بخشی از مقاله
بررسـی بـازار جهـانی و داخلـی شـکر و ارائه راهکار جهت بهبود عملکرد در کشور
چکیده
شکر محصولی قابل تجارت است که تولید آن همانند تمامی کالاهای کشاورزی از نوسان بـسیار زیـادی برخـوردار مـی باشـد. نوسانات موجود در تولید این محصول توسـط واردات و صـادرات بین منـاطق مختلـف جهـان تـا حـدود زیـادی از بـین مـی رود. کشورهای مرتبط با بازار شکر را می توان به دو گروه صادرکننـده و وارد کننده تقسیم بندی نمود. کـشورهای عمـده تولیـدکننـده و صادرکننده عبارتنـد از برزیـل، اسـترالیا، هنـد، تایلنـد، مکزیـک، اتحادیه اروپا و اتحادیه توسعه جنوب آفریقـا و کـشورهای عمـده واردکننده نیز عبارتند از چین، روسـیه، ﮊاپـن و ایـالات متحـده و بسیاری دیگری از کشورهای کوچک که نقـش چنـدانی در بـازار جهانی ندارند. به عبارت دیگر کشورهای نام برده شده بـازیگران اصلی صحنه تجارت شکر هستند که اغلب سعی بر حفظ موقعیت و ایجاد ثبات در بازار داخلی خود دارند . در این مقاله بازار جهـانی شکر از نظـر تولیـد، مـصرف، صـادرات، واردات، قیمـت و انـدازه تمرکز مورد بررسی قرارگرفته و در ادامه بازار داخلی نیـز از نظـر تولید، سرمایه گذاری داخلی و خارجی و روند مصرف بررسی شـده است. در ادامه با بررسی واقعیت هـای موجـود در بـازار داخلـی و هــدفگــذاری بــرای بهبــود عملکــرد راهکارهــا یی از جملــه خصوصی سازی، تقویت نهاد بازار اصـلاح سیاسـت هـا و مقـررات ارائه شده است.
مقدمه
تولید شکر در جهان با اندکی نوسان دارای ثبات می باشد هـر چند از زمین های زیر کشت چغندر قند کاسته و به زمینهای زیـر کشت نیشکر افزوده میشود و مصرف شکر نیز با مقدار تولیـد آن برابری داشته و کمبودی را نشان نمی دهد. صادرات شکر همواره در بین کـشورهای عمـده تولیـد کننـده رواج داشـته و بزرگتـرین صادرکنندگان شکر در جهان عبارتند از برزیل، اسـترالیا، تایلنـد و هند و واردکنندگان عمده شکر نیز عبارتند از چین، روسیه، ﮊاپن و ایالات متحده آمریکا. که از بازیگران اصلی صحنه تجارت شـکر در جهان می باشند. میزان مصرف شکر در جهان نشان مـی دهـد بیشترین مصرف سـرانه شـکر در جهـان متعلـق بـه کـشورهای استرالیا، گواتمالا، برزیل، کوبا و تایلند بـوده و در ادامـه تجـارت شکر و مقـدار و سـهم صـاد رات و واردات در منـاطق مختلـف و قیمتهای جهانی شکر ارائه شده است و در نهایت در بحث بازار جهانی با استفاده از شاخصهـای تمرکـز در بـازار جهـانی درجـه تمرکز این محصول اندازه گیری و ارائه شـده اسـت در ادامـه بـه بررسی عملکرد تولید شکر در ایران و مقـدار تولیـد و سـهم هـر استان پرداخته شده و سپس سـرمایه گـذاری داخلـی و خـارجی و سهم هر یک در تولید و بازار شکر و وضعیت مالکیت صنعت قنـد , شکر ارائـه شـده اسـت . رونـد و سـرانه مـصرف شـکر، قیمـت عمدهفروشی، قیمت خرده فروشی بررسـی شـده اسـت . در ادامـه راههای خروج از بازار و صنعت قند و شکر کشور از بحران فعلـی که کشور با آن مواجه است در قالب واقعیتهای موجود بیان شده و سپس هدف نهایی و چشم انداز در نظر گرفته و در نهایت برنامه گام به گام در قالب بهبـود عملکـرد از جملـه خـصوصی سـازی، تقویت نهاد بازار، اصلاح سیاستها و مقررات جهت اصلاح ایـن ساختار ارائه شده است.
۱. بازار جهانی
۱-۱. تولید
جدول (۱) میزان مازاد (کـسری) تولیـد و سـطح زیـر کـشت چغندر قند و نیشکر و همچنین تولید به ازای هر هکتـار را نـشان می دهد. این جدول به خوبی نـشان مـی دهـد کـه کـدام یـک از کــشورها بیــشترین بهــرهوری را از زمــینهــای کــشاورزی خــود برده اند، به گونهای که تفاوت تولید در هـر هکتـار از کـشوری بـه کشور دیگر بسیار زیاد است. با توجه به جـدول مزبـور، از ۲/۵۵۱ میلیون تن تولید جهانی شکر ، ۲۸/۲۴۱ میلیون تـن آن مـصرف می شود (۰۹درصد) و۳/۲۱ میلیون تـن بـاقی مانـده جـز و ذخـایر پایانی سال منظور می گردد. کل زمینهای زیـر کـشت چغنـدر در جهان ۲۶۴۷ هزار هکتار و کل زمینهای زیـر کـشت نیـشکر بـه ۷۳۹۱۲ هزار هکتار می رسد. این مسئله نـشان مـی دهـد کـه در مجموع ۹۹۳۹۲ هزار هکتار زمینهای زراعی در جهان به کـشت چغندر (۵۲درصد) و نیشکر (۵۷درصد) اختصاص دارد.
به طور کلی می توان گفت که تولید جهانی شکر در سـالهای مورد بررسی این مقاله از تغییرات بسیار زیادی برخـوردار نبـوده و تقریبا با اندکی نوسان ثبات خود را حفظ نمـوده اسـت؛ بطوریکـه کل تولید جهانی شکر از ۵/۸۴۱ میلیون تن در سال ۳-۲۰۰۲ ، با ۵/۴ درصد رشد به ۲/۵۵۱ میلیون تن در سـال ۷-۶۰۰۲ رسـیده است. در همین راستا ذخایر اولیه شکر طـی سـالهای ۳۰۰۲ الـی ۷۰۰۲ از ۸/۶۳ میلیون تن به ۹/۸۲ میلیون تن کاهش یافته است . همچنین رشد تولید محصول مزبور در سطح ج هان در سالهـای ۴-۳۰۰۲ و ۵-۴۰۰۲ منفی بوده است. که در تمامی سالهـای مورد مطالعه به جز سال ۵-۴۰۰۲ تولیـد از مـصرف بـالاتر بـوده است و تنها در سال ۴۰-۳۰۰۲ میزان مـصرف بـه میـزان ۳۴۰۲ هزار تن بالاتر از میزان تولید بوده اسـت کـه ایـن میـزان مـازاد مصرف با استفاده از ذخای ر پایانی سـال قبـل پوشـش داده شـده است.
همانگونه که در جدول (۲) ملاحظه می شود، سـهم عمـدهای ازتولید جهانی شکر در سال ۷-۶۰۰۲ در قـاره آسـیا و اقیانوسـیه (۷۲/۸۳ درصــد) و در قــاره آمریکــا (۹۸/۷۳ درصــد)- بــالاخص آمریکــای جنــوبی(۴۹/۴۲ درصــد)- صــورت گرفتــه اســت کــه مجموعا دو قاره مزبور توانـسته انـد ۶۱/۶۷ درصـد از کـل تولیـد جهانی را در اختیار داشته باشند. بررسی روند حرکتی تولیـد شـکر در سطح جهانی نشان می دهد که سهم قاره آمریکا طی سالهای مورد بررسی از کل تولید جهانی افزایش و سهم قاره اروپا کاهش چشمگیری یافته اسـت؛ بطوریکـه سـهم قـاره آمریکـ ا از ۸۴/۴۳ درصــد در ســال ۳-۲۰۰۲ بــه ۹۸/۷۳ درصــد در ســال ۷-۶۰۰۲ رسیده است و این در حالی است که سهم قاره اروپا کـه در سـال ۳ -۲۰۰۲، ۸/۷۱ درصد بـوده اسـت؛ بـه ۸/۴۱ درصـد در سـال ۷-۶۰۰۲ کاهش پیدا کرده است. خاورمیانه کمترین میزان شکر را در جهان تولید کرده و تنها ۴/۳ درصد از کل تولیـد جهـانی را دراختیار دارد. البته سهم خاورمیانه در سال های مورد بررسی ابتدا افزایش و سپس اندکی کاهش را نشان می دهد. همچنـین سـهم قــاره آفریقــا از کــل تولیــد جهــانی در ســال ۳-۲۰۰۲ برابــر ۸۶/۵ درصــد بــوده اســت کــه بــا کــاهش بــسیار انــدکی بــه ۲۶/۵ درصد در سال ۷-۶۰۰۲ رسیده است.
۲-۱. مصرف جهانی شکر
همانگونه که از جدول (۳) مشاهده می گردد، میزان مـصرف شکر در جهان در سال ۳-۲۰۰۲ برابر با ۹/۸۳۱ میلیون تن بـوده است که با ۱/۵ درصد رشد به ۶۴۱ میلیون تن در سال ۷-۶۰۰۲ رسیده است. این مقدار ۱/۹ میلیون تن کمتر از میزان تولید شـکر در سال مزبور است. بیشترین میزان مصرف در جهان مربـوط بـه قــاره آســیا و اقیانوســیه بــا ۵/۹۳ درصــد از کــل مــصرف جهــان می باشد. که میزان آن (۶/۷۵ میلیون تن ) است. و ایـن در حـالی است که میزان تولید در قاره آسیا و اقیانوسیه نیز تقربیـاً از وزنـی برابر با تولید برخوردار اسـت کـه مـصرف قـاره مزبـور در جهـان دارد.(۴/۹۵ میلیون تن).
کمترین میزان مصرف مربوط به خاورمیانه و قاره آفریقا است که به ترتیب ۲/۷ و ۹/۷ درصد از کل مصرف جهـان را دراختیـار دارند. قاره آمریکـا کـه در سـال ۷-۶۰۰۲ ، ۹/۷۳ درصـد از کـل تولیــد جهــان را در اختیــار دارد (۸/۸۵ میلیــون تــن) تنهــا ۳/۷۳ میلیون تن از کل تولیـد خـود را مـصرف مـی کنـد . (۳۶درصـد). همچنین جدول (۳) میزان جمعیت ومصرف سرانه شکر را درسطح جهان نشان می دهد. در جدول مزبور بر اساس آمارهـای منتـشره OASD، اطلاعات ۳۲ کشور عمده تولیـد و مـصرف کننـده در سطح جهان نشان داده شده است . آمار مربوط به جمعیت مربـوط به سال ۵۰۰۲ است که از پایگـاه اطـلاع رسـانی بانـک جهـانی گرفته شده است. میزان متوسط مـصرف سـرانه شـکر در سـطح جهان ۲/۲۲ کیلو گرم به ازای هر نفر است و این در حالیست که تولید سرانه در سطح جهان به ۱/۴۲ کیلوگرم بالغ گردیده اسـت . بالاترین میزان سرانه مصر ف شکر درجهان مربوط به کـشورهای کوبا، برزیل، استرالیا، مکزیک و گواتمالا است که به ترتیب برابر ۲۱/۲۶، ۷۵، ۶/۶۵، ۱/۴۵ و ۸/۳۵ کیلو گرم در سال بـوده اسـت . همانگونه که در بخش تولید سـرانه و بـا اسـتفاده از جـدول (۳) ملاحظه گردید، می توان دریافت که بـا انـدکی تغییـر در ترکیـب رتبهها بالاترین میزان سرانه تولید شکر نیز در جهان مربـوط بـه کشورهای استرالیا، گواتمالا، برزیل، کوبـا و تایلنـد مـی باشـد کـه بهصورت متوسـط بـه ترتیـب ۵/۳۴۲، ۲/۹۶۱، ۵/۵۶۱، ۱/۳۳۱ و ۳/۷۹ کیلو گرم شکر تولید کرده اند. پر واضـح اسـت کـه از ایـن طریق می توان به نس بت صادرات از تولید کشورها دسـت یافـت .
برای نمونه مردم کشور استرالیا که ب هطور متوسـط، ۵/۳۴۲ کیلـو گرم شکر تولید کـرده انـد، تنهـا ۱/۲۶ کیلـو گـرم آن را مـصرف می کنند؛ درحالی که مردم ﮊاپن به طور متوسط در سال ۳/۷ کیلـو گرم شکر تولید و ۴/۷۱ کیلو گرم مصرف می کننـد و ایـن میـ زان فاصله میان تولید و مصرف را با واردات جبران مینمایند. در بـین کشورهای مورد مطالعه کشورهای چـین، ﮊاپـن، انـدونزی، هنـد، فیلیپین و پاکستان کمتـرین میـزان مـصرف سـرانه را در اختیـار دارند. همچنین از نقطه نظر تولید سـرانه نیـز کـشورهای کانـادا، ﮊاپن، چین، اندونزی، روسیه و مصر کمترین میزان تولید سرانه را در اختیار دارند.
۳-۱. تجارت جهانی شکر
۱-۳-۱. صادرات
کل صادرات شکرجهان در سال ۳-۲۰۰۲، ۴/۷۴ میلیـون تـن بوده است که با ۵/۰ درصد افزایش به ۷/۷۴ میلیون تن در سـال ۷- ۶۰۰۲ رسیده اسـت. همانگونـه کـه در جـدول (۴ ) مـشاهده می شود ۲/۴۵ درصد از کل صادرات شـکرجهان از قـاره آمریکـا و۵/۵۲ درصد از قاره آسیا و اقیانوسیه صادر می شود و قـارههـای اروپا وآفریقا و منطقه خاورمیانه در مجمـوع تنهـا ۳/۰۲ درصـد از کل صادرات جهـان را دراختیـار دارنـد . همانگونـه کـه مـشاهده میشود سهم قاره آمریکا در طی سال های ۳-۲۰۰۲ الی ۷-۶۰۰۲ از ۹/۳۴ درصد به ۲/۴۵ درصد رسیده است. همچنین سـهم قـاره آفریقا و خاورمیانه در طی سال های مـورد مطالعـه یـک افـزایش نسبی از خود نشان داده است.
۲-۳-۱. واردات شکر در سطح جهان
جدول (۵) میـزان و سـهم واردات شـکر در منـاطق مختلـف جهان را نشان می دهد. این جدول نشان می دهد که کـل واردات جهانی در سال ۳-۲۰۰۲، ۶/۱۴ میلیون تن بوده است که بـا ۰/۳ درصد رشد به ۸/۲۴ میلیون تن در سال ۷-۶۰۰۲ رسـیده اسـت. بیشترین واردات شکر در آسیا و اقیانوسیه می باشد که ۱۳ درصـد (۳/۳۱ میلیون تن) از کل واردات جهان را به خود اختـصاص داده است وپس از آن خاورمیانه با ۸/۸ میلیـون تـن واردات بیـشترین سهم از کل واردات جهانی را دارا می باشد (۶/۰۲درصـد). پـس از دو منطقه مزبور، مناطق آفریقا و اروپای شرقی قراردارنـد کـه بـه ترتیــب ۵/۵۱ و ۶/۳۱ درصــد از کــل واردات جهــانی را بــه خــود اختصاص دادهاند.
در طــی ســالهــای ۳-۲۰۰۲ الــی۷-۶۰۰۲ ســهم آمریکــای شمالی، کارائیب، اروپای غربـی، آفریقـا، خاورمیانـه ، کـل آسـیا و اقیانوسیه از واردات جهانی افزایش یافته است . این میزان افزایش در واردات را تنها کاهش واردات اروپای شرقی ( از ۱/۱۲درصد به ۶/۳۱درصد) جبران نموده است.
۴-۱. قیمتهای جهانی شکر
قیمتهای جهانی شکر در طول هر یک از سال های گذشـته روندی تقریبا ثابت داشته است . ولی روند قیمـت هـا از سـالی بـه سال دیگر انحرافات قابل توجهی از خود نشان داده است. به دلیل وجود نا متقارنیهای اطلاعاتی در بـازار شـکر جهـان، بخـصوص میان کشورهای توسعه یافته و درحـال توسـعه و همچنـین بـین تولیــد کننــدگان و مــصرفکننــدگان شــکر در ســطح جهــان، واکنشپذیری به قیمتهای شکر با اندکی تاخیر اتفاق میافتد که این امر به دلیل تحرک بالاتر سرمایه (که ناشی از افزایش سطح توســعه مــالی در ســطح جهــان اســت)، انجــام اصــلاحات در سیاست های کشاورزی کشورهای در حـال توسـعه نظیـر بهبـود بهرهوری، افزایش ضریب استحصال، یکپارچـه سـازی اراضـی و غیره و همچنین استفاده گـسترده از ICT در کـشورهای درحـال توسعه- که باعث کاهش نامتقارنی های اطلاعاتی بین کشورهای درگیر در بازار صنعت شکر شده است - بهبـود قابـل ملاحظـه ای یافته است. این مسئله نی ز به نوبه خود به افزایش رقابـت پـذیری بازار شکر و کاهش انحرافات قیمتی دربـازار مزبـور منجـر شـده است.
۱-۴-۱. روند قیمت جهانی
در نمودار (۱) قیمـت هـای جهـانی شـکر در طـول سـالهای ۷۰۰۲-۰۹۹۱ ارائه گردیده است. با اندکی تامل می توان دریافـت که قیمتهای جهـانی شـکر تـصفیه شـده در مـاه هـای ابتـدای سالهای مختلف دارای نوسانات بیشتری در مقایسه با مـاه هـای پایانی سال می باشد. همچنین نمودار مزبور نـشان مـی دهـد کـه سطح قیمتهای جهانی در سـالهـای ۰۹۹۱ الـی ۷۰۰۲ تقریبـا روندی کاهشی داشته است. قیمـت هـای جهـانی شـکر خـام در ﮊانویه سال های ۴۰۰۲ الی ۷۰۰۲ به ترتیـب برابـر ۲۴/۶، ۳۳/۰۱، ۷۲/۷۱ و ۵۸/۱۱ سنت به ازای هر پوند شکر خـام بـوده اسـت و این در حالیست که قیمت جهانی شکر در ماه پایـانی سـال هـای فوق (دسامبر) به ترتیب برابر ۹۱/۰۱، ۹۰/۵۱ و ۷۴/۲۱ سنت بـه ازای هر پوند رسیده است. همچنین روند قیمت جهانی شکر خام در سال های ۵۰۰۲ افزایشی و در سال ۶۰۰۲ کاهشی بوده اسـت. نمودار (۲) نیز قیمتهـای جهـانی شـکر خـام را طـی مـاه هـای ۷۰۰۲-۰۹۹۱ نشان مـی دهـد. همـانگونـه کـه مـشخص اسـت همگرایی قیمتهای جهانی شکر خام در ماه های پایانی سـال در مقایسه با شکر تصفیه شده بیشتر احـساس مـی شـود. همچنـین جدول شماره (۶) قیمت جهانی شکر خـام، شـکر تـصفیه شـده و هزینــه تــصفیه هــر پونــد شــکر را در چهــار فــصل ســالهــای ۷۰۰۲-۵۹۹۱ نشان میدهد.
۵-۱. محاسبه میـزان نـسبت تمرکـز شـکر در جهـان بـا استفاده از شاخصهای تمرکز
در این قسمت کوشش می شود تا از طریـق دو روش نـسبت تمرکز بنگاه و روش هرفیندال تمرکـز در بـازار جهـانی شـکر در سال ۵۰۰۲ - ۴۰۰۲ مورد بررسی قرار گیرد.
در روش تمرکــز n بنگــاه روش تقریبــی "بــین" مــورد استفاده قرار گرفته است. در روش مزبـور نـسبت تمرکـز چهـار و هشت بنگاه محاسبه شده و در جـدول (۷) ارائـه گردیـده اسـت. همانگونه که مشاهده می شود نسبت تمرکز چهار بنگاه برای تولید، مصرف، صادرات و واردات به ترتیب برابر با ۱/۲۴، ۶/۵۳، ۰/۴۵ و ۱/۸۲ درصد بوده است. همچنین نسبت تمرکز هشت بنگاه برای متغیرهای مزبور به ترتیـب برابـر بـا ۳/۷۵، ۱/۰۵، ۷/۵۶ و ۷/۱۴ درصد بوده است. با استفاده از روش تقریبی "بین" درجه تمرکـز درصادرات بیشتر از سایر متغیرهای مورد بررسی در این تحقیـق می باشد زیـرا ۴۵ درصـد از کـل صـادرات شـکر تنهـا در اختیـار
کـــشورهای برزیـــل (۹/۵۳)، اســـترالیا(۴/۷)، تایلنـــد(۳/۶) و فرانسه(۴/۴) می باشد(تمرکز ۴ بنگاه). همچنین کـشورهای فـوق به همراه امارات، آلمـان، بلژیـک و کـشورهای منظـور شـده در افریقای جنوبی و سایر کشورهای افریقـای ۷/۵۶درصـد از کـل صادرات شکر در کل جهـان را در اختیـار داشـته باشـند (تمرکـز ۸ بنگاه). بطور کلی میزان تمرکز در صـادرات شـکر نـسبتا بـالا بوده و بصورت نسبی نوعی انحصار چندجانبه باز در صادرات شکر در سطح جهان وجـود دارد. پـس از صـادرات، بیـشترین میـزان تمرکز مربوط به تولید است که نسبت تمرکز چهار و هشت بنگاه در واردات شکر به ترتیب برابر ۱/۲۴ و ۳/۷۵ درصد میباشد. بـه عبارت دیگر درجه انحصار در تولید شکر گرچه کمتر از صـادرات محصول مزبور است؛ ولی در واقع بصورت نسبی میتـوان اظهـار داشت که در بخش تولید نیز نوعی انحصار چند جانبه بـاز وجـود دارد؛ هر چند که درجه انحصار در بخش تولید کمتـر از صـاد رات است.
میزان تمرکز بازار شکر در سطح جهـان بـا اسـتفاده از روش هرفیندال نشان می دهد که در مصرف و واردات شکر در جهـان حالت رقابتی دیده می شود؛ چرا که معکوس شاخص هرفیندال در بازار مصرف و واردات به ترتیب برابر با ۸/۱۲ و ۹/۶۲ بوده اسـت.
بنابراین می توان گفت بالاترین سطح رقابتی در بازار شکر مربوط به واردات این محصول است. همچنین شاخص تمرکز هرفینـدال در بازار صادرات شـکر برابـر ۷/۴۱ و در بـازار تولیـد شـکر ۸/۴۱ می باشد و بنابراین در بازار صادرات و تولید محصول فـوق نـوعی رقابت انحصاری دیده میشود.
جمع بندی و ملاحظات
رشد تولید شکر و عملکرد در هکتار آن چه در بخش نیشکر و چه در بخش چغندر قند مثبت بوده، هرچند بهطور کلـی از سـطح زیر کشت چغندر کاسته شده اسـت ولـی عملکـرد در هکتـار آن افزایش داشته است. بزرگترین تولید کنندگان شکر در سطح جهان کشورهای برزیل، هند، اتحادیه اروپا و چین می باشـند کـه سـهم تولید آنها از کل تولید جهانی بالای ۰۱ درصد میباشد.
ســهم منــاطق مختلــف از کــل تولیــد جهــانی در ســال ۷۰-۶۰۰۲ نشان می دهد کـه کـل قـاره آسـیا و اقیانوسـیه کـه منطقهای وسیعی نیز می باشد۷۲/۸۳ درصد از کل تولید جهانی را در اختیار داشته و منطقه آمریکایی جنوبی کـه بـه مراتـب بـسیار کوچکتر از منطقه آسیا و اقیانوسیه مـی باشـد، ۴۹/۴۲ درصـد از کل شکر جهان را تولید می کند. البته شاید چنین قضاوتی چنـدان درست نباشد، چرا کـه تولیـد شـکر ماننـد بـسیاری از کالاهـای کشاورزی به مسائل زراعت و بخصوص آب وهـوا بـستگی دارد .و بهطبع مناطقی در جهان هستند کـه بـرای کـشت و تولیـد ایـن محصول مستعد تر میباشند.
تولید سرانه شکر در بین کشورهای عمده تولید کننده نـشان می دهد. کشور استرالیا با ۵/۳۴۲ کیلوگرم رتبـه اول، گواتمـالا بـا ۲/۹۶۱ کیلوگرم رتبه دوم و برزیل با ۵/۵۶۱ کیلو گرم رتبه سـوم را از نظر تولید سرانه شکر در جهان داراست.
بالاترین مصرف سران ه شکر را در جهان کشور کوبا با ۲۱/۲۶ کیلوگرم برای هر نفر دارا بوده و بعد از آن رتبـه دوم بـه کـشور برزیل با ۳۰/۷۵ کیلوگرم و رتبه سوم به کشور استرالیا با ۷۵/۶۵ کیلوگرم تعلق دارد.
در این بین روسیه بـا ۴۹/۷ درصـد واردات شـکر بزرگتـرین واردکننده شکر در سطح جهان می باشد. و دومین وارد کننده نیـز اتحادیه اروپا بـا ۶۶/۶ درصـد واردات جهـانی و آمریکـا بـا ۷۶/۴ درصد سومین واردکننده شکر در جهان میباشند.
در نهایت اینکه محصول شکر با توجه به جایگاه آن در تامین انرﮊی روزانـه مـردم و همچنـین تنـوع اسـتفاده آن در سـاخت و فرآوری سایر کالاها از اهمیت بسیاری در سطح جهان برخـوردار میباشد و از نظر سیاستهای تجاری حائز اهمیت است.
۲. بازار داخلی ۱-۲. بررسی عملکرد تولید شکر
آنچه مسلم است در گذشته بیشترین سهم تولید شکر داخلـی از محصول چغندر قند استیحصال می شد. و در سـال ۰۷۳۱ ایـن رقم بیش از ۰۸ درصد شکر تولیدی کشور را در بر می گرفت این روند طی سالهـای ۰۷۳۱ تـا ۴۸۳۱ کاهـشی بـوده و در سـال ۳۸۳۱ به ۵۵ درصد کل شکر تولیدی کشور رسیده است و سـهم تولید شکر نیشکری در حال افزایش است . و از ۸۱ درصد در سال ۰۷۳۱ به ۴۴ درصد در سال ۶۸۳۱ رسیده است. جدول شماره (۸) تولید و درصد تولید چغندری و نیـشکری شـکر درطـی سـالهای ۰۷۳۱ الی ۶۸۳۱ را نشان می دهد و جدول شماره (۹) نیـز تولیـد شکر طی سال های ۰۸ الی ۵۸ را به تفکیک هر استان نشان داده شده است.
2-۲. بررسی سرمایه گذاری داخلی و خارجی در زمینه شکر
تاقبل از سال ۰۴۳۱ کلیه سرمایه گذاریها در بخـش صـنعت قند وشکر کـشور دولتـی بـود . از سـال ۹۰۳۱ کـه کارخانـه قنـد کهریزک شروع به فعالیـت نمـود و پـس از آن تـا سـال ۰۲۳۱ ، هفت کا رخانه دولتی دیگر در مرودشت، ورامین، آبکوه و میاندواب با سرمایه دولت براه افتاد و حـداکثر ۶۲۲۸۲ تـن شـکر از آنهـا بهره برداری شده است.
در سالهای ۰۳-۹۲۳۱ کارخانه های ارومیه و تربـت حیدریـه در سال های ۳۳۳۱ الی ۵۳۳۱ سه کارخانه فسا، بردسیر و چناران نیز شروع به فع الیت نمودنند که کلیه این واحـدها توسـط دولـت راه اندازی شدند.
از سال ۰۴۳۱ انحصار قند و شکر توسط دولت برداشته شد و بخش خصوصی نیز دراین زمینـه شـروع بـه فعالیـت نمـود و بـا تاسیس کارخانه های چغندری، شیرین، ثابـت خراسـان، نیـشابور، شاهرود، قهستان، خوی، بیستون، لرستان، قزوین، اصفهان، نقش جهان، اقلید و اهواز به مجموعه کارخانه هـای تولیـد قنـد وشـکر کشور افزوده شدند و در دهه پنجاه نیز دو کارخانـه قنـد جـوین - مغان و نیشکر کارون به این جمع اضافه شدند . سوابق مربوط بـه کارخانههای قند نشان میدهد بیشترین فعالیتها و برنامهریزیها و سفارشهای ماشین آلات و توسعه گسترده سطوح زیر کشت در صنعت قند در فاصله سال های ۲۴۳۱ تا ۵۵۳۱ بوده است. جـدول (۰۱) وضعیت مالکیت و سرمایه گذاری در صنعت قنـد و شـکر را نشان میدهد.
۵/14 درصد تولید قند وشکر کشور توسط نهادهای عمومی و غیر دولتی صورت می گیرد و ۲۵ درصد توسط مالکیـت دولتـی و ۵/21 درصد توسط بخش خصوصی تولید میشود.
آنچه از نحوه مالکیـت مـذکور روشـن اسـت وجـود انحـصار ضمنی در صنعت قند و شـکر کـشور توسـط دولـت و نهادهـای عمومی میباشد.
در ادامه با استفاده از روش های شاخص تمرکـز هرفینـدال و هریشمن که در بخش تولید جهانی توضیح داده اسـت و دراینجـا مجددا تکـرار نمـی گـردد شـاخص تمرکـز ایـن صـنعت در بـین استان های کشور محاسبه شده است که نتایج آن نشان مـی دهـد تولید شکر با است فاده از روش اندازه گیری چهار بنگاه اول کـه در حدود ۶۲/۸۷ درصد کل شکر کشور را تولیـد مـی کننـد از درجـه تمرکــز بــالایی برخــوردار مــیباشــد و در روش شــاخص تمرکــز هریشمن که معکوس شاخص مـورد نظـر مـی باشـد، رقـم ۵۹/۴ به دست آمده که نشان دهنده تمرکز تولیـد شـکر در پـنج اسـتان کشور میباشد.
۳-۲. بررسی روند مصرف
شکر و فرآوردهای جانبی آن (در مواد غذایی) جایگاه ویژه ای در سبد مصرفی خانوارهای شـهری و روسـتایی ایفـا مـی نماینـد. وسـهم بــالایی از نیازهـای خانوارهــا بـه انــرﮊی را شـکر تــامین مینماید:
بررسی روند مصرف شکر نشان میدهد مصرف سرانه شکر از سال ۰۸۳۱ تا کنون با اختلاف یک ونیم کیلو روند ثـابتی داشـته است. جدول شماره (۱۱) مصرف کـل وسـرانه در ایـران را نـشان میدهد.
با توجه به روند مـصرف بـدون نوسـان شـکر در ایـن سال ها باید گفت جایگـاه ایـن کـالا در سـبد خانوارهـای شهری و روستایی و همچنین دهکهای درآمـدی متفـاوت دارای نوسان می باشد. جدول شماره(١١) اهمیـت جایگـاه قند وشکر را در سبد هزینه خانوارهای شـهری وروسـتایی نشان میدهد.
۴-۲. بررسی روند قیمت عمده فروشی
روند قیمت عمده فروشی شکر طی سال هـای ۰۸۳۱تـا ۵۸۳۱ در جدول شماره (۲۱) آورده شده اسـت. بـر اسـاس ایـن جـدول قیمت و نـرخ رشـد متوسـط سـالانه ۶/۴۱ درصـد اسـت کـه از ۱/۹۹۵۳ ریال در سال ۰۸۳۱ بـه ۴/۰۱۱۷ ریـال در سـال ۵۸۳۱
