بخشی از مقاله
(محیط هاي استرس زا مولد استرس هاي محیطی)
بررسی تاثیر گذاري محیط بر روان انسانی و ایجاد فشار روانی از طرف محیط بر انسان در معماري ایران معاصر
خلاصه:
براي همه ما پیش آمده است که در محیطی قرار بگیریم و آن محیط بر جسم ما اثر بگذارد مثلا در محیط سرد احساس سرما می کنیم و در محیط گرم احساس گرما ،در واقع هر محیط می تواند هم اثر مثبت بر جسم انسان داشته باشد و هم اثر منفی مثلا اگر در جاي سردي باشیم وجود مقداري گرما در محیط اثر مثبت بر جسم ما می گذارد و در همین مکان سرما اثر منفی دارد ولی انسان فقط شامل جسم نیست روح او نیـز از محـیط تـاثیر مـی پـذیرد و همانند جسم گاهی اثر مثبت می پذیرد و گاهی اثر منفی ،ولی آنچه در اینجا مهم است وجود فشار از ناحیـه محـیط و محـرك هـاي محیطـی بـر روح انسان است در واقع محرك هاي محیطی عامل فشار هاي مثبت و منفی بر روان انسانی هستند در این پژوهش سعی داریم به بررسـی فشـار هـاي روانـی وارد شده از محیط بر روان انسانی بپردازیم و مولفه ها و ویژگی هاي این نوع فشار ها و انواع آن را از نظر محیطی و انسانی مورد بررسی قـرار دهـیم از آنجا که محیط یک واژه فراگیر با وسعت زیاد است با محدود کردن آن به محیط هاي موجود در معماري ایران از نظر مکانی و ایـران معاصـر از نظـر زمانی سعی خواهیم کرد به نتیجه کاملتر و بهتر دست پیدا کنیم.
کلمات کلیدي: محیط ، استرس ، انسان
.1مقدمه :
انسان همواره به دنبال رسیدن به جایگاه ابدي خود بوده است که همان بهشت الهیست یعنی جایگاه آرامش و آسـایش انسـانی ،روح انسان همواره به دنبال رسیدن به آرامشی دور از دغدغه هاي زندگی روزمره بوده و براي رسیدن به این آرامش سعی می کند زندگی و محیط زندگی خود را باآرمانشکه همان بهشت الهی است تطبیق دهد پس نیاز دارد به محیطی بدون فشار روانی استرس دست پیدا کند
. آنچه در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد هم تاثیرات مثبت محیط و هم تاثیر منفی محیط بر روان انسان است.
در ابتدا براي بررسی رابطه محیط و فشار روانی وارد شده بر انسان لازم است که به شناخت محیط پرداخته شود و سـپس مولفه هاي محیطی مورد بررسی قرار گیرد بعد از آن رابطه هر یک از مولفه هاي محیطی بر روان انسانی مورد بررسی قرار می گیرد و در مرحله آخر ویژگی هاي محیط و تاثیر آن بر روان انسان مورد بررسی قرار می گیرد .
سوالات پژوهش :
- محیط چیست و مولفه هاي تشکیل دهنده آن کدامند ؟
- فشار روانی محیط چیست و انواع آن کدامند ؟
- محیط و مولفه هاي محیطی چه تاثیر بر روان انسانی دارند ؟
- ویژگی هاي تاثیر گذار محیط بر روان انسانی کدامند ؟
روش تحقیق :
این مقاله بر اساس پارادایم آزاد اندیشی از روش تحقیق ((تحلیلی و مقایسه اي )) انجام شده است
اما در ابتدا لازم است خود محیط معنا و تفسیر شود محیط یا مکان می تواند به صورت زیر تعریف شود.
تعریف مکان :
الف – تعریف لغوي مکان
مکان به معناي بودن و معمناي مطلق (جا ) هست ].لغت نامه دهخدا--1373 جلد[13 از طرفی بودن خود به معنی (وجود هستی ) و (هستی داشتن )و همچنین گذراندن عمر و زندگی کردن نیز معنی می شود ] لغت نامه دهخدا--1373 جلد[3
یکی دیگر از معانی بودن واقع شدن و روي دادن است. ] لغت نامه دهخدا--1373 جلد[3از نتیجه سه تعریف بالا می توان این نتیجه را گرفت مکان جایی براي جاري شدن رویداد ها و وقایع به منظور زندگی کردن است که ارتباط نزدیکی با هستی و حیات دارد و هستی بخش هم هست]حبیبی ،1387،[40
ب: مفهوم کلاسیک مکان :
-1از دید حکما :
نزدحکماي پیشین مکان و فضا یکی بوده و با تعریف فضا مکان رو تعریف می کردند ، مکان فضایی است متوهم که جسم آن را اشغال می کند. ] لغت نامه دهخدا--1373 جلد[13و همچنین صدرا می گوید مکان عبارت است است از سطح باطن از جسم حاوي است ].حبیبی ،1387، [40
در دو تعریف بالا به چند ویژگی مکان می رسیم : -مکان داراي حد و اندازه است
-شاخصه واحد و هویتی است که همه اجزاي فضا باید داشته باشند تا به ان مکان گویند -مکان محدود کننده و تعریف کننده فضا بوده است . ]حبیبی ،1387 ،[40 -2 از دید فلاسفه یونان
فلاسفه یونان قدیم شناخت مکان را به نحوي شناخت هویت خود می دانسته اند به طوري که با شناخت مکان انسان مکان و مرتبه خود را در این عالم کشف می کند . ]حبیبی ،1387 ،[40 -3مکان از دید نظریه پردازان قرن بیستم
شولتز مکان را فضاي تلقی می کند که انسان به حضور و وجود خود در ان ادراك و شناخت پیدا کرده است ] .حبیبی ،1387 ،[40
مبدا قرار گرفتن درك انسان براي معنا گرفتن مکان :
پایه و اساس وجود مکان در قرن بیستم تصویر ذهنی و شناخت و ادراك انسان از مکان می شود حال به تعریف تصویر ذهنی می رسیم در اینجا رلف می گوید هر چند بی شکل و نامحسوس ،هر زمان مافضا را درك و احساس کنیم مکان شکل می گیرد براي رلف مکان هاي ذاتا پایگاه معنایی دارند که به وسیله انسان درك می شود . در اینجا معنی حس مکان شکل می گیرد یعنی برداشت هر فرد از فضا و تولید مکان]حبیبی ،1387 ،[40 در اینجا معنی حس مکان شکل می گیرد یعنی برداشت هر فرد از فضا و تولید مکان ، میزان حس کردن فضا و نوع حس کردن آن توسط هر فرد .
پس با دو تعریف رو برو هستیم -1 تصویر ذهنی -2حس مکان
تعریف تصویر ذهنی :
همان گونه که از اسمش پیداست رابطه مستقیم با ذهن و درك انسانی دارد ،گفتیم شولتز مکان را فضایی تعریف می کند که انسان به وجود و حضور خود در آن ادراك و شناخت پیدا کرده است او براي انسان چهار ویژگی در نظر می گیرد که به سبب اینها با محیط ارتباط بر قرار می کند در حقیقت چهار مرتبه شناختی که به تشکیل تصویر ذهنی انسان منجر می شود -1حالت روحی به این معنا که ذهن انسان با محیط بدون واسطه ارتباط بر قرار می کند -2فهمیدن
شناخت و ادراك محیط از طریق تشخیص و شناخت جهت و راه است . ]حبیبی ،1387 ،[ 42 -3 گفتگو
پیوند میان انسان و مکان و درگیر شدن عالم مکان و عالم انسان ، یعنی درك کردن از طریق گرفتن اطلاعات از محیط منجر می شود. -4هستی با دیگران به این معنی که انسان عالم ذهنی خود را با دیگران تقسیم می کند و از درك دیگران نیز استفاده می کند. ]حبیبی ،1387 ،[ 42
تعریف حس مکان :
تعریف مکان قبلا گفته شد اما واژه حس در اصطلاح حس مکان بیشتر به مفهوم عاطفه، محبت، قضاوت و تجربه کلی مکان یا توانایی آن در ایجاد حس خاص یا تعلق در افراد است. (ضرابیان ،منعام ،24،(1389
حس مکان داراي سه سطح می باشد
-1آشنایی بسیار عمیق با مکان زمانی که شخص خود در مکان حضور دارد و آن را تجربه می کند -2آشنایی معمولی با مکان
این سطح تجربه نا خود آگاه مکان است و بیشتر از انکه فردي باشد جمعی و فرهنگی است -3آشنایی سطحی با مکان
این سطح تجربه شخص حساس ولی نا آشنا با محیط است که به دنبال شناخت از محیط است. ]فلاحت ،59،[1385
عوامل شکل دهنده حس مکان:
برداشت کلی حاصل از تعاریف حس مکان نشان می دهد که حس مکان حاصل ارتباط درونی انسان، تصورات ذهنی او ویژگی هـاي محیط است . این مفهوم از یک سو ریشه در تجربه هاي ذهنی همچون خاطره سنت، تاریخ، فرهنگ، اجتماع و هایی عینی و بیرونی در محیط مانند طرح ، منظره، بو و صدا است که نشان می دهد حس مکان مفهومی پیچیده از احساسات و دلبستگی انسان نسبت به محـیط است که در اثر انطباق و استفاده انسان از مکان به وجود می آید. ]فلاحت ،59،[1385
تاثیرات متقابل جس محیط]فلاحت ،59،[1385
تاثیر متقابل روانی انسان و محیط:
حال به این مساله می رسیم چون معنی مکان رابطه مستقیم با ادراك و شناخت انسانی از محیط دارد این دو تاثیر متقابل بر هم دارند یعنی هم مکان بر روان انسان تاثیر می گذارد و هم انسان بسته به شناخت خود از مکان بر مکان و محیط اطراف خود تاثیر دارد که خود نیازمند شناخت علم روانشناسی محیط است .روانشناسی محیط را می توان روانشناسی انسان و روانشناسی محیط پیرامون انسان دانست. ]جلیلی ،29،[1389
و اما علم روانشناسی چیست؟
حال که به این نقطه رسیدیم مساله دیگر به وجود می آید بحث را از اینجا شروع می کنیم که انسان دو بعد دارد -1بعد جسمانی -2بعد روحانی
ذهن و ادراك انسان ناشی از بعد جسمانی او نیست و ریشه در روان و روح او دارد پس براي رسیدن نه نتیجه در مرحله بعد لازم است به شناخت روان انسان و یا همان روانشناسی انسان پرداخته شود . ]جلیلی ،29،[1389
تعریف روانشناسی محیط :
در روانشناسی مدرن با پیش فرض تأثیر غیرمستقیم محیط کالبدي بر رفتار انسان که در نهایت خود را ملزم به بررسی محیطهاي معماري و شهري می ساخت از یک سو و از سوي دیگر توجه به طراحان محیطی در جهت برطرف ساختن نیازهاي مشتریان و استفاده کننـدگان فضاهاي طراحی شده با عث گردید تا آشنائی روان شناسی با حرفه طراحی و برعکس آغاز گـردد ]دانشـور ،مهـدوي نیـا ،30،[1388 تا کنون تعاریف زیادي در مورد روانشناسی محیط صورت گرفته است برخی معتقدند روانشناسی محیط شاخه اي از علـم روانشناسـی است که به مطاله وتحلیل تعاملات و تقابل تجارب و کنش هاي انسان با جنبه هاي مختلف محیط اجتماعی – فیزیکی توجه دارد ]مقاله ماهیت محیط ، [29
از تعریف فوق چند نکته قابل استخراج است -1روانشناسی محیط زیر مجموعه علم روانشناسی است
-2انسان با محیط اطراف هم تعامل دارد و هم تقابل و هم کنش -3به محیط خصوصی ا اجتماعی – فیزیکی اضافه شده است یعنی هم جنبه هاي اجتماعی محیط و هم فیزیکی محیط بر درك انسان تاثیر گذار است. ]جلیلی ،29،[1389
پروشنانسکی معتقد است محیط فیزیکی همان محیط اجتماعی است که گاهی تفکیک آنها از هم بسیار مشکل است .لنگ معتقد است که کلمه محیط آنقدر مورد استفاده دارد که تشخیص معناي آن مشکل شده است .در تعریف دیگر روانشناسی محیط مناسبات بین محیط فیزیکی و رفتار و تجارب انسانی است . ]جلیلی ،1389 ،[29
تاریخ به وجود آمدن روانشناسی محیط:
ریشه روانشناسی محیط به اروپا و بریتانیا اواخر سال 1940بر می گررد که در جریان جنگ جهانی دوم بوده است. ]جلیلی ،1389 ،[29
مولفه هاي محیطی:
تلاش پژوهشگران همواره بر این بوده که به تقسیم بندي مشخصی از مولفه هاي محیطی دست پیدا کنند به عنوان مثال اولین تقسیم بندي را گشتالت انجام می دهد آنجا که بین محیط جغرافیایی و محیط رفتاري تمایز قائل می شود گشتالت جغرافیا را محیط واقعی در بر گیرنده فرد می داند و محیط رفتاري را تصویر ذهنی هر فرد . ]جلیلی ،29،[1389 دومین تقسیم بندي را کرك انجام می دهد او همین تقسیم بندي را به کار می گرد و سه مولفه براي محیط تعریف می کند
-1محیط پدیده اي -2محیط شخصی -3محیط مفهومی]جلیلی ،29،[1389
محیط پدیدي در تعریف کرك خود شامل دو قسمت است
1 -محیط انسانی جایی که انسان ها را به عنوان اشیاء در نظر می گیرد
