مقاله بررسی فقهی و حقوقی گردشگری

بخشی از مقاله

عنوان مقاله:

بررسی فقهی و حقوقی گردشگری

چکیده

توسعه گردشگری از بعد اقتصادی و جنبه های فرهنگی ، واجد ارزش بسیاری است گردشگری یکی از بخش های اقتصاد جهان است که با سرعت در حال رشد است . در جهان امروز که جهان ارتباطات نام گرفته ، صنعت گردشگری جایگاه ویژه خود را داراست . بهره برداری صحیح و سالم از این صنعت در کشوراسلامی ایران باید با الهام از قرآن و فقه و ارزشهای اسلامی همراه باشد وشرط موفقیت آن این است که زمینه های جذب گردشگری را فراهم آوریم . و در چهار چوب قوانین مذهبی و آداب و رسوم ملی ، این صنعت مهم و سودآور را فعال و پویا سازیم . گردشگران خارجی نیز در کشورهمانند دیگر افراد از حقوقی برخودارند و هرگونه تعرض به حقوق آنان ممنوع است . البته هیچ قانون و شریعتی همه حقوقی را که برای تبعه خود به رسمیت می شناسد برای گردشگران خارجی به رسمیت نمی شناسد . حقوق گردشگری به مسایلی چون قلمرو جغرافیای ، وظایف دولت در مقابل گردشگران ، امنیت گردشگران ، نگهداری از وسایل و لوازم گردشگران ، شرایط ورود و اقامت و خروج گردشگران ، حفظ کرامت انسانی گردشگران و ... می پردازد . در شرایط کنونی جهان معاصر که بین دولتها و ملتها قراردادهای دو یا چند جانبه منعقد شده است و روابط بر اساس حقوق بین المللی است . کافر حربی به معنای خاص فقهی که جان و مال و شغل و کار وی احترام و مصونیت نداشته باشد وجود ندارد . اصول اعتقاد به کرامت ذاتی انسان ، پایبندی به پیمانها ، نفی سلطه ، پرهیز از خیانت باید رعایت شود . برخورد پیامبران و امامان نیز رابطه جامعه اسلامی معاصرشان با جهانگردان ، بسان رابطه میزبان با مهمان بوده است . سوای آن گروه از گردشگران در امنیت کامل بوده و در مدت اقامت در سرزمین اسلام سیر و سیاحت می کردند . این مقاله به روش کتابخانه ای بررسی گردشگری از بعد فقهی و حقوقی پرداخته است .

کلید واژه : حقوق ، گردشگری ، فقه ، صنعت ، اسلام

-1مقدمه

گردشگری از مهم ترین فعالیت های اقتصادی در دنیاست . در سالهای اخیر بازار بین المللی گردشگری شاهد رشد سریعی بوده است ، به نحوی که بر طبق پیش بینی رسمی سازمان جهانی جهانگردی تا سال 2020، سفرهای بین المللی گردشگری تا حدود سه برابر رشد 8/6) بیلیون سفر) ، به ارزش تقریبی 2 تریلیون دلار در هرسال خواهد رسید .(افضلی فر، فرجی، شعبانی فرد (1389:121 با شروع انقلاب صنعتی که شهرنشینی از مهم ترین آن بود . نیاز به مسافرت و گذران اوقات فراغت افزایش یافت ، این رویداد به دنبال خود مشکلات عدیده ای را برای شهرنشینان به وجود آورد .( کارگر، 1386،( 40 در ایران گردشگری دارای قدمت چند هزار سال است ، به نحوی که از زمان هخامنشیان مسافران زیادی ( با انگیزه های تجاری )

به ویژه از اروپا ( یونان و دیگر کشورها ) وارد ایران می شدند . به دنبال گسترش مسافرت به ایران ، موضوع جلب جهانگردی خارجی و نیز ایجاد سازمانی برای تمرکز امور مربوط به سیاحان مطرح شد . با این هدف در سال 1314 خورشیدی برا ی اولین بار در وزرات داخله (کشور) اداره ای به نام اداره جلب سیاحان خارجی و تبلیغات تاسیس گردید و انجام امور مربوط به جهانگردی کشور را به عهده گرفت . تاسیس این نهاد در وزرات کشور با این هدف شکل گرفت تا امکاناتی را برای توسعه و گسترش این صنعت فراهم آورد . این اقدام نخستین گام در جهت تدوین قوانین گردشگری بود . (افضلی ، فرجی ، شعبانی فرد ،1389 ،(122 مقررات حقوقی یکی از علل و عوامل اساسی در توسعه صنعت گردشگری است . (کارگر 1386،(50 این رویه کشورها را واداشته است تا با اتخاذ محدویت ها و راه حل هایی آن را در جهت پایدار هدایت کند . بنابراین تدوین قوانین و مقرراتی در جهت حمایت از گردشگران و ایجاد امنیت برای آنها امری ضروری است ، زیرا ورود گردشگران خارجی به هر کشور و رونق گردشگری خارجی تا حد زیادی با قوانین و مقرراتی که از حقوق آنها حمایت کند، مرتبط است . ضرورت اصلی طرح چنین موضوعی نیاز مبرم به احیای گردشگری ، آن هم نه تنها برای اهداف اقتصادی بلکه برای بازیابی عظمت ایران در عرصه بین المللی است . حال با کمی تامل در این زمینه می توان دریافت که ورود گردشگر به هر کشور در کنار دارا بودن جاذبه های گردشگری ( چه طبیعی و چه انسانی ) نیازمند پیش شرط هایی است که یکی از مهم ترین آنها در نظر گرفتن حقوق گردشگر است . امنیت و آزادی اصولی هستند که در کنار شرایط جاذب کشور ها نقش اصلی را در این حیطه دارند .در این اصل که فقه اسلامی در زمینه تضمین امنیت شخصی منحصر به فرد است شکی نیست . (افضلی ، فرجی ، شعبانی فرد ، 1389،( 122 پژوهش در تاریخ روابط اسلام و دیگران ، تراجم و ... نشان می دهد که گردشگری در سیرت معصومان (ع) جایگاهی بلند داشته و

پیشوایان دین سیاحت را روزنه ای برای شناخت بهتر انسان و جهان دانسته اند .( رضوی ، 1376،(344 قرآن مجید ، با بکار گیری واژه (( سیر )) در شکلها و هیاتهای گوناگون ، دستور به گردشگری و جهانگردی می دهد و از مجموع

آیات قرآنی و مانند آن می توان دریافت که اصل مساله گردشگری که سیر و جهانگردی و نیز برداشت و دریافت ژرف و عمیق از این سیر و سفر ، مورد عنایت و توجه خداوند متعال در قرآن مجید است . ( یعقوبی ، 56، (1360

-2تعارف و مفاهیم گردشگری

واژه »توریسم«از دو بخش »تور« به معنای سفر ، گشت ، مسافرت ، سیاحت و »ایسم « پسوندی که اشاره به مکتب یا اندیشه ای فلسفی ، مذهبی ، سیاسی ، ادبی و غیر، دارد ترکیب یافته است . توریسم یعنی مکتبی که پایه فکری آن سیاحت و گردشگری است . ( آکسفورد ،1989،(1356

در ادبیات فارسی واژه ای به همین معنی ( (tour و با همین هجا و آوا وجود دارد . که طور تلفظ می شود ( به فتح ط ) به معنی پیرامون سرای و یا طوران ( به فتح ط) به معنی پیرامون چیزی گردیدن ، گرد بر چیزی گشتن ، فرهنگ دهخدا 1375. در متون دینی »واژه «سیر ( به فتح اول و سکون دوم ) به معنای راه افتادن است .

اهمیت گردشگری موجب شده که دانشمندان و متخصصان این دانش هریک به نحوی به آن پرداخته و مبادرت به ارایه ی نظریه ها با مدل های خاصی نموده اند که در جای خود حائز اهمیت است . آرتوز برومن می گوید : جهانگردی مجموعه مسافرت هایی را در برمی گیرد که به منظور استراحت و تفریح و تجارت یا دیگر فعالیت های شغلی و با اینکه به منظور شرکت در مراسم خاص انجام می گیرد و غیبت شخص جهانگرد از محل سکونت دایم خود در طی این مسافرت موقت و گذرا می باشد . بدیهی است کسانی که اقدام به مسافرت های شغلی منظمی بین محل کار و زندگی خود می کند مشمول این تعریف نمی شوند ( رضوانی ، 1382،(15 قانون توسعه صنعت ایرانگردی و جهانگردی از جهانگردی این گونه تعریف می کند : منظور از ایرانگردی و جهانگردی عبارت است

از هر نوع مسافرت انفرادی یا گروهی که بیش از 24 ساعت بوده و به منظور کسب و کار نباشد .

عده ای از جامعه شناسان جهانگردی را بیشتر یک پدیده ی جامعه شناسی می دانند . این عده جهانگردی را مجموعه ی روابطی می دانند که یک شخص (جهانگرد) در محل اقامت خود با انسان های ساکن در آن محل به وجود می آورد . ( نوینی ، (1376 در تعریف دیگری آمده است : جهانگردی به سفری موقتی و کوتاه اطلاق شده که ضمن آن جهانگرد به منطقه ای خارج از محل از سکونت و کار خود ، به منظور سیر و سیاحت می کند ( الوانی 1373،(18

سازمان بین المللی جهانگردی آخرین تعریف خود را درباره ی جهانگردی به این شرح مطرح نموده است : »جهانگرد کسی است که به کشورهایی (کشوری) که در آن اقامت دایم ندارد سفر می کند و هدف اصلی سفرش انجام فعالیت های درآمد زا نیست و در داخل مرزهای که درآن سفر می کند حداقل یک شب و کمتر از یک سال اقامت نماید «.

-3گردشگری در حقوق اسلام و ایران

حقوق گردشگری به مسائلی چون قلمرو جغرافیایی ، قوانین و مقررات گردشگر و جامعه ی میزبان ، ضرورت های رعایت موازین اخلاقی انسان منطبق بر احکام ادیان آسمانی و حکومتی ، تکالیف و وظایف هر یک از عناصر گردشگری ( مردم، گردشگر و دولت ها) و ... اشاره می کند . دین اسلام دارای اصول و قوانین الهی است که در خصوص سیر و بازدید بشر از مواهب الهی ، جاذبه های طبیعی ، تاریخی و فرهنگی حقوق خاص در نظر گرفته است . ( طیبی، (1391 اسلام حقوق تمامی کسانی را که در کشور اسلامی حضور دارند . اعم از هموطنان و کسانی که با مجوز دولت اسلامی به کشور وارد شدهاند ، را به رسمیت شناخته و رعایت آن حقوق را بر همگان لازم دانسته است .

حق امنیت ،حق ورود، اقامت، عبور و مرور و خروج از کشور، حق بهداشت و درمان و حق ازدواج و حق ارتباط دوستانه و حق عدالت اجتماعی و حق مزد منصفانه کار برای امرار معاش، حق مسکن ، حق غذای سالم و صدها حق دیگر از جمله حقوق افراد است که دولت به کمک آحاد مردم ملزم به ادای آنهاست که برخی از این حقوق برای جهانگردان و گردشگران به رسمیت شناخته شده است .

حق برخورداری از عدالت اجتماعی، حق تساوی در برابر قانون در دادگاهها ،حق رهگذران حق در راه ماندگان، حق احترام ،حق همسفران ،حق تامین معاش، حق ایمنی و وسائل حمل و نقل و حق مالکیت اسلام برای جهانگردان و غیر مسلمانان با در نظر گرفتن شرایطی محترم می باشد .

کشور ایران با سابقه درخشان خود، مدعی تدوین نخستین منشور حقوق بشر ( منشور کورش کبیر ) است . با نگاهی به دوران ایران باستان می توان به اهمیت حقوق گردشگران خارجی از نگاه حکومت حاکم (هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان ) پی برد . آنچه که در این دوران تحت عنوان حقوق گردشگری مطرح بودهبیشتر، در قالب فراهم آوردن تسهیلات سفر بوده است . مثلاً در زمان هخامنشیان جاده های شاهی با 2500کیلومتر و قرار گرفتن میله های راهنما ، گماردن ماموران مخصوص ،احداث پل و جز اینها در مسیر، تسهیلات لازم را فراهم می ساخت . (افضلی ،فرجی،شعبانی فرد،128،(1388