بخشی از مقاله
چکیده
بازار تجارت جهانی محصولات شوینده با رقمی در حدود چهل هزار میلیارد دلار تجارت سالانه، بازاری جذاب محسوب میشود و جمهوری اسلامی ایران با برخوداری از مزیت رقابتی در تامین مواد اولیه اصلی این صنایع و همچنین با توجه به سرمایهگذاریهای صورتگرفته میتواند با اتخاذ استراتژیهای مناسب سهم شایستهای از این بازار به خود اختصاص دهد. با این وجود، تاکنون ایران نتوانسته است از این ظرفیت به خوبی استفاده کند. در این پژوهش، پس از معرفی صنایع شوینده، آمار تجارت جهانی و همچنین صادرات ایران مورد بررسی قرار داده شه و سپس با استفاده از یک مدل اصلاحشده از کارت امتیازی متوازن، به ارزیابی مولفههای استراتژیک موثر بر این موضوع پرداخته شده و راهکارهایی به منظور توسعه صادرات محصولات شوینده پیشنهاد شده است. این راهکارها با استفاده از نظرسنجی از خبرگان استخراج و اعتبارسنجی شدهاند. همچنین، اهمیت هر یک از منظرهای مندرج در مدل پیشنهاد شده نیز با نظرسنجی از خبرگان تایید شده است.
مقدمه
طی سالهای اخیر، ارزش تولیدات صنعتی کشورهای مختلف جهان رو به رشد بوده و طیف وسیعی از کشورها سیاستهای توسعه صادرات را در رأس برنامههای اقتصادی خود قرار دادهاند. چرا که گسترش صادرات یکی از راهکارهای مهم در جهت تحقق رشد اقتصادی مطلوب در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه میباشد و توجه به این مقوله، میتواند محور سیاستگذاریهای توسعه اقتصادی کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته محسوب گردد. در حال حاضر بخش عمدهای از درآمدهای ارزی کشور از صادرات نفت تامین میشود که این موضوع به دلایل مختلفی همچون قابلیت ایجاد ارزش افزوده بالا از نفت، نوسانات قیمت نفت و پیامدهای آن بر اقتصاد کشور و همچنین وابستگی بسیار بالای وضعیت صادرات نفت به اقتصاد جهانی، به هیچوجه مطلوب نیست. بنابر این توسعه صادرات یکی از اهداف اساسی اقتصاد بدون نفت است و کوشش بر توسعه صادرات غیر نفتی باید جدی تلقی شود تا بتواند مکمل و در نهایت جانشین در آمدهای نفتی گردد. لذا اتخاذ راهبردهایی که اتکا به تک محصولی بودن را کم و از طرفی موجبات افزایش صادرات غیر نفتی و کاهش واردات را فراهم سازد امری ضروری به نظر میرسد. از طرفی با وجود همجواری و نزدیکی فرهنگی با بازارهای در حال رشد مانند آسیای میانه و کشورهای عربی، هنوز کشور ما نتوانسته است جایگاه مورد نظر را در عرصه صادرات غیر نفتی کسب کند که میتوان به عواملی مانند دسترسی مشکل و کیفیت پایین اطلاعات در بازار خارجی، اطلاعات مازاد، تلخیص و تحریف ها و در نتیجه عدم همکاری توزیعکنندگان خارجی و وابستگی بیش از حد به شرکای دیگر به دلیل ارائه اطلاعات ناقص در این خصوص اشاره کرد که این مسائل، باعث بروز مانع برای ورود به بازارهای بین المللی و توسعه عملکرد صادرات شدهاند. - دعایی، حسینی رباط، - 1389 در ایران بیشترین سهم در رشد درآمد ملی مربوط به نرخ رشد صادرات نفتی می باشد که این موضوع نشاندهنده وابستگی شدید اقتصاد ایران به صادرات نفتی است. - انفچه1 و کهرام2، - 2007 به علت همین وابستگی، نتایج برنامههای توسعه کشور و حتی تأثیر این درآمدهای ارزی بی ثبات بر برنامه های مذکور چندان شفاف و گویا نمیباشد، لذا متنوع سازی درآمدهای ارزی از طریق درآمد حاصل از صادرات غیرنفتی و کاهش وابستگی به درآمد نفت، یکی از راههای مبارزه با اقتصاد تک محصولی میباشد. - محمدی، احمدی، غفاری، . - 1390
البته طی سالهای اخیر به موازت توجه به موضوع صادرات غیر نفتی، موضوع تبدیل نفت به محصولات دارای ارزش افزوده بالاتر نیز در اولویت قرار گرفته است. چرا که با توجه به تحولات عظیم اقتصادی وگسترش صادرات، جایگاه ویژه صادرات غیر نفتی در تصمیمگیریها و مشارکت فعالانه آن در افزایش تولید ملی و در آمد سرانه محسوستر است. - دریساوی بهمنشیر، بافنده، عزیزی، - 1389 خاستگاه تعریف موضوع مقاله حاضر نیز بر این مبنا استوار است که کشور ایران، علی رغم برخورداری از منابع نفتی قابل توجه نتوانسته است این ظرفیت را به یک مزیت رقابتی تبدیل کند و همواره خامفروشی، اصلیترین بهرهبرداری صورت گرفته از منابع نفتی بوده است. البته سرمایهگذاریهای مختلفی نیز در حوزه صنایع پاییندستی نفت و پتروشیمی انجام شده است. با این وجود واحدهای صنعتی احداثشده در این حوزه نیز همچنان تا جایگاه مطلوب خود فاصله دارند. چرا که تاکنون به طراحی و اجرای الگوها و متدهای متناسب با رشد و توسعه اقتصادی کشور در جهت حضور در بازارهای جهانی این محصولات چندان توجه نشده است.
در جمعبندی مباحث فوق باید به این نکته اشاره کرد که صنایع فعال در حوزه پاییندستی نفت و پتروشیمی هنوز نتوانستهاند به وضعیتی مطلوب و رضایتبخش در مقایسه با رقبای جهانی خود دست پیدا کنند. به صورت خاص باید بر این موضوع تاکید کرد که صنایع مزبور علی رغم وجود بازارهای منطقهای مناسب، هنوز توفیق چندانی در صادرات این محصولات نداشتهاند. بنابر این دغدغه اصلی و موضوع مجهول مطرح در این پژوهش، شناسایی دلایل بروز این وضعیت و اولویتبندی راهکارهای مناسب به منظور توسعه صادرات محصولات تولیدی این صنایع میباشد. چرا که با پاسخ به این سوال، بستری مناسب به منظور اتخاذ تصمیمات اثربخش توسط دولتمردان، نهادهای مدنی مرتبط با موضوع و بنگاههای اقتصادی فعال در حوزه تولید صادرات محصولات صنایع پاییندستی پتروشیمی در راستای افزایش صادرات این محصولات و برطرف کردن موانع و چالشهای پیش روی توسعه صادرات آنها از جنبه هایی که تا کنون مورد توجه قرار نگرفته است بررسی میشود. در واقع بروز اختلاف نظرها میان ذینفعان کلیدی مرتبط با موضوع و عدم داشتن درک شفاف و مشترک از مسائل موثر بر صادرات این محصولات در بین آنها، این وفاق جمعی را میان افراد مزبور ایجاد کرده است که باید برای ایجاد یک درک علمی از این عوامل، تلاش بیشتری صورت بپذیرد و همین موضوع، به تعریف پژوهش حاضر، انجامیده است تا با کمک نظرسنجی از خبرگان مرتبط با این صنعت، یک تصویر واقعبینانه از برنامه مناسب در این راستا ترسیم گردد. اهمیت این پژوهش از آنجا ناشی میشود که ایجاد رونق در صادرات این محصولات با توجه به وجود حلقههای مختلف زنجیره ارزش این محصولات در کشور میتواند به سهم خود زمینهساز رونق قابل توجه در توسعه اقتصاد کشور و افزایش تولید ناخالص ملی گردد.
باید به خاطر داشت صنایع پاییندستی پتروشیمی خود به گروههای فرعیتری شامل لاستیک، پلاستیک، کود شیمیایی، چسب، رنگ و رزین، مواد شوینده و بهداشتی، داروهای شیمیایی، آفتکشها و الیاف تقسیم میشود که به منظور کاربردیتر کردن نتایح حاصل از پژوهش و متناسب با نیاز موجود، از بین گروههای صنعتی فوق، این پژوهش بر محصولات شوینده تمرکز کرده است. دلیل انتخاب این گروه، گستردگی و در عین حال همگونی نسبی آن میباشد. همچنین پتانسیل صادراتی این صنعت قابل توجه بوده و کشش توجه به دانش و فناوری در بین فعالان این صنایع به نسبت بیشتر است که این موضوع بر جذابیت تحقیق میافزاید. بر اساس موارد فوق، پژوهش حاضر، به بررسی آماری بازار جهانی محصولات شوینده و ارائه استراتژیهای مناسب جهت ورود به این بازار اختصاص پیدا کرده است. این پژوهش بر مبنای یک مدل اصلاحشده کارت امتیازی متوازن، به جمعبندی و ارزیابی نظرات خبرگان مرتبط با موضوع پرداخته و ضمن بررسی اهمیت هر یک از منظرهای پیشنهادی، راهکارهایی ذیل هر یک از آنها ارائه داده است.
پیشینه نظری پژوهش
