگری است و از این جنبه، جزو معدود کشورهای جهان به شمار می آید که با مدیریت مؤثر این منابع و امکانات می تواند به منافع مادی و معنوی فراوان دست یابد (محسنی، .(152 : 1388
ایران، سرزمینی چهار فصل و با تمدنی چندهزار ساله است که از جاذبه های متنوع و منحصر بفرد تاریخی، مذهبی، فرهنگی، طبیعی و غیره برخوردار است. به همین دلیل در رتبه بندی جهانی از نظر برخورداری از جاذبه های گردشگری در ردیف ده کشور اول جهان قرار دارد. اما با این وجود هنوز نتوانسته است جایگاه واقعی خود را در دنیا به دست آورد. جدول شماره یک، میزان رشد
1- Export System 2- Income Multiplier 3- Employment Multiplier
×
گردشگران ورودی قبل از انقلاب، بعد از انقلاب، طی دوران جنگ و طی سال های برنامه ی اول، دوم و سوم توسعه ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران را نشان می دهد. میزان رشد گردشگران ورودی به ایران در دوران قبل از انقلاب معادل 15/43 بود. رخداد وقایعی هم چ ون انقلاب اسلامی، تغییر حکومت، اوضاع و احوال سیاسی منطقه، جنگ ایران و عراق، باعث شد که طی دوره ی 1367-1358، نرخ رشد گردشگران ورودی به کشور دچار سیر نزولی شود و به -9/18 درصد کاهش یابد . پس از اتمام جنگ و با آغاز برنامه ی اول توسعه ی اقتصادی، اجتماعی ایران ( 1373 -1368) تعداد گردشگران ورودی به ایران به طور متوسط 28/83 درصد در سال رشد یافته است و با تغییری اندک، در طی برنامه ی دوم توسعه (1378-1374)، 29/81 درصد در سال بوده است. این میزان در طی برنامه سوم توسعه اقتصادی کشور با کاهشی شدید نسبت به سال های برنامه ی اول و دوم، به طور متوسط 4/74 درصد در سال بوده است. (طبیبی و همکاران، (86 :1386
جدول شماره ی یک - میزان متوسط رشد گردشگران ورودی به ایران
قبل از انقلاب (1357-1338) 15/43
بعد از انقلاب و دوران جنگ((1367-1358 -9/18
برنامه ی اول (1373-1368) 28/83
برنامه ی دوم((1378-1374 29/81
منبع: سالنامه های آماری کشور
برنامه ی سوم((1383-1379 4/74
طی سالهای 1383-1328
استان اردبیل، با داشتن فاکتورهای مختلف از استان های مهم در جذب گردشگری است . برخورداری از چشم اندازهای زیبای
طبیعت، هوای سالم، چشمه های آب گرم معدنی با خواص درمانی، صنایع دستی، تپه های تاریخی، اقلیم معتدل در دوران گرم سال و اقلیم سردسیری و واقع شدن در دامنه کوه سبلان که یکی از مؤلفه های توریسم زمستانی است و به موازات آن قرار گرفتن در کنار راه های بین استانی و ترانزیتی، این منطقه را به یکی از قطب های گردشگری استان و حتی کشور تبدیل نموده است بطوری که سالانه حدود سه و نیم میلیون نفر گردشگر از این منطقه دیدن می کنند. سرعین که تا سال 1365 یک روستا محسوب می شده است، امروزه با اتکاء به صنعت گردشگری به سطح یک نقطه شهری ارتقاء مرتبه یافته است.
سرعین بر اساس نشستی که در اردیبهشت 1385 در سازمان گردشگری برگزار شد به عنوان یکی از هفت قطب توریستی کشور انتخاب شد. (تولایی، (192 : 1387 با توجه به این مه م معرفی جاذبه های شهری، تاریخی، فرهنگی، هنری و ... در سرتاسر این سرزمین پهناور که بنظر اهمیت می
نماید و بارها یا با نگاه تحقیر و تخریب به آن نگریسته ایم ضرورت پزوهش در مورد آنها اهمیت دارد.
-2 اهداف تحقیق
هدف اصلی تحقیق، شناخت پتانسیل های گردشگری منطقه سرعین در استان اردبیل با روش SWOT و اهداف فرعی زیر است:
▪ شناسایی منطقه سرعین، به عنوان یکی از قطب های مهم گردشگری استان اردبیل؛
▪ بررسی عوامل ارتباطی و پدیده های طبیعی و انسانی جاذب گردشگری در منطقه؛
▪ برنامه ریزی دقیق در توسعه گردشگری و استفاده مناسب از آنها، برای حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی در منطقه
-3 سوالات تحقیق
پژوهش حاضر در پی دستیابی به پاسخ سوال های ذیل است؛ -1 کدام عوامل محیطی در توسعه گردشگری در منطقه سرعین نقشی مهم دارند؟
-2 در توسعه صنعت گردشگری منطقه سرعین، کدام پارامترهای اقلیمی بر اساس روش SWOT مؤثر هستند؟
-4 پیشینه ی تحقیق
با توجه به درک اهمیت کسب درآمد و اشتغالزایی صنعت گردشگری، مطالعات زیادی در سطح کشور در خصوص انواع مختلف گردشگری (اکوتوریسم، توریسم شهری، توریسم ورزشی، توریسم فرهنگی، توریسم سیاه ...) صورت گرفته است که هریک ابعاد مختلفی از توریسم را مورد مداقه قرار داده اند با توجه به وضعیت جغرافیایی کشور ایران و همچنین با توجه به قدمت طولانی این سرزمین کلیه پژوهشها جایگاه و کاربرد ویژه دارند. از نمونه آن می توان به موراد زیر اشاره کرد:
افتخاری و مهدوی (30-1 : 1385) راهکارهای توسعه گردشگری روستایی با استفاده از مدل SWOT را با نمونه موردی دهستان لواسان کوچک بررسی کرده اند . در این مقاله به بررسی نقاط ضعف و قوت و تهدیدها و فرصتها در این منطقه پرداخته شده و در نهایت راهبردهای لازم را برای توسعه گردشگری در این روستا ارائه داده اند.
سراقی و همکاران (170-133 :1387) نیز نقش جاذبه های اکوتوریستی در توسعه گردشگری نهاوند با تاکید بر مدل SWOT را بررسی کرده و راهبردهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، زیست محیطی و نهادی را برای توسعه گردشگری در این شهر را مورد مطالعه قرار داده اند.
سبحانی نیز پتانسیل های گردشگری منطقه آبگرم سردابه در استان اردبیل را با استفاده از مدل SWOT مورد بررسی قرار داده است و عوامل داخلی و خارجی و نقاط ضعف و قوت و تهدیدها و فرصتهای موثر در گردشگری این منطقه را تشریح کرده است . با توجه به همجواری و نزدیکی این منطقه به منطقه مورد مطالعه دارای مشابهت هایی در نتایج بدست آمده با مقاله حاضر است .
استعلاجی و اللهقلی نژاد نیز در مقاله ای با عنوان "توسعه پایدار با تاکید برگردشگری " و مطالعه موردی آن بر روی سرعین و روستاهای اطراف به بررسی قابلیت ها و استعدادهای سرعین برای عملکردهای مختلف توریستی پرداخته اند . و در انتها پیشنهادها و راهبردهای کاربردی را برای توسعه گردشگری این منطقه ارائه داده اند. در انتهای این تحقیق عنوان شده است که بر اساس یافته های تحقیق 8درصد کل گردشگران از وضعیت کلی ناحیه مورد مطالعه راضی بوده اند؛ 36درصد در حد زیاد راضی بوده؛ 46 درصد در حد متوسط راضی بوده؛ 4درصد در حد کم راضی بوده؛ و 2درصد در حد نارضایتی کامل بوده اند . و این با توجه به پتانسیل و
امکانات موجود در منطقه همخوانی و سازگاری ندارد.
