بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این مقاله شناسایی عوامل جوی تاثیر گذار در شکل گیری چشمه های گردو غباری طی دوره سرد و دوره گرم است لذا بدین منظور بصورت موردی, دو مورد از این امواج با توجه به داده های هواشناسی استخراج و بررسی شد.در این روش از نقشه های سینوپتیک روزانه و تصاویر ماهواره کمک گرفته شده است.نتایج تحقیق مذکور نشان داد که طی دوره گرم عامل ترمودینامیکی ودینامیکی ودر دوره سرد عامل دینامیکی نقش اصلی را برعهده دارند.
.1 مقدمه
با توجه به افزایش فراوانی رخداد امواج گردو خاک در سالهای اخیر و تاثیر سو این پدیده بر سلامت مردم شناخت بیش از پیش عوامل تاثیر گذار جوی در شکل گیری این چشمه های گردوخاک و انتشارآن را ضروری می کند. سامانه ها و امواج جوی یکی از مهترین عاملی هستند که باعث فراهم شدن شرایط برای تشکیل چشمه های گردوخاک و انتشار آنها می شوند. رخداد این پدیده ضمن کاهش دید گاهی به زیر 100متر, تنفس رانیز با مشکل مواجه می کند.رخداد این پدیده در مناطقی که از بافت خاک سست و فاقد پوشش گیاهی لازم و کافی است دارای فراوانی بیشتری است وقاعدتا زندگی را با اختلال مواجه خواهد کرد.
علت اصلی رخداد این پدیده انسانی و طبیعی است. با توجه به آثار سوی که این پدیده بر سلامت انسان دارد دانشمندان با ابزارهای متفاوتی به شناخت کانونهای آن و عوامل تاثیر گذار جهت تشدید آن مبادرت می ورزند. مطالعات وسیعی بمنظور کنترل مدیریت آنها انجام شده است. مطالعاتی چون ژیانگ و همکاران - 2003 - طوفانهای شدید گردوخاک شمال چین را در فاصله زمانی 1945تا2002مورد بررسی قرار دادند و223 مورد از طوفانهای شدیذ را در شمال چین در طول دوره مورد مطالعه مشخص کردند که طوفان 10تا12آوریل 1979بزرگترین طوفان ثبت شده بوده است.
وانگ و همکاران , - 2006 - انتشاروانتقال گردوخاک وغبارها در شرق آسیا را به لحاظ همدیدی تجزیه و تحلیل و شبیه سازی عددی کردند.نتیجه مطالعات آنها نشان داد که طوفان های گردوخاک ممکن است همزمان با فعالیت سامانه های همدیدی نواحی بیابانی شمال شرقی آسیا همراه با بادی با سرعت 6متر درثانیه توسعه یابند.
مغربی و همکاران - - 2011 با استفاده از پارامترهای هواشناسی و ماهواره ایی به این نتیجه رسیدند که فشار هوا و رطوبت نسبی در روز وقوع گردوخاک نسبت به روز قبل از آن افزایش و میزان دید و دما کاهش می یابد. تبیین چگونگی رخداد طوفان گردوخاک بدون توجه به الگوی گردشی جو غیر ممکن بنظر می رسد.
ذولفقاری , - 1384 - سامانه های گردوخاک در غرب ایران را با نگرش همدیدی در یک دوره زمانی 5ساله بررسی کرد. وی پرفشارآزروهمراه با سیستم های مهاجر غربی را مهمترین عوامل همدیدی تاثیرگذار بر سامانه های گردوغبار بیان می کند.همچنین مهمترین منبع گردوخاک وارد شده به غرب ایران صحرای سوریه وصحرای نفوذ در شمال شبه جزیره عربستان و شمال صحرای بزرگ افریقا می داند.
لشکری - 1387 - به تحلیل آماری–همدیدی طوفانهای گردوخاک استان خراسان رضوی در فاصله زمانی 1993تا 2005 پرداخته است. ولی مشخص کرد که طوفان های گردوخاک در جنوب استان خراسان رضوی پدیده ای متداول است واز شمال به جنوب بر تعداد آنها افزوده می شود وبیشتر طوفانها در تمام طول سال از ساعت 12به بعد شکل می گیرند.
طهماسبی بیرگانی و همکاران - 1388 - چگونگی طوفانهای گردوخاک را در نواحی جنوبغرب کشور,جریانهای مربوط به وقوع طوفان در کشور عربستان و همچنین عراق می دانند و فرسایش بادی را که در اراضی کشور صورت می گیرد بعنوان عامل داخلی موثر در وقوع گردوخاک ها می دانند.
.2 داده ها و روش کار
برای مطالعه حاضر, ازنقشه های همدیدی و تصاویر ماهواره بنا بر ضروت جهت شناسایی عوامل جوی تاثیر گذار استفاده شده است. ابتدا داده های آماری از مرکز هواشناسی استان خوزستان اخذ شد و 2مورد ازرخداد گردوخاک مربوط به دوره سرد و گرم استخراج ونقشه های همدیدی ازتار نمای NCEP-NCAR و تصاویر ماهواره از EUMETRAIN تهیه و تحلیل شد و در نقشه های همدیدی از ترازهای سطح زمین و850 و 700و 500 ,و صعود و باد استفاده شده است.
.3 بحث و یافته های تحقیق
.1تحلیل فراوانی وتوزیع زمانی طوفان گردوغبار
شکل شماره 1 درصد فراوانی روزهای گرد وغبار غرب ایران رانمایش می دهد همانطور که ملاحظه می شود طی ماههای می ژوئن وجولای بیشترین فراوانی روزهای گرد وغبار و در ماههای ژانویه ودسامبر کمترین فراوانی روزهای گردوغبار رخ می دهد.
شکل .1 درصد فراوانی روزهای گرد وغبار درغرب ایران1979-2008
.2 منشأیابی منابع وچشمه های گردوغبار
در اشکال زیر منشا ومنابع کانونهای گردو غبار وچشمها طوفان برروی کشور عراق و وسوریه وخوزستان درایران نمایش داده شده است.
شکل .2 سمت چپ پراکنش مکانی چشمه های طوفان ویلکرسون -1368 سمت راست پراکنش مکانی چشمه های طوفان جلالی 1388
تحلیل نقشه های همدیدی
.1 موج اول گرد و خاک طی دوره سرد در تاریخ 2012/01/10معادل 1390/10/20
بررسی آرایش خطوط کنتوری ترازمیانی جو,نشان دهنده استقرار ناوه ایی با محورتقریبا شمالی–جنوبی برفراز عراق و چسبیده به مرز غربی ایران است. بطوریکه بخش واگرایی آن بخش زیادی از ایران را تحت تاثیر قرار داده است از طرفی بخش واگرایی آن بر فراز سوریه و غرب عراق دیده می شود. لذا حاکمیت جریانات نزولی برروی غرب عراق و تقویت فشار سطحی و صعود هوا در بخش شرقی ناوه وکاهش فشار از این الگو قابل درکاست.
در تراز700هکتوپاسکال دقیقا همین شرایط در تراز500هکتوپاسکال با اندکی تفاوت دراستقرار ناوه و نزدیک بودن آن به بخش غربی ایران دیده می شود که نشان از آرایش مناسب و فعال بودن این سامانه است.بررسی آرایش خطوط کنتوری تراز850هکتوپاسکال نیز ضمن اینکه حاکمیت ناوه بر فراز کشور را تائید می کند از طرفی قرار گیری محور فضایی ناوه در جهت شمالغربی–جنوبشرقی بر فعال بودن سامانه تاکید می کند.
بررسی دو تراز1000 و فشار سطح زمین هم نشان دهنده سامانه کمفشار فعالی با مرکز بسته ای بر روی شمالشرق ایران هستند که ضمن اینکه مبین هماهنگی خیلی خوب تمام ترازهای جو طی فعالیت این سامانه می باشند بر گسترش دامنه فعالیت ناپایدار برروی بخش مرکزی و شرقی ایران و افزایش پایداری در بخش غربی تاکید دارند. در تراز زیرین جو ,گسترش زبانه پرفشار آزرو در غرب و استقرارآن برروی مدیترانه شرقی و تا غرب عراق و شمالغرب عربستان و آرایش مناسب زبانه پرفشار سیبری جهت تقویت شیو فشاری سطحی و عمودی سامانه مذکور فراهم می کنند .
لذا طبیعتا بواسطه افزایش شیو فشاری برروی غرب عراق در اثر حاکمیت این الگو و تقویت و تشدید بادهای سطحی شرایط مناسبی در کنار جریانات صعودی ناشی از منطقه کمفشار و همگرایی سطحی و واگرایی بالایی برای شکل گیری چشمه گردوخاک گسترده فراهم خواهد شد که با توجه به میدان باد سطحی در تراز850و 1000 بخوبی جریانات قوی در بخش شمالغربی و غربی عراق دیده می شود اما مدل جریانات صعودی , انتقال جریانات صعودی وکانون صعود بسمت شرق و حاکمیت جریانات نزولی که باعث تقویت فشار سطحی می شود را برروی غرب و مرکز عراق نشان می دهند. تصویر ماهواره مربوط به این روز , بخوبی شکل گیری چشمه گسترده ایی از گردوخاک را برروی صحاری عراق نشان می دهد.
شکل .3 نقشه تراز 500 و 700 هکتو پاسکال مورخه 10 ژانویه 2010 برگرفته ازسایت NOAA
