بخشی از مقاله
چکیده
در موارد گوناگونی صنعت گردشگری به عنوان راهبردی برای توسعه نواحی روستایی مطرح شده است .این امر به روند روز افزون توسعه روستاها و تغییر ماهیت تولیدات کشاورزی تلاش دارد تا از طریق ایجاد فعالیت های مکمل در زمینه ارزشمند سازی جاذبه های گردشگری و جذب گردشگر ، جهت ایجاد درآمد و افزایش رفاه ساکنان نواحی روستاها استراتژی عملی ارائه دهد.پژوهش حاضر با هدف شناخت عوامل و زمینه های قدرت، ضعف، فرصت و تهدید مؤثربر توسعه پایدارگردشگری روستایی و تبیین الگو های مناسب جهت توسعه پایدار گردشگری روستاهای بخش مرکزی بویر احمدبا استفاده ازروش توصیفی تحلیلی می باشد و داده های موردنیاز به صورت اسنادی و پیمایشی تهیه گردیده است و در تشخیص و تعیین راهبرد توسعه پایدار روستایی از مدل)SWOTقوت، ضعف، فرصت، تهدید) استفاده شده است. نتایج تجزیه و تحلیل ها نشان می دهد با توجه به استعداد های گردشگری منطقه ، می توان با استفاده از یک برنامه ریزی جامع با تقویت نقاط قوت و فرصت ها رفع تهدیدات و ضعف های موجود به توسعه درون زا دست یافت . نتایج این پژوهش می تواند در بهینه سازی وضع موجودو ساماندهی گردشگری در این منطقه مؤثر باشد.
کلمات کلیدی : امکان سنجی ،توسعه پایدار ،گردشگری روستایی ، بویراحمد .
مقدمه و طرح مساله :
مقوله گردشگری که هم اکنون به شکل گسترده و فراگیری مدنظر است ، در واقع پدیده ای نو ظهور محسوب شده که آغاز آن به اوایل قرن نوزدهم باز می گردد( پاپلی یزدی و سقایی ، . (35:1386 برنامه ریزی گردشگری به شیوه توسعه پایدار واجد اهمیت بسیار است ، زیرا اغلب فعالیت های مربوط به محیط طبیعی ، میراث تاریخی و الگوهای فرهنگی منطقه بستگی دارد . اگر این منابع مورد بی توجهی قرار گرفته و یا تخریب شوند مناطق گردشگری نخواهند توانست به جذب گردشگر پرداخته و گردشگری موفق نخواهد بود (سینایی ،(95-96 :1375 .توسعه پایدار گردشگری دارای دو جنبه اصلی حفاظت از محیط زیست و منابع و میراث فرهنگی جوامع و یک مفهوم اساسی و کلیدی یعنی ظرفیت پذیری است .این جنبه ها ، سرانجام باید در چارچوب ظرفیت پذیری و سنجش مرزهای آن و در قالب خط مشی ها و برنامه ریزی های منسجم و یکپارچه محلی به اجرا گذارده شود (کردی ،. (35:1381
کشور باستانی و کهن ایران ، با تعداد متنوع آثار باستانی و تاریخی ، تنوع شرایط آب و هوایی و اقلیمی از توان و قابلیت بسیار بالایی برای توسعه گردشگری برخوردار است به گونه ای که در برخی جنبه های گردشگری از موقعیت ممتاز و منحصر به فردی در بین کشورهای جهان برخوردار است . بخش مرکزی بویراحمد در استان کهگیلویه و بویر احمد به دلایل طبیعی ، اقلیمی ، اجتماعی و فرهنگی از جمله حوزه های جغرافیایی پرجاذبه برای توسعه گردشگری است .و می تواند در سطح استان پذیرای گردشگران بسیاری باشد . متاسفانه با وجود جاذبه های ارزشمند در محدوده مورد مطالعه وجود پاره ای مشکلات مانع اساسی برای توسعه گردشگری در بخش مرکزی بویر احمد ، از جمله اینکه :
الف ) جاذبه های گردشگری در این شهرستان به طور کامل و جامع شناخته نشده است که در این زمینه بعد از شناخت و شناساندن آن به گردشگران می توان توریست های زیادی را به این منطقه جذب کرد و توسعه منطقه را فراهم کرد .
ب) برای ساماندهی جاذبه های گردشگری ، ایجاد زیر ساخت های اساسی و بهره برداری از این منابع اقدام شایسته ای صورت نگرفته است .
ج ) نبود ارتباط ارگانیک و منسجم بین جاذبه های گردشگری و بهره برداران این منابع مانع توسعه گردشگری در این محدوده محسوب می شود .
با توجه به موارد فوق پژوهش حاظر کوشیده است ضمن بررسی امکانات و توان های توسعه گردشگری بخش مرکزی بویر احمد ، نقش و تاثیر این منابع را در توسعه پایدار مورد مطالعه و ارزیابی قرار دهد .
سوال اصلی تحقیق :
شرایط و زیرساخت های لازم جهت دستیابی به توسعه پایدار در بخش مرکزی بویراحمد برای تقویت بخش گردشگری کدامند ؟
اهداف تحقیق :
- شناخت عوامل و زمینه های قدرت ، ضعف ،فرصت و تهدید موثر بر توسعه پایدار گردشگری در بخش مرکزی بویر احمد .
- تبیین الگویی مناسب جهت توسعه پایدار گردشگری در بخش مرکزی بویر احمد .
مبانی نظری تحقیق :
در عصر حاظر ، گردشگری و اقتصاد گردشگری در حال تبدیل شدن به یکی از سریع ترین صنایع رو به رشد جهان ، ابزاری برای ایجاد درآمد ملی ، از اصلی ترین ارکان اقتصادی جهان و نیز از مفاهیم ، اشکال و ارکان توسعه پایدار قلمداد می شود(. )Rattanasuwongchai,1998,2 با آنکه مفاهیم توسعه پایدار از دهه 1980 به بعد در نوشتارهای توسعه جهان به طورگسترده مورد توجه صاحب نظران واقع شده ، اما توجه به گردشگری پایدار از دهه 1960 با شناسایی تاثیر بلقوه گردشگری انبوه و توجه به تاثیر فعالیت های گردشگری بر اقتصاد ، محیط زیست و فرهنگ نقاط روستایی در مناطق میزبان ، آغاز شد . )chio,2003,7 ) رهیافت گردشگری پایدار ، گردشگری را در غالب مرزها بررسی می کند و رابطه ی مثلث وار میان جامعه میزبان و سرزمین آن را از یک سو و جامعه میهمان یعنی گردشگران را از سویی دیگر با صنعت گردشگری برقرار می سازد و قصد دارد فشار و بحران موجود بین سه ضلع مثلث را تعدیل و در طولانی مدت موازنه ای را برقرار سازد(قادری ،. (135:1382
سازمان جهانی گردشگری (WTO) معتقد است که گردشگری پایدار در دنیای امروزی ، رهیافت جامعی است که خواهان رشد بلند مدت صنعت گردشگری بدون تاثیر گذاری مخرب بر زیست بوم های طبیعی است و بر این نکته تاکید دارد که در قالب توسعه گردشگری، بشر قادر خواهد بود که جوانب مشخصی از محیط را در جهت مثبت یا منفی تعدیل یا دستکاری کند (شریف زاده ، مرادنژاد،. (55:1381 رویکرد زیر بنایی که هم اکنون در برنامه ریزی صنعت گردشگری و در سایر انواع توسعه به کار می رود ، رسیدن به توسعه پایدار است و بر اساس روش توسعه پایدار باید منابع طبیعی ،فرهنگی و سایر منابع گردشگری برای استفاده مداوم در آینده حفظ شود و در عین حال برای جامعه کنونی سودمند و مفید باشد . )Inskcep,1994 ) اساس گردشگری روستایی ، ترکیب محیط زیست روستایی فعالیت های مزرعه و فرهنگ های خاص موجود در روستا به منظور فراهم آوردن زمینه تفریح و تنوع برای گردشگران و ایجاد فرصتی برای افراد محلی در جهت کسب درآمد بیشتر ، ایجاد اشتغال و آشنایی با فرهنگ های مختلف و ایجاد ارتباط با افراد خارج از روستای خود است . ایجاد این فرصت بدون تخریب محیط زیست طبیعی مد نظر قرار دارد . (Li,2005,133 )
همه این موراد نشان دهنده رابطه ای قوی میان گردشگری روستایی با توسعه پایدار است و یکی از راهکارهای اساسی برای توسعه مناطق روستایی توجه به این نوع گردشگری است تا محیط های روستایی را از انزوا و مهجوریت خارج کند و توسعه ای متوازن در آنها به جود آورد پژوهش حاظر نیز با هدف امکان سنجی توسعه پایدار گردشگری روستایی می باشد که به صورت موردی در روستاهای بخش مرکزی بویراحمد صورت گرفته است .
پیشینه تحقیق :
افتخاری (1385) :با استفاده از روش پیمایش میدانی و به کارگیری الگوی SWOT ضمن ارزیابی نقاط ضعف و قوت ،شناسایی فرصت ها و تهدیدها ، به نقش راهکارهای توسعه گردشگری روستایی و ارائه استراتژی مناسب در جهت توسعه گردشگری در دهستان لواسان کوچک پرداختند . به عقیده آنها ،برنامه ریزان و سیاست گذاران همچنان از صنعت گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد کرده و گفته اند که گردشگری روستایی در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان است . در این راستا ، با برنامه ریزی اصولی و شناسایی مزیت ها و محدودیت های گردشگری روستایی می توان به توسعه منطقه ای و اقتصاد ملی کمک نمود . تجزیه و تحلیل های تجربی منطقه مورد مطالعه نشان داد که مناطق روستایی به علت بالاتر بودن پتانسیل و جاذبه های گردشگری از آستانه آسیب پذیری بالایی برخوردارند . از این رو ، بازنگری در سیاست های موجود ، به منظور رفع محدودیت ها و استفاده از مزیت های نسبی را به عنوان ضرورتی اجتناب ناپذیر معرفی نمودند .
پارسایی : (1384 ) در تحقیقی تحت عنوان امکان سنجی نواحی مستعد توسعه اکو توریسم در استان کهکیلویه به بررسی جاذبه های اکوتوریستی محدوده مطالعاتی و سطح بندی منطقه بر اساس توان اکولوژیکی پرداخته است .
کدیور و سقایی : (1386 ) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که در صورت عدم سازماندهی مناطق گردشگری نه تنها پایداری محیط با خطر مواجه می شود بلکه امنیت اجتماعی محیط با خطر مواجه می شود بلکه امنیت اجتماعی مکان مربوطه دچار چالش می شود .
روش تحقیق :
روش های پژوهش عمدتا مبتنی بر ماهیت موضوع و اهداف هر پژوهش تنظیم می شود . این روش دو گونه اصلی پیمایشی وتوصیفی – تحلیلی است. در پژوهش حاضر نیز از دو روش فوق بهره گرفته شده است به این منظور علارغم مشاهده میدانی ،مصاحبه و پرسشنامه با گردشگران و مسؤلین امر ، از طریق مطالعه کتابخانه ای اقدام به جمع آوری اطلاعات پرداخته شده است . آمار و اطلاعات مورد نیاز پژوهش با مراجعه مستقیم به مراکز آمار و اطلاعاتی چون مرکز آمار ایران، سازمان میراث فرهنگی استان انجام گرفته شده است و بخش تجزیه و تحلیل داده ها نیز با تکیه بر مطالعات توصیفی و مشاهدات عینی و استفاده از مدل (swot) انجام گرفته و برای نمایش بهتر مکان های توریستی با استفاده از (GIS)به تهیه نقشه پرداخته شده است.
قلمرو تحقیق :
بویراحمد از شهرستان های استان کهکیلویه و بویراحمد است .مرکز این شهرستان یاسوج می باشد و دارای 15504 کیلو متر مربع وسعت است بویراحمد در عرض جغرافیایی 30درجه و9دقیقه تا 31درجه و 57 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 51 درجه و 42 دقیقه شرقی قرار دارد (موسسه گیتا شناسی ، . (136:1386 جمعیت این شهرستان بر اساس سال 1390 دارای279345 نفر می باشد (مرکز آمار ایران ، (1390 .این شهرستان از غرب و شمال غرب به استان خوزستان واز جنوب و جنوب شرق به استان فارس و از جنوب غرب به استان بوشهر و از شرق به استان های اصفهان و چهار محال بختیاری محدود است .یاسوج دارای دیدنی های فراوانی است از جمله : سرچشمه چنارستان سفلی ،آبشار کمردوغ ،آبشار یاسوج ،تل خسروی ،تنگه مهربان ،درآب چشمه چنار ،کوه دنا، موزه یاسوج ، چشمه شهنیز، تنگه کبوتری ،شترخون ، سیاه کوه ، چشمه دوغی شبلیز .
شکل -1 موقعیت جغرافیایی بخش مرکزی یاسوج در استان کهگیلویه و بویر احمد
مآخذ : ترسیم نگارنده ،. 1392
به منظور ارائه راهکارها و سیاست های توسعه گردشگری روستایی پایدار در این بخش شناخت عوامل چهارگانه در جهت رفع ضعف ها و تهدیدها و بهبود قوت ها و فرصت ها امری اجتناب ناپذیر تلقی می گردد .بر این مبنا راهکار توسعه این روستاها با فهرست نمودن مهمترین نقاط قوت و فرصت ها به منظور رفع نقاط ضعف درون ناحیه ای از طریق ارائه استراتژی های توسعه گردشگری ، طرح مهمترین قوت های به منظور رفع تهدیدهای برون ناحیه ای ،با تاکید بر استراتژی ایجاد زیرساخت های بیشتر به منظورجذب گردشگران و نیز طرح تدافعی به منظور جلوگیری از آسیب های زیست محیطی به مرحله اجرا گذاشته می شود و برای این منظور از مدل تحلیلی swot استفاده شده است که در شکل شماره (2) به صورت شماتیک نمایش داده شده است . و همچنین جدول شماره (1) روستاهای هدف گردشگری بویراحمد و نوع جاذبه آنها را معرفی می کند . و نیز شکل شماره (3) پراکندگی مکان های گردشگری در بخش مرکزی بویراحمد را نشان می دهد .
