بخشی از مقاله
بررسی اثرات الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی بر صنایع خاص بویژه خودرو سازي ونساجی وارائه راهکارهایی جهت بهبود توان رقابتی این صنایع
چکیده :
در دنیایی که 98 درصد تجارت درآن توسط کشورهاي عضو سازمان تجارت جهانی انجام پذیرفته و کشورهاي برتر صنعتی واقتصادي دنیا عضو آن هستند الحاق به سازمان تجارت جهانی الزامی بنظر می رسد جدیداً فرایند الحاق ایران با تشکیل کارگروه مربوطه شروع گردیده لذا بدلیل اهمیت موضوع وپس از گذشت سالها از ارائه درخواست ایران همچنان تاثیر عضویت کشورمان بر روي صنایع ، اقتصاد وبخشهاي دیگر کشور نیاز به بررسی دقیق وتحلیل داشته که به همین دلیل وشرایط خاص آن ووجود پتانسیلها ومزیتهاي نسبی صنایع وتاثیراتی که الحاق کشورمان به سازمان تجارت جهانی داشته مورد تحقیق نگارنده با شیوه کتابخانه اي و بررسی کتب اساتید بزرگوار این رشته ومقالات مرتبط در مجلات وسایتها وبارویکرد پژوهش بنیادي و کاربردي بعمل آمده است در این تحقیق سوالات اساسی مورد نظر و فرضیات نگارنده در بخش مقدمه ارائه ودر متن تحقیق نیز بصورت جامعتر مورد بررسی قرارگرفته است.
نتیجه آن که پس از تاسیس سازمان تجارت جهانی وسازمانهاي وابسته اقتصادي وتجاري وابسته به سازمان ملل ودر پی جهانی شدن رابطه اقتصادي کشورها ، همه کشورها باید آمادگی حضوردر این فرایند را داشته باشند وایران نیز از این امر مستثنا نمی باشد . در ابتداي مبحث در خصوص تاریخچه ،ارکان واصول ومبانی سازمان تجارت جهانی وچگونگی الحاق به آن و مهمتر از آن روند الحاق وبسترهاي لازم جهت الحاق کشورمان بررسی شده است .عضویت ایران به این سازمان در سازمان تجارت جهانی داراي مزایاومعایبی بوده وتاثیراتی بر بخشهاي مختلف کشور از جمله صنایع واقتصاد دارد که در فصول اصلی این تحقیق بدواً وضع موجود اقتصادي کشور وصنایع بویژه صنایع خودروسازي ونساجی واقدامات وتغییراتی که در مقررات وقوانین مرتبط باید انجام پذیرد وهمچنین مشکلات صنایع واثرات الحاق برآنها بررسی و در انتها نیز راهکارهایی که از نظر نگارنده جهت بهبود توان رقابتی صنایع مذکور مناسب بوده در فصل مستقلی ارائه ومورد بررسی وتحلیل قرارداده شده است .
کلیدواژه ها: تاثیرالحاق ، سازمان تجارت جهانی ، صنایع خاص ، راهکارها
مقدمه
درجهانی که بیش از 98 درصد تجارت آن توسط کشورهاي عضو سازمان تجارت حهانی1 ودر داخل چرخه این کشورها انجام می پذیرد بقا ورشد اقتصادي درخارج از چارچوب سازمان تجارت جهانی ناممکن ویا بسیار دشوار می باشد لذا الحاق به این سازمان بین المللی الزامی می گردد وعدم پیوستن به این سازمان باعث بازماندگی کشورها در روابط تجاري جهانی وکاهش توان رقابتی در اقتصاد جهانی خواهد شد .
در حال حاضر سازمانهاي بینالمللی اقتصادي و به ویژه سه سازمان جهانی و مهم صندوق بینالمللی پول2، بانک جهانی3 و سازمان تجارت جهانی نقش مهم و قابل توجهی را در پیشبرد و فرایند جهانی شدن اقتصاد برعهده گرفتهاند. این سه سازمان با توصیههایی که بسیار الزامآور هستند، اقتصادهاي ملی را به سمت اقتصاد جهانی و حضور در آن هدایت مینمایند. به طوري که نظم نوین آتی اقتصاد جهانی در چارچوب اهداف و ماموریتهاي موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت گات4 و سازمان تجارت جهانی
(WTO) قابل تبیین خواهد بود.
سازمان ملل متحد وسازمانهاي وابسته به آن درشرایط فعلی جهان وروابط جاري بین کشورها ،در پی فرایند جهانی شدن هستند و در ابعاد مختلف ، سه سازمان بین المللی بانک جهانی ؛ سازمان تجارت جهانی وصندوق بین المللی پول بعنوان سازمانهاي تخصصی درراستاي جهانی سازي اقتصاد اقداماتی انجام داده وکشورهاي درحال توسعه را به سمت سیاستهایی که در پیش گرفته اند سوق می دهند .
اقدامات سازمانهاي مذکور نوعی اجبار را براي حضور اقتصادهاي ملی در فرایند اقتصادي جهانی باعث می شود وهر کشوري آمادگی حضور دراین فرایند را نداشته باشد منزوي می گردد. برهمین اساس اگر کشوري عضو سازمان تجارت جهانی نشود عملاً قادر به حضور در عرصه رقابت صادرات وهمچنین حضور در بازار جهانی نخواهد بود وبانک جهانی و همینطور صندوق بین المللی پول نیز پرداخت وام به کشورهاي نیازمند را اکثراً مشروط به انجام خصوصی سازي و انجام سیاستهاي آزادسازي می نمایند.
با این حال حضور در عرصه اقتصاد جهانی تاثیرات فراوانی بر اقتصاد وصنایع کشورهاي در حال توسعه داشته و مشکلات عدیده اي از جمله افزایش تورم ، افزایش فساد مالی ، گسترش فاصله طبقاتی ، افزایش
بیکاري و از میان رفتن صنایع نوپا و کوچک بوجود خواهد آورد که این مشکلات به خصوصیات اقتصادي وفرهنگی واجتماعی هر کشور بستگی دارد.
به گزارش ارانیکو4، سازمان تجارت جهانی WTO اعلام کرد که حجم تجارت جهانی طی دو سال آینده شاهد افزایش جزئی خواهد بود.
آقاي آزوِدو، رئیس کل سازمان تجارت جهانی اظهار داشته » طی سالهاي اخیر، بدلیل کاهش رشد تولید ناخالص داخلی که در نتیجه بحران اقتصادي پدید آمد، رشد تجارت جهانی نا امیدکننده بوده است. با نگاه به آینده، ما امید داریم که روند کند رشد تجاري ادامه پیدا کند ، اما این روند هنوز شکننده بوده و بحرانهاي سیاسی منطقهاي می توانند آن را ناکام بگذارند.«وي همچنین افزود: »تجارت می تواند به ابزاري قدرتمند در جهت رشد اقتصادي و توسعه، بکار آید. با حذف نمودن سیاستهاي حمایتی، بهبود دسترسی به بازارها، اجتناب از سیاستهایی که بر رقابت اثر منفی میگذارند و همچنین موافقت با اصلاح قوانین تجاري در سطح جهان، دولتها قادر به رشد تجارت و بهرهمندي از فرصتهایی خواهند بود که براي تمام افراد بوجود خواهد آمد..5«
موضوع الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی وتاثیري که بر صنایع واقتصاد وفرهنگ کشور می گذارد یک موضوع مهم وملی است که باید به طور جدي به آن پرداخته شود والحاق به این سازمان جهانی دربلند مدت امري اجتناب ناپذیر است.
اگر چه وجود موانع ومشکلات سرراه عضویت ایران به این سازمان جهانی ولزوم رفع آنها امري ضروري است ، لیکن شناسایی تاثیراتی که عضویت ایران بر صنایع دارد وهمچنین پتانسیلها و مزیتهاي نسبی بالفعل و بالقوه اقتصادي بویژه دربخشهاي عمده از جمله صنعت وافزایش قدرت رقابت محصولات وصادرات صنعتی از طریق بستر سازي مناسب اقتصادي ؛ حقوقی ؛ سیاسی قبل از عضویت وهمچنین رفع موانع و مشکلات و استفاده بیشتر از مزایاي تجارت جهانی بسیار قابل توجه است .
مطالعات متعددي در زمینه اثرات الحاق کشورهاي مختلف به سازمان تجارت جهانی در خارج و داخل انجام گرفتـه است ، کـه بخـش عمـده اي از آن هـا بـه مطالعـات موضوعی اختصاص دارد در این قسمت، تلاش می شود که در ابتدا به مطالعات داخلی و سـپس به مطالعات خارجی بر روي موارد مشابه وتطبیقی پرداخته شود.
-1مطالعات داخلی
در تحقیقی باعنوان " اثر عضویت ایران در سازمان جهانی تجارت بر بخش صنعت ایران " 6، سعی شده با استفاده از شاخص مزیت نسبی آشکار شده ، اثرات الحاق به سازمان جهـانی تجارت مورد بررسی قرار گیرد در این تحقیق ،از شاخص مزیت نسبی آشـکار شـده کـه نسبت خالص صادرات (صادرات منهاي واردات ) را به مجموع مبادلات خـارجی جهـانی (صادرات به علاوة واردات) نشان میدهد، استفاده شده است .صنایع کشور در این تحقیق به 9 زیر بخش -1 نساجی، پوشاك و چـرم -2 تولیـد فلزات اساسی
-3 محصولات کانی وغیـر فلـزي -4 محصولات شـیمیایی، زغـال سـنگ ، لاسـتیک و پلاستیک -5
مجصولات غذایی، آشامیدنی ها و دخانیات -6 چوب و محصولات چوبی-7 ماشین آلات ، تجهیزات، ابزار و محصولات فلزي -8 سایر صنایع تولید – 9 کاغذ ، مقوا ، چـاپ و صحافی) تقسیم شده است .
براي استفاده از شاخص خالص صادرات ایران درزیر بخش صنعت ، بایـد بـه خـالص صادرات جهان در همان زیر بخش بـسیار دقـت کـرد زیـرا ایـران کـشوري اسـت که محدویتهاي وارداتی در آن بالاست و این محـدودیت هـا از صـنعتی بـه صـنعت دیگـر متفاوتند. این شاخص نمی تواند به خوبی گویاي مزیت نـسبی صـنایع در ایـران باشـد .به عنوان مثال ، در صنعت خودرو از آنجا که در چند سال اخیر واردات به کـشور بسیار کم ومحدود انجـام میگرفت و در عین حال صادرات هر چند کوچکی نیز وجود داشت، این شاخص بر این منوال دلالت بر مزیت نسبی ایران در صنعت خودرو دارد، در حالی که تحقیقـات انجـام شده نشان می دهند که ایران در این صنعت از مزیت نسبی برخوردار نبوده است ، ولیکن رقابت پذیري صنایع ایران در روند الحاق به سازمان تجارت جهانی درسال هاي اخیر ، با تثبیت هزینه و قیمت تمام شـده و در عـین حـال بهبـود کیفیـت خودروهاي تولیدي به ویژه با سرمایه گـذاري و مـشارکت طـرف هـاي خـارجی ، در حـال رسیدن به مزیتهاي اکتسابی است.
در تحقیقی دیگر با عنوان مزایا و موانع عضویت در سازمان تجارت جهانی (wto) نیز ضمن بررسی سازمان تجارت جهانی وتاریخچه آن ، موضوع جهانی شدن ، ویژگیهاي سازمانهاي بین المللی وتاثیر الحاق ایران به این سازمان مهم بین المللی مورد بررسی قرارگرفته است 7.
-2مطالعات خارجی
مطالعات خارجی بیشتر زمینه اقتصادي الحاق کشورها به سازمان تجارت جهانی را مورد مطالعه قرارداده اند و اینجانب مطالعه وتحقیقی که توسط نگارندگان خارجی درخصوص الحاق ایران باشد را ندیده ام لیکن از نظر تطبیقی مطالعاتی را که به تحقیق حاضر نزدیک باشد مورد مداقَه قرار داده که در مطالعه اي ، "اثرات
الحاق ویتنام به سازمان تجارت جهانی " 8در سال 2003، مـوردبررسی قرار گرفته است . در این مطالعه ، رقابت پذیري کالاها با استفاده از شاخص RCA9 اندازه گیري شده است در مطالعه اي دیگر ، با استفاده از شاخص "RCA، اثرات الحـاق چـین بـه سـازمان تجارت جهانی" مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است
در بخشی از این مطالعه آمده است که " کشور چین در حال گرایش به سمت تولید کالاهاي با تکنولـوژي بالاسـت و کـشورهاي پیرامون نظیر کره جنوبی ، تایوان و سنگاپور ، در حال گرایش به سـمت تولیـد کالاهـاي صنایع سنگین و کالاهاي سرمایه ایند".10
برخی از محققان نیز تلاش کرده اند تا با بـه کـار گیري الگـوي تعـادل عمـومی قابـل محاسبه (CGE)
اثرات کلان الحاق به سـازمان تجـارت جهـانی را مـو رد کنکـاش قـرار دهند. که میتوان به کارهاي وو و م ك ك یبین((2003 در بارة اثـرات الحـاق چـین بـه سازمان تجارت جهانی و لوسیو و وینهـاس( (2003
در بـارة اثـرات الحـاق روسـیه بـه سازمان تجارت جهانی11، اشاره کرد.
با دقت در روابط اقتصادي وتجاري کشورها وشرایط حاکم بر جهان ، لزوم الحاق کشورمان به سازمان تجارت جهانی بسیار ضروري به نظر می رسد لیکن این الحاق تاثیراتی بر صنایع ، فرهنگ واقتصاد کشور خواهد داشت . به نظر نگارنده الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی اجتناب ناپذیر بوده وبمنظور حضور در عرصه هاي اقتصاد جهانی ورشد تراز اقتصادي کشور و در نهایت پیشرفت صنایع و امکان رقابت درعرصه هاي بین الملی ضمن اصلاح زیر ساختهاي قانونی واقتصادي می بایست به سازمان تجارت جهانی ملحق گردید.
فصل اول : چگونگی الحاق کشورها به سازمان تجارت جهانی
از نیمه دوم قرن 19 تعدادي از کشورها بمنظور توسعه مبادلات اقتصادي و افزایش رفاه کشورهایی که داراي مبادلات بین المللی می باشند مبادرت به انعقاد قراردادهاي دو جانبه می نمودند ولی پس از جنگ
جهانی اول و بحران اقتصادي سال 1929 آمریکا ، در کنار کاهش ارزش حقیقی ارز ، رفتارهاي غیر عادلانه اقتصادي و بالارفتن تعرفه ها وعوارض گمرکی موجب اختلال در امور بازرگانی بین المللی گردید .
جنگهاي جهانی اول ودوم تاثیرات منفی بر امور تجاري بین المللی داشته لیکن بعد از جنگ جهانی دوم ومتعاقب تاسیس بانک جهانی12 وصندوق بین المللی پول13 که از آژانسهاي تخصصی سازمان ملل متحد می باشند روند رو به رشد بازرگانی بین المللی آغاز گردید .14
در اکتبر 1947 قرارداد 34 ماده اي بین 23 کشور امضا شد که به موافقتنامه عمومی تعرفه وتجارت "گات
" GATT معروف گردید وکمتر از یک ماه پس از امضا گات یعنی از نوامبر 1947 نمایندگان 56 کشور جهان از جمله ایران در هاوانا پایتخت کوبا کنفرانسی براي بررسی تاسیس سازمان تجارت بین اللمل15
تشکیل داده که به منشور هاوانا مشهور است وایران علیرغم امضا منشور فوق بعنوان ناظر شرکت می نمود.
با گذشت زمان ،گات توسعه پیداکرد وبازرگانی بین المللی را تحت مدیریت خود قرارداده واختلافات بین
کشورها در زمینه بازرگانی را از طریق مشاوره16 ، مذاکره17 و میانجیگري18 حل وفصل می نمود و در نهایت در دور هفتم نشستهاي کشورهاي عضو گات با عنوان همایش اروگوئه در سال 1994 ، گات به
سازمان تجارت جهانی تبدیل گردید .19
طی اعلام سازمان تجارت جهانی تا تاریخ 26 آوریل 2015 این سازمان 161 عضو دارد و از همسایگان ایران نیز تاجیکستان در 2 مارس 2013 و یمن در 26ژوئن 2014 به عضویت این سازمان درآمدند.
سازمان تجارت جهانی 23 عضو ناظر هم دارد که کشورهایی مانند ایران و عراق و … آنها را تشکیل میدهند و در صف انتظار براي پیوستن به آن هستند.20 ترکیب همسایگان ما که عضو این سازمان شدهاند یا در انتظار پیوستن به آن هستند درخور توجه است. از سویی کشورهایی چون ازبکستان، آذربایجان، عراق هستند که هنوز به سازمان تجارت جهانی نپیوستهاند و از سوي دیگر نیز کشورهایی چون عربستان، ترکیه و امارات را داریم که سالهاست به عضویت این سازمان جهانی درآمدهاند. کشورهاي همسایه ما به دلیل
درگیريهاي داخلی ، جنگ و موانع سیاسی که دارند، نتوانستهاند عضو WTO شوند و به نظر میرسد راهی طولانی براي عضویتشان باید طی شود
عضویت در سازمان تجارت جهانی فرایندي پیچیده و طولانی دارد و با عضویت در دیگر سازمانهاي بینالمللی به کلی متفاوت است. الحاق به این سازمان اساساً طی کردن یک فرایند مذاکره است، به این معنا که کشور متقاضیِ عضویت طی انجام مراحل متعدد، زمانبر و در قالب مذاکرات دوجانبه و چندجانبه باید براي تعیین شرایط عضویت با گروه کاري به توافق برسد و این طور نیست که الزامات استانداردي وجود داشته باشند و هر کشور با رعایت این استانداردها خود به خود به عضویت سازمان پذیرفته شود. اگر اینچنین بود، دیگر به مذاکره احتیاج نبود، آن هم مذاکرهاي که گاه چندین سال به طول میانجامد. مانند فرایند الحاق چین که 15 سال به طول انجامید.21
الف) روند الحاق کشورها به سازمان تجارت جهانی :
مراحل الحاق کشورها به سازمان تجارت جهانی پس از ارائه درخواست رسمی کشور متقاضی جهت عضویت در سازمان تجارت جهانی به ترتیب زیر می باشد:
-1 تسلیم اعلامیه اي که منعکس کننده سیاستها ومقررات متخذه توسط کشور متقاضی می باشد که در بردارنده مقررات صادرات و واردات ،مقررات گمرکی ،محدودیتها وسیاستهاي ارزي کشور ،روشها وطرق حمایت از سرمایه گذاري خارجی وآزادسازي اقتصادي ، ودیگر امور مرتبط می باشد
-2 پس از اعلام تقاضاي عضویت به شوراي عمومی که توسط دبیر کل انجام می پذیرد،کارگروهی22
متشکل از نمایندگان کشورهاي عمده تجاري ونمایندگان کشورهاي داراي منافع از عضویت کشور مزبور انتخاب ومعرفی می گردد و وظیفه بررسی تقاضاي عضویت ، مدیریت وبرنامه ریزي مذاکرات الحاق را بعهده دارد که در نهایت به تنظیم پروتکل الحاق می انجامد .
-3 طرح سوال از سوي اعضا سازمان در خصوص رژیم تجاري کشور متقاضی وپاسخگویی کتبی وارائه توضیحات لازم توسط آن کشور .
-4بررسی وتحلیل پاسخها توسط کارگروه مربوطه وبرقراري جلسات مشترك جهت بررسی سیاستهاي تجاري وسرمایه گذاري خارجی کشور متقاضی .
