بخشی از مقاله
بررسی جوامع درخت پده و چگونگی سازگاری آن در مناطق گرمسیر و سردسیر
چکیده:
درخت پده به علت تحمل در برابر دامنـه زیــاد درجــه حـرارت و سازگــارِی در انواع مختلف خاک هاِی شور ، بهتر است در مناطقِی که میزان بارندگِی سالیانه آن جزئِی بوده و فصل خشک و طولانِی داردکشت شودپـده. مناسبترین گونه براِیاطقِیمن است که سرماِی دیررس بهاره و زودرس پائبیشهزهداردزارهاِی. پده از جمله منابع جنگلِی غیر تجارِی مخصوص در مناطق گرمسیرِی کشور به شمار مِی روندکه با ایجاد اکوسیستم خاص خود نقش مهمِی را در تعادل حیاتِی این مناطق ایفا مِی کننداگر. درخت پده در نواحِی گرمسیازلحاظ بِی آبِی در مضیقه نباشد تبخیــر شدیـد باعث مِی شودکه هواِی محـیط خنک شود به. طورِی که درخت پده برگ هایش را در امتداد اشعـه خورشید قرار مِی دهـــدعـلاوه. برآن در برابر حرارت ماکزیمم رنگ برگ هایش را روشن مِی کنـد . و با این وسیــله نیز اشعـه خورشیــد تا حــدِی منعکس شده و از شدت آن کاسته مِی شوددرنواحِی. سردسیر بر عکس نواحِی گرمسیر برگهایش را به صورت افقِی در مقابل اشعه خورشید قرار مِی دهد تا بتواند به حد کافِی از نور خورشید براِی متابولیسم خود حرارت جذب کند،رنگ برگها از حالت روشنِی به تیره برمِی گرددبه. طورِی که در مناطق خشک و نیمه خشک و گرمسیرِی در فصول خشک سـال که پوشش زمین عـارِی ازعلوفــه اسـت به عنـوان یک منبـع غذایِی مهم نقـش ایفا مِیکندپدهباداشتن. یک سیستم ریشه اِی وسیع که تا فواصل زیـادِی گسترش پیدا مِی کنـد مِی توانـد با ایـجاد ریشه جو ش هاِی متعدد که از جوانه هاِی خفته و نابجـا روِی ریشـه بوجود آمده نهالهـاِی زیادِی تولید مِی درختانِینمایـد. هستند که در هر مکانِی تقریباً رشد مِی نمایند ولِی اکـثراً نیاز به آب و خاک سبک بادخیز و عمیق دارند این درختان روشنایِی پسندند و تا ارتفاعات زیاد نیز رشد میکننداز. ویژگیهاِی مهم این گونه درتمام مناطق موردانتشار مقاومت آن در برابر دامنه زیاد درجه حرارت و PH خاک است . به طوری که گونه populus euphratica قادر است در درجه حرارت 50 درجه سانتیگراد بالای صفر و35 درجه سانتیگراد منهای صفر را تحمل کند.
کلمات کلیدی: درخت پده ، سازگاری در مناطق گرمسیر و سرد سیر، فنولوژی پده
مقدمه
وجود دارند اکثراً تحت نام صنوبر گفته می شوند Populus و جنس salicaceae درختا نی که در تیره (پده) است که به دلیل سریع الرشد بودنpopulus euphratica oliv و یکی ازگونه های مهم بومی این جنس کشت این گونه دربعضی نقاط به عنوان زراعت چوب مرسوم استدرختانی. هستند که در هر مکانی تقریباً رشد می نمایند ولی اکـثراً نیاز به آب و خاک سبک بادخیز و عمیق دارند این درختان روشنایی پسندند و تا ارتفاعات زیاد نیز رشد میکنند (1)از ویژگیهای مهم این گونه درتم ام مناطق موردانتشار مقاومت آن در برابر دامنه زیاد درجه حرارت وPH خاک است. به طوری که گو populus euphratica قادر است در درجه حرارت 50 درجه سانتیگراد بالای صفر دربیشه زارهای کشور پاکستان ، و نیز درجه حرارت منهای 35 درجه سانتیگراد را در کشور هندوستان تحمل کند همچنین قادر است.pH خاک نزدیک به 10 را در کشور ترکیه تحمل کند (11). بنابراین همین عوامل باعث شده اندکه این گونه به عـنوان یکی ازگونـه های مهم مناطق گـرم وخشک وسردسیردربعضی ازکشورها محسوب شوند.((2
دامنه پراکنش :دامنه پراکنش این گونه در جهان از استوا تا عرض جغرافیایی 47 درجه شمالی ( FAO 1979) ودر ایران در استانهای گرم نظیر خوزستان تا استانهای سرد کشور نظیر کردستان و آذربایجان گسترش یافته است. (11) در ایران در اکثر نقاط به نحو عمده در کنار نهرها و رودخانه ها دیده شده و بومی مناطق گرم وخشک با خاک شور است . و بیشترین نقاط پراکنش در استانهای آذربایجان شرقی ، آذربایجان غربی ، کردستان ، خوزستان ، کرمانشاه ، ایلام ، لرستان ،زنجان ، اصفهان ، فارس و کویرهای مرکزی ( حوالی کاشان و یزد ) انتشار دارد.
ویژگیهای گیاه شناسی پده :
پده درختـی است دو پایه با ارتفاع حـدود 15 متر و در اکثر موارد با تنـه ناصاف . ولی گاهـی اوقـات تک درخت هایی با تنـه راست هم یافت می شود. پوسـت درخت برنگ کـبود یا قـهوه ای کمرنگ با سطـح صـاف یا شکافهای واضــح استشاخــه. ها به صورت زاوبـه دار یا تقریبـاً استـوانه ای گسترش می یابـد.جــوانه ها دوکــی شکل و بــا فلسهای کوتاه وکم رنگ . برگها با شکلهای مختلف و به طور یکنواخت به رنگ سبز مایل به خاکستریدر هر دو سطح می باشند . برگها در نهالهای جـوان با جستهای اغلب به شکل نـیزه ای کشیده به طول 15 سانتیمتر و عرض . /5 سانتیمـتربا حاشیه صاف و دمبرگ کوتاه هستند. اما همین برگها با رشد درخت در شاخه های مسن تر به نحو معمول به شکل مثلثی بادبزنی و گاهی اوقات تخم مرغی یا دوکی شکل با حاشیه صاف یا دندانه دار با نوک تیز یا گرد و قاعده قلبیشکل در می آیند .دمبرگ این برگها طویل به طول 3 تا 5 سانتیمتر است. شاتونها به صورت استوانه ای به طول 3 تا 5 سانتیمتر است که در اوایل بهار قبل از باز شدن برگها ظاهرمی شوندشاتونهای. نر نسبتاً انبوه و متراکم بوده و شاتون های ماده به صورت راست ظاهر می گردند ولی بعد به صورت آویزان ونیمه آویزان در می آیند.میوه از نوع کپسول به شکل تخم مرغی کشیده است که با سه شکاف باز می شود. ( 10)
ساختمان گل و گیاه پده اقتباس از(( Townsend & guest.1980
-1 شاخه برگداری که میوه روی آن تشکیل می شود - 2 گوشوارک -3 شاخه ای با شاتونهای ساده -4 گل ماده -5 شاخه ای با شاتونهای نر -6 گل نر 7و-8 شاخه هایی با شکلهای مختلف برگ
زادآوری درختان پده :
به طورکلی زادآوری درختان پده در بیشه زارهای ایران در شرایط مساعدو رطوبت کافی خاک از طریق بذر، جست و ریشه جوش زادآوری می کنند. که در ذیل موارد فوق تشریح می گردند.
زادآوری به طریق بذر :
بیشه زارهای ایجاد شده از بـذر به نـحو معمول در سطح کوچکی بوجود می آیند .ایجاد چنین بـیشه زار هایی نیازمند شرایطی است د ر مرحله نخست باید فضای خالی و باز موجود باشد زیرا این گونه به شدت نور پسند است .در مرحله دوم می بایست رسیدن بذرها با طغیان آب رودخانه همزمان شود به دلیل اینکه بذر های درختان درمدت زمان کوتاهی قوه نامیه خود را از دست می دهند بنابراین اگر این بذرها بلافاصله پس ازجدا شدن از درخت توسط بـاد یا آب انتقال یابند و در نقـاط مساعد و خاک مرطوب قرار گیرند سبـز شده و استقرار نهال صورت می گیرد.به طور معمول طول دوره ز ندگی ذرختانی که بوسیـله بذرها بوجـود می آینـد نسبت به درختانی که با سایر روشـهای تکثیر طبیعی ایجاد می شوند زیادتر است و چوب مرغوب با تنه خوب ایجاد می کنند.
شاخه میوه دار پــده ریشه انبوه درخت پــده
زادآوری به طریق جست :
درخت پده پس از قطع از تنه و با شاخه می تواند بوسیله رویش جستهای جدید به طریق شاخه زا تجدید حیات نماید جست هایی که از پــای درخـت و یا محل قطع شده بوجــود می آینـد رشد سریعـی دا رند با توجــه به ابعـاد کنـد و حاصلخیزی خاک تعداد این جست ها و رشد آنها نیز متغیر خواهد بود.
زادآوری به طریق ریشه جوش :
پده با داشتن یک سیستم ریشه ای وسیع که تا فواصل زیـادی گسترش پیدا می کنـد می توانـد با ایـجاد ریشه جوش های متعدد که از جوانه های خفته و نابجـا روی ریشـه بوجود آمده نهالهـای زیادی تولید می نمایـد ، به طوریـکه در صورت وجود شرایط مساعد از نظر رطوبت و درجه حرارت در فاصله زمانی کوتاهی اطراف درخت از ریشه جوش پوشیـده خواهـد شد. گاهی اوقات ریشه جوشها جدا شده از درخت پـده که توسـط جریان های سیلابی به نقاط دور منتقل می شوند زمانی که در شرایط خاک مرطوب با بافت شنی لومی با درجه حرارت مناسب قرار گیرند جوانه زده و نهالهای متعددی ایجاد می کنند. ( ( 3
نحوه بهره بردارِی از درختان پده :
-1 ا ستفاده بهمنظور تأمِین علوفهدردامایران: درختان و درختچه هاِی زیادِی هستند که برگهاِی آنها به عنوان منبع غذایِی مورد استفاده دام قرار مِی گیرد و پده هم جز این درختان به شمار مِی رود به .طورِی که در مناطق خشک و نیمه خشک و گرمسیرِی در فصول خشک سـال که پوشش زمیــنارِیعـ ازعلوفــه اسـت به عنـوان یک منبـع غذایِی مهم نقـش ایفا مِیکند .که به دلیل سریع الرشدبودن و نیز دامنه وسیــع پراکنش درختان صنوبر مانند ( populua euphraticaدرکشور) و نیز دارا بودن ارزش غذایِی بطور سنتِی توسط روستائیان محلِی مورد استفاده دام قرار مِی گیرصنوبرد. کاران در بعضِی از استانها بعد از قطع سرشاخه هاِی درختان از آنها جهت تعلیق دامهاِی خود استفاده مِی کنند. ( ( 5 -2 استفاده از درختان پده جهت مصارف مختلف : بیشه زارهای پده از جمله منابع جنگلی غیر تجاری مخصوص در مناطق گرمسیری کشور به شمار می روندکه با ایجاد اکوسیستم خاص خود نقش مهمی را در تعادل حیاتی این مناطق ایفا می کنند . که متأسفانه این بیشه زارها به علت عدم کنترل و مدیریت صحیح در حفظ و نگهداری از آن و مشخص نبودن نـظام بهره برداری به صـورت های مختلف مورد تخریب قرار گرفته اند که از عوامل تخریب می تـوان به قطع اشجــار به منظور تهیـه آغل دام ، ایـجاد پرچیـن برای مزارع ، قـطع سرشاخه های نهالهای جـوان پـده ، تبـدیل بیشه زارها به اراضـی زراعتـی و بهره بـرداری شن و ماسه از این عرصه ها می باشد و به طور کلـی انبوهی درختان نزدیک روستاها به مراتب کمتـر از قسمت های دور از دسترس است. ( ( 6 -3 استفاده به منظور تأمین سوختساکنان: روستاهاِی مجاور بیشه زارها از دیــربـاز جهت تأمیـن سوخت خــود از درختان بیشــه به عنـوان یک منبــع سوختِی استفاده مِی کنندآنها. بِیشتر درختان جوان پده را که قطر کمترِی دارند جهت تأمین سوخت قطع مِی نمایند زیرا قطع و حمل آن راحتتر استازاین. رو با این کار صـدمات جبران ناپذیرِی به تجدید حیات درختان پــده وارد مِی گردد. ( ( 3
چگونگی سازگاری درخت پده در نواحی گرمسیر و سردسیر :
اگر درخت پده در نواحی گرمسیر از لحاظ بی آبی در مضیقه نباشد تبخیــر شدیـد باعث مِی شودکه هواِی محـیط خنک شود و برگها از حرارت زِیاد صدرمهرحالنبینند. نبات براِی مبـارزه با حـرارت هاِی شدیدِی که حیاتش را تهدید مِی کند ایستادگِی به خرج مِی دهد . و در اثر طول زمان خــود را به تغییرات حـرارت که یکِی از عوامل محیط خود مِی باشد سازش مِی دهدبه. طورِی که درخت پده برگ هایش را در امتداد اشعـه خورشید قرار مِی دهـــدعـلاوه. برآن در برابر حرارت ماکزیمم رنگ برگ هایش را روشن مِی کنـدو. با این وسِیــله نیز اشعـه خورشیــد تا حــدِی منعکس شده و از شدت آن کاسته مِی شود در. نواحِیدسِیرسبر عکس نواحِی گرمسِیر برگهاِیش را به صورت افقِی در مقابل اشعه
