بخشی از مقاله
چکیده
توسعه محلههای پایدار، رویکردی از توسعه پایدار شهری است که محور اصلی آن بهبود سطح آگاهی و نگرش مردم از طریق اصلاح شاخصهای زیست محیطی میباشد. فقدان آب کافی و عدم آگاهی زیست محیطی گروههای اجتماعی، وضعیت بحرانی را شدت بخشیده-است. هدف پژوهش، سنجش نگرش و رفتار عملی گروههای اجتماعی شهر اصفهان در زمینه مصرف آب میباشد. جامعه آماری ساکنان محلههای مرداویج، فروغی و کوی استادان است، که360 نفر به تصادف انتخاب شد. پرسشنامه ساختاریافته با پایایی و روایی بترتیب 0/78 و 0/86 به روش پیماش میدانی توزیع و تجزیه و تحلیل با نرمافزار SPSS انجام گرفت. نتایج نشان میدهد، افراد مرفه - مرداویج - از جنبه نگرشی و عملی، اهمیتی برای کاهش مصرف آب قائل نیستند. افراد با درآمد متوسط - فروغی - هرچه درآمد کمتر، مصرف آب کمتر شده که علت آن محدودیت بودجه و مشوقهای اداره آب برای مصرف کمتر آب عنوان شد. لیکن بین میزان درآمد و نگرش آنان نسبت به کاهش مصرف آب، رابطه معنیداری مشاهده نشد. افراد نیمه مرفه با تحصیلات عالی برغم هزینه ثابت خدمات و نگهداری ماهیانه و نیز اینکه رابطهای بین درآمد و میزان مصرف آب دیده نشد. لیکن بین مشارکت آنان در گروههای زیست محیطی و نگرش فردی در کاهش مصرف آب، رابطه معنیداری وجود داشت.
واژههای کلیدی: توسعه پایدار، رفتار عملی، مصرف آب، نگرش فردی
مقدمه
توسعه محلههای پایدار، رویکردی از توسعه پایدار شهری است که محور اصلی آن بهبود سطح آگاهی و نگرش مردم محلهها از طریق اصلاح شاخص های زیست محیطی از جمله کاهش مصرف آب در مقیاس خانوار میباشد. مصرف آب در ناحیههای شهری ایران برغم پیشرفت نسبی زیرساختها و برنامههای توسعه آموزش عالی در این نواحی، براستی تکان دهنده است. همین پدیده در کنار مصرف بسیار زیاد انرژی ارزان، موجب افزایش چشمگیر رد پای زیست محیطی در شهرهای ایران شده است. سرزمین ایران روی کمربند خشک کره زمین قرار گرفته و به شدت از بحران کمبود آب در رنج و سختی است. بر اساس دادههای موجود، علت بحران کنونی بسا فراتر از تغییرات اقلیمی بوده و در مجموعهای در هم تنیده از پدیدههای اجتماعی، فرهنگی ، اقتصادی و مدیریتی ریشه دارد. شناسایی پارهای از این عوامل بدون تردید گشاینده راههای مرتبط با توسعه پایدار خواهد بود.
فقدان آب کافی در کنار عدم آگاهی زیست محیطی گروههای اجتماعی، این وضعیت بحرانی را شدت بخشیده است. کشور ایران با برخورداری از یک سوم میانگین آب در زمین و مصرف بیش از دو برابر میانگین جهانی، نیازمند واکاوی خردمندانه این پدیدار و نیز تدوین برنامهای مدبرانه جهت مدبریت منابع آب است. از سوی دیگر رسانههای ارتباط جمعی و روشهای آموزشی و ترویجی متعارف، به شیوه پیام رسانی یک سویه، به دنبال نسخه پیچیهای کلیشهای به مردم میباشند. این پژوهش در پی یافتن پاسخی به دو پرسش مهم است: - 1 - کدامین تفاوت درنگرش و نیز رفتار عملی گروههای گوناگون جامعه شهری در رابطه با میزان مصرف آب وجود دارد؟ به عبارت دیگر آیا میزان درآمد به طور یکسان بر میزان مصرف واقعی آب در خانه و نیز بر نگرش فردی نسبت به چگونگی مصرف آب اثر میگذارد؟
- 2 - کدامین روش آموزشی و ترویجی می تواند با کارآیی بالا در روند فرسایشی مصرف بیرویه آب شهری مداخله کند و مشارکت مردم را در مدیریت بحران آب جلب نماید؟ و آیا تحصیلات دانشگاهی در کاهش مصرف آب موثر است؟ راستی و همکاران 1389، با پژوهشی در شهرستان لار استان فارس در زمینه کمبود سفرههای زیرزمینی آب شیریندریافتند که، سرانه مصرف شهر مطابق با استاندارد صنعت آب برابر 250 لیتر به ازای هر نفر در روز پیشنهاد گردید و از آنجا که متوسط مصرف سرانه کل شهر لار در وضعیت موجود معادل 351 لیتر نفر در روز بر آورد گردیده است، لذا میبایست با اتخاذ تدابیری، این مقدار اضافی را کاهش داد.
قاسمی و همکاران 1378، به پژوهشی در شهر زابل جهت ارزیابی مصرف و هدررفت سرانه خانگی آب پرداختند، در نتیجه این تحقیق عواملی از قبیل سرانه مصرف، میزان هدر رفت آب خانگی در مقایسه با استانداردهای جهانی و ملی و بالاترین مصرف در بخش حمام با سرانه 34/5 لیتر و بالاترین هدررفت در بخش آب خانگی در بخش کولر و تهویه مطبوع است که در حدود 8/5 برابر میزان استاندارد در ایران میباشد. انصاری و همکار 1393، در پژوهش خود در شهر نیشابور اذعان داشتند که متغییرهای زیادی از جمله عرصه و اعیان، وسایل و تجهیزات کم و پر مصرف، پارامترهای اقلیمی، خصوصیات سیستم توزیع و مشخصات مشترکان، پارامترهای اقتصادی و شرایط مصرف در دورههای قبل در مصرف دوماهه، سالانه و مصرف بلند مدت مشترکان آب شرب موثر است. همچنین مصرف متوسط بلند مدت مشترکان شهر نیشابور به وضعیت فشار آب شبکه حساس بوده است. بوستانی و همکار 1390، در مطالعهای دریافتند اجرای روش های صحیح مدیریت تقاضا از جمله: کاهش تقاضا و مصرف، کاهش تلفات آب، بکارگیری شیوههای جدید و بهینه کردن توزیع آب و از همه مهم تر بهبود سطح آگاهی عمومی مردم و اتخاذ قوانین بازدارنده و افزایش تعرفه ها برای مشترکان خاص، کمک شایانی به اصلاح الگوی مصرف آب میکند.
بورگر و همکاران 2004، در مقاله» الگوهای مصرف رو به رشد طبقه میانی سیاهان آفریقای جنوبی«، سینگ و همکار 2013،در مقاله »بررسی الگوی مصرف آب خانگی در مناطق روستایی نیمه خشک هند«، درونوسکی و همکاران 2013، در مقاله »مصرف آب و آشامیدنی کودکان 13-4 سال در ایالات متحده«، دزیوبینسکی و همکار 1999، در مقاله»تمایل در مصرف و تولید : مصرف انرژی خانگی «، شابان و همکار 2007، در پایان نامه » تحقیقات مصرف آب خانگی: یک مطالعه میدانی در هاربین، چین« و لو 2007، در مقاله » الگوی مصرف آب در خانواده ها در شهرهای بزرگ« هر یک به هجارهای مرتط با مصرف آب شرب خانگی و مواردی مانند مشوقهای کاهش مصرف و نیز قیمت واقعی آب برای کاهش مصرف پرداختهاند.
مواد و روش ها
هدف این پژوهش، سنجش نگرش و نیز رفتارعملی گروههای اجتماعی شهر اصفهان در زمینه مصرف آب میباشد. جامعه آماری مورد مطالعه شامل ساکنان سه محله مرداویج - گروه مرفه - ، فروغی - گروه متوسط - و کوی استادان دانشگاه اصفهان - گروه نیمه مرفه با تحصیلات عالی - است. نمونه مورد مطالعه که به روش تصادفی انتخاب شدند، شامل 120 نفر از هر محله و به تعداد کل 360 نفر میباشد.
روش اجرای پژوهش، پیماش میدانی و ابزار جمع آوری دادهها، پرسشنامهای ساختار یافته بوده است. برای سنجش پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید که برابر با 0/78 بدست آمد. از آنجا که مقدار آلفای کرونباخ بزرگتر از 0/7 نشان از پایایی قابل قبول پرسشنامه است، در نتیجه میتوان گفت که پرسشنامهی مورد نظر از میزان پایایی مطلوب و قابل قبولی برخوردار است. برای سنجش روایی پرسشنامه از ضریب KMO استفاده گردید، با توجه به یافتههای پژوهش میزان روایی پرسشنامه برابر با 0/86 بوده است. دادههای پژوهش توسط نرم افزار SPSS با استفاده از آزمون همبستگی تحلیل شد. پرسشها به دو دسته سوالات مربوط به دادههای واقعی مانند میزان درآمد و میزان مصرف آب - فاکت - و همچنین سوالات نظرسنجی تقسیم بندی شدند.
نتایج و بحث
در این بخش به بررسی فرضیههای پژوهش با استفاده از ضریب همبستگی و آزمون همبستگی میپردازیم. در سه منطقه فوق ذکر به صورت مجزا همبستگی بین میزان درآمد و میزان مصرف آب خانگی مورد بررسی قرار گرفت و نتایج در جداول زیر قابل مشاهده است. ❖ فرضیه :1 رفاه ساکنان به عنوان یکی از عوامل مهم در مصرف آب محسوب میشود .
