بخشی از مقاله
شناسايي عوامل موثر بازاريابي در صنايع دستي و ارائه راهکار جهت بهبود صادرات (با استفاده از فن فراتحليل )
چکيده :
صنايع دستي با توجه به ويژگيها و شاخصه هاي آن ميتواند بعنوان يک پيامرسان جدي از فرهنگ و تمدن ايراني و اسلامي کشورمان در سطح جهاني نقش ايفاء نمايد. سه عنصر هنر، فرهنگ و صنعت در ذات صنايع دستي نهفته است اگر امروز ما به اتکاء
درآمدهاي ناشي از نفت و ساير فرآوردههاي آن نميتوانيم از قابليت ها و ظرفيت هاي غيرنفتي استفاده مطلوب کنيم به هيچ وجه نشاندهنده نبود يا کم ارزش بودن اين قابليت ها در کشور نيست و آن روزي که کشور از ذخايرنفتي تهي شود يکي از چيزهايي که ميتواند به داد کشور برسد و اين تمدن بزرگ را صيانت و حمايت کند صنايع دستي است که ريشه در فرهنگ و تمدن اين ملت دارد ارزش بالقوه صنايع دستي ايران به گونه اي است که اگر اين صنايع ساماندهي و تقويت شوند و سرمايه گذاري لازم در مورد توليد آنها صورت گيرد با صادر کردن آنها به کشورهاي ديگر ميتوان از صادرات نفت بينياز شد.
در حالي که صنايع دستي در جهان به منبع عظيم اقتصادي تبديل مي شود در ايران به دليل اينکه همواره اين صنعت کوچک شمرده شده هر روز از ارزش و جايگاه واقعي خود فاصله مي گيرد به گونه اي که صنعتگران کشورمان دستيابي به بازارهاي داخلي و خارجي را رويايي دور مي دانند. در اين تحقيق با استفاده از فن فرا تحليل ، پژوهش هاي انجام شده در زمينه صنايع دستي بررسي و راهکارهاي مناسب جهت بهبود صادرات اين محصولات ارائه مي گردد.
واژههاي کليدي : توسعه صنايع دستي، بازار صادراتي، شيوه مناسب بازاريابي
١- مقدمه :
هنرهاي سنتي ، مجموعه هنرهاي ، اصيل ، بومي و مردمي هر کشور است که ريشه هاي عميق و استوار در اعتقادات، آداب، عادات، رسوم، سنن و در مجموع فرهنگ معنوي جامعه دارد. استعداد و روحيه خلاق و قدرت ابتکار صنعتگران و علاقه آنان به توليد آثار هنري و ذوقي موجب گرديده است که جمهوري اسلامي ايران از گذشته هاي بسيار دور تا زمان حال همواره در توليد محصولات صنايع دستي موقعيتي ويژه و ممتاز داشته باشد و از شهرتي عالم گير برخوردار گردد. بررسي هاي پژوهشگران و ايران شناساني همچون پروفسور «پوپ »، «گيرشمن »، «اشميد» و «هانري رنه دالماني» و... و تحليل هاي دقيقي که آنان از صنايع دستي صنايع ايران کرده اند بيانگر ارزش هاي استثنائي و جايگاه خاص اين هنر و صنعت اصيل و ارزنده کشورمان مي باشد.
در شرايط فعلي که مسئله بيکاري و ايجاد اشتغال مولد همراه با افزايش توليد داخلي و توسعه صادرات غيرنفتي و فراهم نمودن
زمينه مشارکت آن در فعاليت هاي اقتصادي و اجتماعي مهمترين دغدغه مسئولين و رئوس برنامه هاي توسعه اقتصادي و اجتماعي
کشور را تشکيل ميدهد توجه به صنايع دستي و اهميت آن بدليل ويژگيهاي منحصر به فرد آن بيش از بيش گرديده زيرا صنايع دستي علاوه بر جاذبه هاي هنري و فرهنگي و سهولت آموزش و فراگيري آن از کمترين هزينه سرانه آموزش و ايجاد فرصت شغلي
در ميان بحث هاي مختلف فعاليتهاي صنعتي برخوردار است .
صنايع دستي داراي ويژگيهاي هنري و مصرفي به طور توامان بوده و علاوه بر داشتن جنبه هاي مصرفي قوي، برخوردار از بينش ، ذوق، انديشه و فرهنگ توليد کننده نيز هست و در مجموع مي توان آنرا يک هنر-صنعت ناميد. (طرح جامع صنايع دستي ايران،
١٣٨٦: ١٤) ويژگيهاي ارزنده اي که در اينگونه صنايع موجودند عبارتند از: ملي بودن، عدم وابستگي، قابليت ايجاد و توسعه در کليه مناطق شهري، روستايي و عشايري، عدم نياز به کارشناسان خارجي، دسترسي آسان به مواد اوليه و ابزار کار مختصر و ارزان، ارزش افزوده بالا، عدم نياز به سرمايه گذاري بالا، بستر سازي براي صنعت گردشگري، عدم آثار زيست محيطي، ايجاد درآمد مکمل ، قدرت اشتغال زايي و ...(سپهر، ١٣٨٨: ١٨٤)
جدول ١. طبقه بندي صنايع دستي بر مبناي روش و تکنيک ساخت
صنايع دستي شامل توليد کالاهايي مي شود که علاوه بر جنبه مصرفي داراي ويژگيهاي هنري نيز مي باشد و اين ويژگي بصورت طرحها و نقوش و رنگهاي گوناگون و خاص هر ناحيه متجلي مي گردد. اساسا توليد اين کالاها مبتني بر وجود احتياجات شخصي و محلي و فراهم بودن مواد اوليه لازم در محل مي باشد، به اين ترتيب مشاهده مي شود که در نواحي سردسير کوهستاني بعلت نياز شديد به پوشاک گرم در زمستان و همچنين در نتيجه رواج دامداري و وجود پشم کافي در محل ، توليد محصولات پشمي نظير انواع پارچه ، جاجيم ، دستکش ، جوراب و کلاه متداول است . در نواحي ساحلي اغلب بافت حصير و سبد از ني و بامبو واج دارد و به همين نحو در مناطقي که منابع خاک رس، سنگ کوارتز و يا کاتولين فراهم مي باشد، صنعت سراميک سازي از رونق کافي برخوردار است . (صنايع دستي و بازتاب آن در عدم مهاجرت روستاييان و توسعه صادرات، پورتال جامع علوم انساني) در جدول زير رشته هاي مختلف صنايع دستي به تفکيک استان آورده شده است .
طبق جدول شماره (٢)، يعني تفکيک رشته هاي صنايع دستي در استانها، بيشترين رشته ها در استانهاي اردبيل ، اصفهان، چهارمحال بختياري، خراسان، خوزستان، کهکلويه و بويراحمد، مرکزي، همدان و يزد مي باشد که مي توان با استفاده از طرح اولين آمايش آموزش عالي، رشته هايي جهت آموزش به دانشجويان در اين استانها داير و در ساير استانها نيز ظرفيتهاي موجود را
تقويت نمود.
وضعيت صادرات صنايع دستي :
کشورهاي هدف صادرات صنايع دستي ايران را در حوزه آسيايي کشورهاي چين ، اندونزي، ژاپن ، تايلند، ويتنام، کره جنوبي، سنگاپور و هنگ کنگ دانست و گفت : در حوزه کشورهاي آمريکايي و اقيانوسيه کشورهاي ونزوئلا و برزيل امکانات خوبي براي برگزاري نمايشگاههاي صنايع دستي و صادرات صنايع دستي دارند. اما کشورهاي هدف ما در حوزه آفريقايي و عربي، لبنان، قطر،
کويت ، عراق، عربستان، مراکش ، مصر، تونس ، آفريقاي جنوبي، الجزاير، نيجريه و در حوزه کشورهاي اروپايي ايتاليا، سوئد، فرانسه ، اتريش ، آلمان، اسپانيا، هلند، نروژ، چک و پرتغال است . (rooznameh.ir٢..:http )
بايد قابليتهاي بالقوه بازار، دسترسي به بازار، هزينه هاي حمل و نقل ، رقبا، موضوعات کلي آميخته بازاريابي (قيمت ، توزيع و فعاليتهاي تشويقي و ترغيبي)، را ارزيابي نمود. (ابراهيمي، ١٣٨٩: ٢٤٤-٢١٣) صنايع دستي کشورمان ، ظرفيت هاي مناسبي براي
سرمايه گذاري در رشته هاي مختلف اين صنعت را دارد. از اين رو اگر بتوانيم واحدهاي مختلف توليدي اين صنعت را با حمايت به سوي بازار مصرف هدايت کنيم و همچنين نظام توليد و توزيع را در اين جهت بهبود دهيم . صادرات اينگونه محصولات دور از ذهن
نخواهد بود.
٢-روش تحقيق :
تحليل ، عبارت است از شکستن عمل کل به قسمت هاي مختلف به منظور تعييين ماهيت آن. اين عمل در تحليل آماري از طريق
قرار دادن اجزا در درون ترکيب ها به منظور نشان دادن عوامل مورد مطالعه انجام مي شود. «فرا» به معني بالاتر و ماورا، تغيير يافته و تبديل شده به کار مي رود که در روش فراتحليل ،هر دو فعاليت انجام مي شود. (دلاور، ١٣٨٤،ص ٨٤) فراتحليل روشي است که براساس آن سعي مي شود که تفاوت هاي موجود در تحقيقات انجام شده قبلي را استنتاج نمود و در رسيدن به يک سري نتايج کلي و کاربردي از آن بهره گرفت . (خلعتبري , ١٣٨٧) با استفاده از فن فرا تحليل ، ابتدا پژوهشهاي انجام شده در زمينه صنايع دستي بررسي و سپس با توجه به تحليلهاي انجام شده در اين زمينه بهترين راهکار پيشنهاد مي گردد.
٣- يافته ها:
در اين بخش با توجه به جدول (٣)، يعني خلاصه اي از تحقيقات انجام شده در زمينه صنايع دستي، منطبق با سوال اصلي تحقيق
يعني شناسايي عوامل موثر بازاريابي در صنايع دستي، ابتدا محدوديتهاي توسعه صنايع دستي در کشور بررسي و سپس راهکارهايي جهت توسعه اين محصولات ارائه و در نهايت عوامل موثر در صادرات صنايع دستي شناسايي و براي بهبود صادرات آن راهکارهايي
پيشنهاد مي شود.
مهمترين محدوديتها و مسائل توسعه صنايع دستي :
پس از مطالعه و بررسي پژوهشهاي انجام شده در زمينه صنايع دستي، بيشترين محدوديتهاي توسعه صنايع دستي در بخش توليد،
فروش و در نهايت بازاريابي مي باشد، که نتايج ، به صورت زير نشان داده شده است :
