بخشی از مقاله
بررسی سیستم نورواندوکرین و الگوي سایتوکاینی افراد داراي مزاج هاي گرم و سرد
چکیده
مقدمه: مکانیسم عمل روشهاي مورد استفاده در طب سنتی ایران هنوز ناشناخته است. یکی از مفاهیم اساسی مطرح شده در طب سنتی ایران، و مزاج هر فرد است. هدف از تحقیق حاضر ارزیابی تفاوت افراد گرم مزاج و سرد مزاج در سیستم نورواندوکرین و الگوي سایتوکاینی (Th1/Th2) پاسخهاي ایمنی بوده است.
روشها: سی و هفت داوطلب مرد سالم 20 تا 40 ساله با استفاده از یک پرسشنامه استاندارد به دو گروه گرم مزاج و سرد مزاج تقسیم شدند. نسبت شدت گرمی مزاج به شدت سردي آن (Warmth/Coldness) براي تمام افراد بر اساس نتایج حاصل از پرسشنامه تعیین گردید. غلظت پلاسمایی هورمونهاي اپینفرین ,(Epinephrine) نوراپینفرین (Norepinephrine) و کورتیزول (Cortisol) و نیز غلظت سایتوکاینهاي IFN-γ و IL-4 تولید شده توسط سلولهاي تکهستهاي خون محیطی (PBMCs) تحریک شده با میتوژن اندازهگیري شد.
نتایج: نسبتهاي Norepinephrine/Epinephrine و Norepinephrine/Cortisol در گروه گرم مزاج بهطور معناداري بیشتر از این نسبتها در افراد سرد مزاج بود (به ترتیب با P = 0. 006 و .(P = 0.007 نسبت IL-4/ IFN-γ در گروه گرم مزاج بیشتر از این نسبت در گروه سرد مزاج بود و این تفاوت نزدیک به سطح معناداري بود .(P = 0.08) نسبت Norepinephrine/Epinephrine با نسبت شدت گرمی مزاج به شدت سردي آن (Warmth/Coldness) همبستگی مثبت معنا داري را نشان می داد .(P = 0 .008) همچنین یک همبستگی معنی دار غیر خطی بین نسبت IL-4/ IFN-γ و نسبت Warmth/Coldness وجود داشت .(P = 0 .022)
نتیجهگیري: به نظر میرسد افراد گرممزاج داراي فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک محیطی بیشتر و فعالیت سمپاتیک فوق کلیوي، فعالیت کورتیکوستروئید فوق کلیوي و فعالیت سیستم عصبی پاراسمپاتیک کمتري نسبت به افراد سرد مزاج هستند. همچنین تمایل الگوي سایتوکاینی در آنها نسبت به افراد سرد مزاج، بیشتر به سمت Th2 میباشد. علاوه بر آن، با افزایش نسبت شدت گرمی مزاج به شدت سردي آن فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک محیطی افزایش مییابد. همچنین هنگامی که مزاج به سمت شدیدا گرم یا شدیدا سرد میل میکند، انحراف سیستم ایمنی به سمت پاسخهاي شدیدا گرم افزایش مییابد اما این افزایش هنگام میل به سمت مزاج شدیدا گرم بسیار بیشتر از هنگامی است که مزاج به سمت شدیدا سرد میل میکند.
واژههاي کلیدي: طب سنتی ایران، مزاج، سمپاتیک، پاراسمپاتیک، فوق کلیوي، سایتوکاین، سیستم ایمنی.
مقدمه
هندوستان و کشورهاي عربی است. اثربخشی روشهاي این طب در کنار عوارض جانبی کم آن به تجربه ثابت شده است. در این طب مشابه انواع دیگر طبهاي مکمل، عامل اصلی ایجاد بیماري درمان میگردد. همچنین هدف اصلی طب مکمل پیشگیري از بیماري به جاي درمان است. موارد ذکر شده و بسیاري عوامل دیگر موجب بقاي این سیستم درمانی، با وجود رشد چشمگیر پزشکی مدرن هستند. استفاده از این روشها روز به روز گسترش بیشتري پیدا میکنند، با این وجود اطلاعات ما در مورد تعاریف و مکانیسم عمل روشهاي طب سنتی بسیار اندك است و علیرغم پیشرفتهاي موجود در جنبههاي مختلف علوم، درمانهاي طب سنتی هنوز بر پایه تجربه، آزمون و خطا و مراجعه به متون باقیمانده از گذشتههاي بسیار دور بنا میگردد. در حالیکه در صورت مشخص بودن توجیه علمی و مکانیسم عمل این روش درمانی، استفاده از آن علمیتر شده، یاريگرفتن از فنآوريهاي نوین و پیشرفت روشهاي تشخیصی و درمانی در آن ممکن گشته و ارائه و معرفی آن در سطح جهانی امکانپذیرتر خواهد بود .[17]
تاریخچه طب سنتی ایران به روزهاي آغازین پیدایش علم پزشکی و یافتههاي بقراط 460-357) قبل از میلاد) بازمیگردد. او تمام خوراکیها را در 4 دستهي گرم، سرد، خشک و تر دستهبندي کرده و عقیده داشت که سلامتی حاصل حفظ تعادل در این 4 مورد است. پس از او جالینوس 129-199) بعد از میلاد) عقاید وي را تنظیم و تئوري اَخلاطِ چهارگانه (صفرا، دم، بلغم، سودا) را ارائه نمود. سالها بعد، ابنسینا 980-1037) بعد از میلاد) پدر علم پزشکی ایران، متون باقیمانده از گذشته عقاید موجود را گردآوري و در قالب کتاب قانون در طب (Canon of medicine) ارائه نمود. بدون شک زحمات ابنسینا و نگارش این کتاب که سالها به عنوان کتاب مرجع پزشکی در سرتاسر جهان تدریس میشد، نقطه عطفی در تاریخ علم پزشکی محسوب میشود. وي در این کتاب که بیشتر بر پایه طب یونانی در آن زمان تدوین شده است، از متون باقیمانده از طب جالینوسی، رومی، طب سنتی مصري، هندي, طب جهان عرب، علوم اسلامی، عقاید موجود عامه و دانستهها تجربیات شخصی خود بهره برده است 18]،10،.[17
در طب سنتی ایران 9 نوع مزاج در نظر گرفته میشود که عبارتند از سرد، گرم، تر، خشک (مزاجهاي مفرد)، سرد و تر، سرد و خشک، گرم و تر، گرم و خشک (مزاجهاي مرکب) و معتدل 7]،5،4،.[1 از آنجایی که انسان معتدل حقیقی بهطور مطلق وجود ندارد و هر کس گرفتار غلبهي کم و بیش یکی از این مزاجهاست، مزاج کاملاً معتدل و مزاجهاي مفرد که در آنها دو طبیعت کاملاً با هم در تعادلند، به ندرت به چشم میخورند. بنابراین بهطور کلی 4 نوع مزاج صفراوي (گرم و خشک- (Choleric، دموي (گرم و تر- (Sanguine، بلغمی (سرد و تر- (Phelgematic و سوداوي (سرد و خشک-(Melancholic در نظر گرفته میشود 13]،6،2،7،5،4،18،.[10
از میان عوامل ذکر شده که در تعیین مزاج نقش دارند، طبیعتهاي اولیه که شامل صفات سردي و گرمی میشوند، بیش از طبیعتهاي ثانویه مورد توجه بوده و امروزه نیز بیشتر مورد استفاده قرار میگیرند. از این زاویه میتوان تمام افراد را بهطور کلی در دو دسته سرد (شامل مزاجهاي سرد، سرد و تر سرد و خشک) و گرممزاج (شامل مزاجهاي گرم، گرم و تر گرم و خشک) قرار داد.
افراد گرممزاج پرانرژي، پرکار و فعال و برونگرا هستند و احساسات خود را سریعاً در ظاهر بروز میدهند. چنانچه افراد صفراوي (گرم و خشک) تحریکپذیري فوقالعاده داشته و بسیار زود خشمگین میشوند. در افراد گرممزاج سوزش اندامها و احساس حرارت ناگهانی و بدون علت مشاهده میشود. نبض در این افراد سریع و رگها برجسته و فراخ هستند. بهطوریکه در افراد دموي (گرم و تر) رنگ چهره بهدلیل فراوانی خون در رگها به سرخی میگراید. بدن در هواي سرد به راحتی با عوامل فیزیکی و فیزیولوژیکی گرم میشود اما خنک شدن در هواي گرم به آسانی قابل انجام نیست 13]،6،2،7،5،4،1،18،.[10
در بین افراد داراي مزاج سرد، سستی و ناتوانی، کمبود انرژي و احساس ضعف شایع است. بهطوریکه افراد بلغمی (سرد و تر) کند و بیحال و بیحوصله هستند و تمایل چندانی به انجام کار ندارند. و افراد سوداوي (سرد و خشک) نیز به ندرت تا پایان روز انرژي کافی براي انجام کار دارند. افراد سردمزاج درونگرا بوده و احساسات خود را کمتر بروز میدهند. چنانچه افراد بلغمی (سرد و تر) تحریکپذیري پایینی داشته و بیخیال و غیر حساس هستند. نبض در افراد سردمزاج آرام، رگها باریک هستند و خون اندکی در آنها جریان دارد. بهطوریکه سفیدي و رنگپریدگی در چهرهي افراد بلغمی (سرد و تر)کاملاً مشهود است. بدن افرادي که دچار غلبهي سردي مزاج هستند، در هواي سرد به راحتی با عوامل فیزیکی و فیزیولوژیکی گرم نمیشود و سرما تا مدت زیادي در بدن فرد باقی میماند 13]،6،2،7،5،4،1،18،.[10
پاسخ بدن به استرسها از طریق تحریک سیستم عصبی سمپاتیک، سیستم عصبی پاراسمپاتیک (عصب واگ) و غده فوق کلیوي انجام میپذیرد .[11] با توجه به آثار متفاوت تحریک هر کدام از سیستمهاي فوق روي هومئوستاز (Homeostasis) بدن [11] و با بررسی آثار مربوط به مزاجها، این احتمال مطرح می شود که در مزاج گرم افزایش تحریک سیستم عصبی سمپاتیک و در مزاج سرد کاهش تحریک سیستم عصبی سمپاتیک وجود داشته باشد. در تحقیق حاضر، با در نظر گرفتن وجود چنین رابطهاي در صدد امتحان این فرضیه برآمدیم که شاید تفاوت افراد داراي مزاجهاي گرم و سرد به تفاوت این افراد در پاسخ به استرس هاي روزمره برگردد، به طوريکه سهم تحریک سیستم عصبی سمپاتیک در افراد گرم مزاج بیشتر از افراد سردمزاج باشد.
از آنجایی که منبع اصلی ترشح نوروپپتید نوراپی نفرین (Norepinephrine) سیستم عصبی سمپاتیک [9]، منبع عمده ترشح هورمونهاي اپی نفرین (Epinephrine) و کورتیزول (Cortisol) غدد فوق کلیوي بوده [14] غلظت سرمی هورمونهاي فوق میتواند معیار مناسبی براي ارزیابی میزان فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک محیطی (Peripheral sympathetic nervous system)، سمپاتیک فوق کلیوي (Adrenal sympathetic)، کورتیکوستروئید فوق کلیوي (Adrenal corticosteroid) و پاراسمپاتیک (Parasympathetic) باشد. اگرچه شباهت زیادي بین اثرات نوراپینفرین و اپینفرین وجود دارد از آنجایی که نوراپینفرین بیشتر با گیرندههاي آدرنرژیک آلفا (α adrenoreceptors) و اپی نفرین با گیرنده هاي آدرنرژیک بتا (β adrenoreceptors) واکنش می دهد تفاوت هایی بین سیستم عصبی سمپاتیک محیطی و سمپاتیک فوقکلیوي در متاثر ساختن هومئوستاز وجود دارد .[9] با این توضیح، نسبت غلظت هورمون نوراپی نفرین به هورمون اپی نفرین (Norepinephrine/Epinephrine ratio) معیار مناسبی براي ارزیابی تعادل بین فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک محیطی و فعالیت سمپاتیک فوقکلیوي است و نسبت غلظت هورمون نوراپی نفرین به هورمون کورتیزول (Norepinephrine/Cortisol ratio) معیار مناسبی براي ارزیابی تعادل بین فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک محیطی و فعالیت کورتیکوستروئید فوق کلیوي است 22]،20،21،.[16
پاسخهاي ایمنی نیز به دو دسته کلی Th1 و Th2 تقسیم میشوند. انحراف پاسخ ایمنی به سمت Th1 باعث تقویت پاسخ ایمنی سلولی و انحراف پاسخ ایمنی به سمت Th2 باعث تقویت پاسخ ایمنی هومورال و نیز واکنش هاي آلرژیک می شود .[8] با توجه به فراوانی بیشتر واکنشهاي آلرژیک (به عنوان مثال کهیر) در افراد گرم مزاج [3] این احتمال مطرح میشود که پاسخهاي ایمنی در افراد گرم مزاج در مقایسه با افراد سرد مزاج تمایل بیشتري براي انحراف به سمت Th2 دارند. با توجه به این که تولید سایتوکاین IL-4 مشخصه بارز سلول هاي Th2 و سایتوکاین IFN-γ سایتوکاین اصلی تولیدي از سلولهاي Th1 میباشد، نسبت تولید سایتوکاین IL-4 به سایتوکاین (IL-4/IFN-γ ratio) IFN-γ توسط سلول هاي تک هستهاي تحریک شده با میتوژن به عنوان معیار انحراف پاسخ ایمنی به سمت Th2 در نظر گرفته می شود .[19]
مواد و روشها
داوطلبان از بین مردان سالم 20 تا 40 ساله انتخاب و گرمی یا سردي مزاج این افراد با استفاده از یک پرسشنامه استاندارد تعیین شد (فرم .(1 بر اساس نتایج حاصل از پرسشنامه نسبت شدت گرمی مزاج به شدت سردي آن (Warmth/Coldness) براي تمام افراد مورد مطالعه محاسبه گردید. نمونهگیري از تمام افراد مورد مطالعه در ماههاي آبان و آذر و در بین ساعات 3 تا 5 بعد از ظهر صورت گرفت. داوطلبان از روز قبل از مطالعه از خوردن غذاهایی با طبیعت شدیداً گرم یا سرد و نیز مصرف هر نوع دارویی منع شده بودند. هیچکدام از افراد مورد مطالعه سابقه ابتلا به بیماري مزمنی را نداشته، در هنگام نمونه گیري نیز مبتلا به هیچ بیماري نبودند. همچنین براي اطمینان از سلامت افراد مورد مطالعه, قسمتی از نمونه خون گرفته شده براي انجام آزمایشات ,CBC-diff Cholestrol ,Triglyceride ,FBS ,Creatinin ,BUN و Uric Acid مورد استفاده قرار گرفت و در صورت طبیعی نبودن هر کدام از پارامترهاي فوق, داوطلب مربوطه از مطالعه حذف گردید. در نهایت تعداد 37 نفر از داوطلبان در دو گروه گرم مزاج 22) نفر) و سرد مزاج 15) نفر) مورد مطالعه قرار گرفتند.
از هر فرد مورد مطالعه 10 میلی لیتر خون وریدي توسط سرنگ آغشته به هپارین براي انجام آزمایشات مورد نظر گرفته شد. نمونه فوق براي انجام آزمایشات، به دو بخش تقسیم گردید. یک بخش جهت سنجش سایتوکاینی و بخش دیگر جهش سنجش هورمونی مورد استفاده قرار گرفت.
براي سنجش غلظت اپی نفرین, نوراپی نفرین و کورتیزول نمونه خون گرفته شده بلافاصله با دور rpm 4000 در دماي 4 درجه سانتیگراد به مدت 4 دقیقه سانتریفوژ شد و پلاسماي جمعشده در بالاي لوله جمعآوري شد و در دماي -70 تا زمان انجام آزمایشات ذخیره گردید.
غلظت اپی نفرین و نوراپی نفرین با استفاده از کیت هاي ELISA خریداري شده از شرکت IBL (Hamburg, Germany) و غلظت هورمون کورتیزول با استفاده از کیت ELISA خریداري شده از شرکت DBC (Ontario , Canada) سنجیده شد.
سلولهاي تک هستهاي خون محیطی (PBMCs) بوسیله سانتریفوژ درون محلول Ficoll-Hypaque جداسازي شدند. درصد سلولهاي زنده بیش از %90 بود.
