مقاله اهمیت کاربرد سامانه ( GIS ) در کاهش تصادفات جاده ای و بهبود خدمات امداد و نجات

بخشی از مقاله

اهميت کاربرد سامانه (GIS) در کاهش تصادفات جاده اي و بهبود خدمات امداد و نجات
چکيده
امروزه حمل و نقل ، نيازمند سامانه هاي کارآمد و توانمند است که بتواند اطلاعات و امکانات لازم را در زمان هاي مقتضي اختيار داشته باشد. در ميان آنها، سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) از اهميت و جايگاه ويژه اي برخوردار است . امروزه با توجه به ابعاد پيچيده مسايل حمل و نقل از جمله تصادفات جاده اي از ابزارهاي مختلفي استفاده مي گردد که سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) يکي از اين ابزار قدرتمند براي پاسخگويي به اين نيازها خواهد بود. بنابراين ، سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) از اهميت و جايگاه ويژه اي در حمل و نقل برخوردار بوده و سبب دقت در تصميم گيري و کاهش تصادفات جاده اي و همچنين مکان يابي پايگاه ها و کاهش زمان ارايه خدمات امداد و نجات مي گردد.
کلمات کليدي : حمل و نقل ، تصادفات جاده اي ، امداد و نجات ، اطلاعات جغرافيايي ، GIS

۱. مقدمه اکنون که اين زمانه ، عصر اطلاعات نام گرفته ، حمل و نقل ناگزير استفاده از فناوري هاي نوين است . يکي از ابزارهـاي کـارآمدي که امروزه در خدمت حمل و نقل قرار دارد، سامانه اطلاعات جغرافيـايي (GIS) است . بکارگيري اين سامانه به عنوان ابزار قوي جهت کمک به حمل و نقل ، رونق بسياري يافته و به دليل اينکه علاوه بر اطلاعات دقيق مکاني ، امکاناتي فراوان ديگري را در اختيار حمل و نقل قرار مي دهد؛ يکي از مهمترين و بهترين ابزارهاي کاهش تصادفات جاده اي است . در واقع سامانه هاي اطلاعات جغرافيايي حمل نقل ، ابزاري براي دسترسي به اطلاعات سوانح و حوادث جاده اي و امداد و نجات مي باشد. با توجه به توانايي هاي اينگونه سامانه ها، امـروزه مي توان براي انجام مطالعات و برنامه ريزي حمل و نقل در راستاي کاهش تصادفات جاده اي و استقرار پايگاه ها و افزايش توانايي هاي گروه هاي امداد و نجات از اين فناوري استفاده کرد. بنابراين کوشش گرديده اهميت کاربرد سامانه (GIS) در کاهش تصادفات جاده اي و بهبود امداد و نجات مورد بررسي قرار گرفته و راهکارهايي ارايه گردد.
۲. نقش حمل و نقل در تصادفات جاده اي
يکي از نيازهاي اساسي زندگي در جوامع انساني ، در اختيار داشتن حمل و نقل پوياست . به همين دليل اين اقدامات از طريق لحاظ کردن برخي از هزينه - هاي حمل و نقل ، بر فعاليت هاي مختلف آن جوامع تاثير گذاشته و جنبه هاي مختلف فعاليت هاي انساني همانند فعاليت حمل و نقلي سهم فزاينده اي در مشکلات آن خواهد داشت . مشکلات حمل و نقل به طور فزآينده اي طيف وسيعي از خطرات را در برگرفته و ابعاد گسترده اي يافته اند. در ميان فعاليت هاي آسيب رساننده فعاليت هاي انساني ، حمل و نقل سهم به سزايي را به خود اختصاص داده است در نتيجه مساله حمل و نقل بايد به عنوان يکي از پيجيده ترين مشکلات جوامع بشري مورد توجه قرار گيرد.
نياز به حمل و نقل ، به تاريخ تمدن بر مي گردد. نخستين امکانات حمل و نقل ، راه هايي بودند که از طريق باز کردن مسير، در جنگل ها ساخته شدند. با رشد شتابان شهرها و افزايش حمل و نقل در جاده ها و همچنين افزايش سرعت ، مسئله تصادفات جاده اي مطرح گرديد. بدين ترتيب مسايل حمل و نقل و تصادفات جاده اي ، با همه پيچيدگي هاي آن مورد توجه واقع شدند. حمل و نقل عليرغم داشتن جنبه هاي ايمني و رفاهي بسيار فراوان ، زيست جوامع را مورد تهديد قرار داده است . در ميان بخش هاي مختلف حمل و نقل ، حمل و نقل جاده اي با توجه به گستردگي و فراگيري آن از اهميت ويژه اي برخوردار است . بنابراين يکي از مهمترين عواملي که در ايجاد تصادفات جاده اي بسيار با اهميت است افزايش جابجايي مي باشد. چنانچه عوامل سه گانه انسان ، راه و خودرو نباشد اصولا مساله اي به نام تصادفات جاده اي وجود نخواهد داشت .

با رشدو توسعه روز افزون زندگي شهري و افزايش نيازبه جابه جايي براي انجام فعاليت ها، نيازمندي بيشتري به توسعه زيرساخت هاي حمل ونقل بوجود آمده است ، براي دستيابي به حمل و نقل ايمن ، سريع ، راحت و اقتصادي ، توجه کافي به بخش حمل ونقل و نقش کليدي آن در رشدو توسعه اقتصادي و اجتماعي بسيار مهم است . عدم بهره وري مناسب از امکانات و تجهيزات ، حمل و نقل هزينه ها و خسارت هاي اجتماعي ، اقتصادي و زيست محيطي فراواني در کشور بر جا گذاشته و مي گذارد که از مهمترين آنها تصادفات جاده اي مي باشد
اينطور تخمين زده شده است که هر سال در تصادفات جاده اي در سراسر دنيا بيش از سيصد هزار نفر کشته شده و بين ده الي پانزده ميليون نفر زخمي مي شوند. تحليل دقيق آمار تصادفات در سطح جهان که توسط آزمايشگاه تحقيقات جاده و حمل ونقل بريتانيا (TRRL) و سايرين انجام پذيرفته ، نشان مي دهد که ميزان مرگ و مير در ازاي هر خودرو شمارش شده در کشورهاي در حال توسعه ، در مقايسه با کشورهاي صنعتي بسيار مي باشد . نرخ مرگ و مير (با احتساب تعداد خودروها) در دنياي در حال توسعه ، اغلب بين ۲۰ تا ۳۰ بار بيشتر از کشورهاي اروپايي است .همچنين در حالي که به نظر مي رسد از لحاظ تعداد افراد کشته شده و نرخ هاي تصادفات ، اوضاع در بسياري از کشورهاي صنعتي رو به بهبود باشد، اغلب کشورهاي در حال توسعه در سال هاي اخير با اوضاع رو به وخامت روبرو بوده اند.
مطالعات انجام شده توسط آزمايشگاه تحقيقات جاده و حمل و نقل که با همکاري سازمان بهداشت جهاني صورت پذيرفته است نشان مي دهد که بطور حيرت انگيزي ميزان مرگ ومير ناشي از تصادفات جاده اي در کشورهاي يکي از عوامل مهم مرگ هاي زودرس مي باشد. براي گروه سني ۵ تا ۴۴ سال ، مرگ و مير ناشي از تصادفات جاده اي دومين عامل اصلي مرگ هاي زودرس را تشکيل مي دهد . بهبود وضعيت بهداشتي و کاهش تدريجي بيماري هاي عفوني محلي ، باعث شده است تا مرگ و مير ناشي از تصادفات جاده اي ، از اهميت بيشتري برخوردار شده و اين امر در حال حاضر يک مشکل رو به افزايش کشورهاي در حال توسعه مي باشد(۱)
اين وضعيت و مشکل در کشور ما نيز مشهود است . يکي از علت هاي اصلي آن ، نا همگون بودن ترکيب تردد خودروها در جاده هاي کشور است . در اغلب جاده هاي برون شهري ، همزمان انواع خودروها از قبيل ؛ تريلي ، کاميون ، نفتکش ، اتوبوس هاي مسافربري ، خودروهاي همگاني و شخصي و همچنين ادوات کشاورزي در کنار يکديگر در حال حرکت و تردد هستند. چنانچه اصول درست آمد و شد در جاده و يا مراقبت از محموله رعايت نگردد، زمينه ساز خطر جدي براي ساير خودروهاي عبوري در جاده مي شود. اين نوع حمل و نقل و عدم رعايت تردد جاده اي ، سبب بروز سوانح و حوادث به ويژه تصادفات جاده اي مي گردد.
حمل و نقل آثار متفاوت زيادي حاصل از تردد جاده اي بر کشور وارد مي سازد. بنابراين بروز بحران هاي مختلف همانند افزايش تصادفات جاده اي ، نشان دهنده ضرورت توجه همه جانبه به آنست . مساله کنترل اثرات تصادفات جاده اي ، براي جهت بخشيدن به نحوه کاهش آن و دست يابي به سامانه هاي حمل و نقلي مناسب ، به طوري که کمترين آسيب ها را وارد کند؛ بايستي در اولويت قرار گيرد. حمل و نقل به علت دارا بودن آثار تصادفات جاه اي ، يک مشکل اساسي بوده که پيشگيري و کنترل آسيب هاي آن ، نيازمند کوشش هاي هماهنگ و همه جانبه است .چون عوامل موثري در بروز تصادفات جاده اي دخيل هستند؛ حمل و نقل نيازمند رشدي است تا پاي به پاي تمايل فزاينده براي جابه جايي ، توسعه يابند. در اين راستا کاهش تصادفات جاده اي با استفاده از سامانه هاي نوين همانند سامانه اطلاعات جغرافيايي يک موضوع مهم و راهبردي به شمار مي آيد.
۳. کاربردهاي سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS)
امروزه وجود اطلاعات به روز، به منظور شناخت عوامل طبيعي و انساني با هدف بهره گيري از آن در حمل و نقل ، امري بديهي است . به همين دليل استفاده از اطلاعات در بعد سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS)، در مواردي چون پاسخگويي به نياز حمل و نقل در کليه زمينه ها، ساماندهي و افزايش بهره وري از منابع موجود، بهينه سازي سرمايه گذاري ها و برنامه ريزي ها بسيار مهم بوده و به عنوان ابزاري مفيد در جهت تصميم گيري ، سرعت و دقت کار و تعيين قابليت هاي توسعه در مناطق و مکان هاي مختلف کاربرد دارد. يک سامانه اطلاعات جغرافيايي براي گردآوري ، ذخيره و واکاوي داده هايي بکار مي رود که موقعيت جغرافيايي آنها يک مشخصه اصلي و مهم محسوب مي شود. حجم داده هاي جغرافيايي بسيار زياد است ، بنابراين قدرت سامانه هاي اطلاعات جغرافيايي ، يک عامل مهم در واکاوي اين داده ها محسوب مي شود.
سامانه اطلاعات جغرافيايي (Geographic Information Systems) يا GIS يک سامانه رايانه اي براي مديريت و واکاوي اطلاعات مکاني بوده که قابليت نمايش اطلاعات جغرافيايي را دارد. GIS مجموعه اي ساختار يافته از سخت افزار، نرم افزار، افراد متخصص و داده هاي جغرافيايي است که به منظور گردآوري ، ذخيره سازي ، بازيابي ، واکاوي ، به روزرساني و نمايش داده ها بکار مي رود. در يک GIS ، در پايگاه اطلاعات جغرافيايي آن ، مکان پديده ها و در سامانه پايگاه اطلاعاتي ، مشخصات پديده و ارتباطات آن با ساير پديده ها نگهداري مي شود و با ايجاد ارتباط ميان اين اطلاعات امکان پردازش تحليلي مجموعه اطلاعاتي فراهم مي گردد. بنابراين سامانه GIS قابليت و توانايي تهيه و پردازش داده هاي متنوع و بسيار حساس مورد نيازدر برنامه ريزي هاي مختلف ودرنهايت تامين رفاه اجتماعي و فردي انسان را بيش از پيش آشکار نموده است (۲).
بنابرين بهره برداري مناسب از منابع و امکانات نيازمند مديريتي توانمند و علمي است تا براساس اطلاعات دقيق ، بروز و قابل اعتماد، تصميماتي مناسب اتخاذ شود. طبيعتا توليد اطلاعات هم نياز به ابزار، فناوري ، دانش و نيروي انساني متخصص و کارآمد دارد که براساس آنها از داده هاي موجود اطلاعات مورد نظر توليد شود و سپس اين اطلاعات به عنوان يک مولفه مهم در امر تصميم گيري مورد استفاده قرار گيرند. بنابراين اطلاعات مکاني تاثير زيادي در اتخاذ بسياري از تصميمات دارند. مناسب ترين ابزار براي تحليل و توليد اطلاعات مکاني ، سامانه هاي اطلاعات مکاني است (۳).
سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) هم اکنون از جمله سامانه هاي زيربنايي هر کشور تلقي مي گردد. سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) امر مديريت ، برنامه ريزي و خدمات را بهبود بخشيده و نقش بسيار مهمي در حفظ و نگهداري امکانات و ارايه خدمات بهينه به مردم و کاهش تصادفات جاده اي و همچنين شناسايي و استقرار پايگاه هاي امداد و نجات جاده اي و افزايش افزايش توانايي هاي آن ايفا مي کند. سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) بستري براي ذخيره ، نگهداري ، مديريت و واکاوي اطلاعات جغرافيايي بوده و جهت کار همزمان با داده هايي که وابستگي جغرافيايي و توصيفي دارند، طراحي شده است . بنابراين با توجه به حجم و تنوع داده ها و لزوم پردازش سريع آنها جهت دستيابي به اطلاعات و در نتيجه تصميم گيري بهينه ، استفاده از سامانه هاي اطلاعات جغرافيايي در حمل و نقل امري ضروري است و بدون آنها مديريت مناسب بويژه در تصادفات جاده اي و امداد و نجات و واکاوي درست داده ها ميسر نيست .
در سامانه هاي اطلاعات جغرافيايي با توجه به حجم بالاي اطلاعات ، ارتباط با ديگر پايگاه هاي مرتبط با حمل و نقل نمود پيدا مي کند. پايگاه داده موجود در سامانه اطلاعات جغرافيايي مورد بررسي مبتني بر داده هاي شبکه حمل و نقل است . اين داده ها که به صورت روزانه از وضعيت راه ها و جاده ها دريافت مي شود شامل موقعيت جغرافيايي ، وضعيت مسير، نام محور، متوسط ترافيک و مکان تصادفات و همچنين موقعيت و استقرار ايستگاه هاي امداد و نجات است . در اين سامانه بخشي از اطلاعات مانند موقعيت و نام مسيرها از لحاظ زمين ثابت بوده و ساير اطلاعات همچون وضعيت مسير، متوسط ترافيک روزانه در دوره هاي زماني مختلف به روز مي شود.
بنابراين حمل و نقل ، نيازمند سامانه اي کارآمد و توانمند است که بتواند اطلاعات لازم را در زمان هاي مقتضي و شرايط بحراني ارايه دهد.در اين ميان سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) به عنوان يک ابزار توانمند براي پاسخگويي براي اين امر مي باشد.گردآوري يک مجموعه اطلاعات در قالب مورد نظر، سبب مي گردد؛ علاوه بر اطلاعات دقيق مکاني ، امکاناتي فراوان ديگري را در اختيار حمل و نقل قرار گيرد. از اين رو سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) يکي از مهمترين و بهترين ابزارهاي کاهش تصادفات جاده اي و بهبود امداد و نجات است .
۳. سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) و حمل و نقل
هر اندازه بشر در حمل و نقل از فناوري اطلاعات به عنوان يک اهرم موثر براي افزايش دقت سود ببرد، به همان اندازه داراي ديد بهتر و افزايش قدرت جهت اخذ تصميم گيري هاي مناسب تر گرديده و در نتيجه اين امر به افزايش سرمايه و سرمايه گذاري بيشتر در کسب اطلاعات و منابع اطلاعاتي ، کمک مي کند. چون اکنون ثابت شده است که راه کارهاي پرهزينه دهه هاي گذشته مانند ايجاد بزرگراه ها، ساخت پل ها و ايجاد جاده هاي جديد و بزرگراه ها ديگر قادر به حل مسايل و مشکلات حمل و نقل و ترافيک نيستند؛ اما در صورت در اختيار داشتن سامانه هاي قابل اعتماد، سامانه هاي حمل و نقل با کمترين هزينه پاسخ هاي مناسب را مي دهند، سامانه هاي نوين و هوشمند جابجايي مردم و کالا را با ايمني و سرعت بيشتر ممکن مي سازند. از اين رو با گسترش شهرنشيني ، علوم جغرافيايي نيز در حمل و نقل کاربردهاي ويژه اي پيدا کرده است .
امروزه براي مديريت حمل و نقل نياز به ابزار و روش هاي کارآمدي است که در ميان مهمترين ابزار، مديريت حمل و نقل ، بايد از سامانه اطلاعات جغرافيايي نام برد که در عرصه هاي مختلف حمل و نقل و ترافيک راه يافته است . بسياري از تصميم گيري ها در حمل و نقل به نوعي به مکان و موقعيت خاص جغرافيايي مربوط مي باشد. در نتيجه وجود يک سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) مي تواند کمک اساسي در اخذ تصميمات بهينه ايفا کند.
موارد نگران کننده بسياري همانند تصادفات جاده اي با ابعاد جغرافيايي وجود دارد که باعث شده انسان به فکر ايجاد سامانه هايي باشد که دسترسي وي را به اطلاعات آسان تر و سريع تر نمايد. مديريت مکاني ، مسيريابي بهينه و مديريت شبکه جاده اي ،سازماندهي سامانه حمل ونقل و کنترل هوشمند ترافيک و به ويژه کنترل تصادفات جاده اي از جمله قابليت هاي سامانه اطلاعات جغرافيايي در حمل و نقل است .
علاوه براين ، با کاربرد سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) مي توان ضمن بالا بردن سرعت ، الگو سازي توسعه آينده را براي حمل و نقل و کاهش تصادفات جاده اي و تعيين مکان مناسب براي ايجاد ايستگاه هاي امداد و نجات آناليز کرد. سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) با تبديل اطلاعات و قرار دادن آنها در يک قالب خاص ، در زمان مناسب خود بر عمليات تاثير مي گذارند. اين سامانه هم اکنون از جمله سامانه هاي زيربنايي حمل و نقل تلقي مي گردد. برنامه ريزان براي توانمند ساختن حمل و نقل ، نيازمند به اطلاعات جديد جغرافيايي دارند. .با توجه به اينکه گردآوري اطلاعات جغرافيايي اصولا زمان برو پرهزينه بوده و واکاوي اطلاعات فوق نيز زمان زيادي را مي طلبد؛ سامانه هاي اطلاعات جغرافيايي با مديريت منابع اطلاعات حمل ونقل و ايجاد روابط متقابل باآنها سبب تسهيل دسترسي به اطلاعات مي گردد. درواقع هدف از ايجاد سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) براي سامانه حمل و نقل ، تشکيل يک پايگاه اطلاعاتي مرتبط ميان حمل و نقل و سامانه اطلاعات جغرافيايي مي باشد.