بخشی از مقاله
چکیده:
برای رسیدن به توسعه پایدار شهری، داشتن برنامهریزی با تکیه بر ارزیابی همهجانبه محیط شهری و مناطق اطراف آن امری ضروری است. هر بزرگ شهر نیاز به بافری در اطراف محدوده شهری دارد تا شهر را از آسیبهای احتمالی ناشی از توسعه شهر و افزایش جمعیت مصون بدارد. از سوی دیگر باید برای توسعه پایدار شهر، تعیین محدوده حریم، براساس شاخصهای محیطزیستی پایدار صورت گیرد. شاخصهایی که توان بالقوه طبیعی منطقه را تأمین کند و این توان مناسب توسعه شهری باشد.
از این رو تمام فعالیتهای عمرانی و استقرار کاربریها در حریم شهر باید بر اساس قوانین و شاخصهای محیط زیست پایدار صورت گیرد. در این مطالعه سعی شده است که به بررسی و مطالعه درباره وضعیت کاربریها و فعالیتهای عمرانی صورت گرفته در حریم شهر بیرجند با توجه به ویژگی-های جغرافیایی و طبیعی نظیر گسلهای موجود و لرزهخیزی، وجود رودخانهها، شدت و جهت وزش بادهای غالب، قناتها و مسیلهای موجود پرداخته شود.
روش تحقیق در این مقاله از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و مبتنی بر گردآوری اطلاعات به روش مطالعه منابع و بازنگری طرح جامع شهر میباشد. براساس اطلاعات گردآوری شده، بسیاری از کاربریهای موجود در حریم شهر بیرجند، مانند قرارگیری برخی از کورههای آجرپزی در مسیر باد غالب و یا قرارگیری فرودگاه در مسیر مسیل دستگرد، براساس شاخصهای محیط-زیستی، در راستای توسعه پایدار نبوده و در چشم انداز 20 ساله توسعه شهر تبعات منفی به بار خواهند آورد.
مقدمه
جهانی که ما در آن زندگی میکنیم، جهانی است که فرایند شهری شدن بر آن غلبه دارد و متأسفانه نتیجه چنین فرآیندی دوری از محیط طبیعی و پذیرش ناخواستهی عدم تعادلهایی است که از روابط ناموزون انسانها و فضای شهری نشأت میگیرد
فعالیت شهر، انعکاسی از مجموعه عوامل اجتماعی، اقتصادی یک جامعهی به هم پیوسته در یک قلمرو جغرافیایی است
در حقیقت رشد شهرها و تعامل آنها با نواحی اطرافشان موجب تغییرات محیطزیستی هم در مقیاس محلی و هم در مقیاس منطقهای شده است
گسترش شهر منجر به تغییر استفاده از زمین و کاهش قطعههای طبیعی در حاشیه شهرها میشود. که این میتواند اثر منفی بر جوامع جانوری و گیاهی در این مناطق نیز داشته باشد
هر بزرگ شهر به دلایلی کهتماماً به اندازه و حد گسترش شهر مربوط میشود، از دو بخش عمده تشکیل شده است: یک بخش که در برگیرنده سطح مقرر و قانونی بزرگ شهر در هرمقطع زمانی است و بخش دیگر هالهای به دورآن است، تا شهر را از یک سو از گزند توسعهها و پیشرویهای ناخواسته شهری محافظت کند و از سوی دیگر به عنوان مفری برای جمعیت ساکن در بزرگ شهر به حساب آید
با توجه به این که شهرها دارای تراکم جمعیت و منابع آلوده کننده محیطی هستند بنابراین حریم را میتوان فرصتی برای شهر انباشته و متراکم دانست و با برنامهریزی مناسب تعادل اکولوژیکی محدوده شهر را در آینده تأمین نمود. با این حال با توجه به این کهعملاً در سالهای گذشته هیچ قانون روشنی در رابطه با حریم شهر وجود نداشته، شاهد شکلگیری کارخانهها و کارگاههای صنعتیغالباً - از نوع صنایع ناپایدار و آلاینده - بسیاری در حریم شهرها بودهایم. که خود باعث آلودگی و تخریب خاک، آب و هوا گردیده است.
از طرفی ساخت و سازهای شکل گرفته در حریم شهرها نیزعموماً از نوع ناپایدار و فاقد اصول و ضوابط اولیه شهرسازی بوده و به دلیل عدم تأمین زیرساختهای اساسی و شبکه فاضلاب، هم در برابر زلزله و دیگر بلایای طبیعی ناامن میباشند و هم به نوعی آلوده کننده منابع طبیعی بوده و بارگرانی در نهایت بر دوش مدیریت شهر مینهند از طرفی بسیاری از کاربریها متناسب با قابلیت زمین نبوده و مکانیابی آنها به درستی صورت نگرفته است.
مطالعات زیادی درباره مشکلات محیطزیستی ناشی از فعالیت انسان صورت گرفته است. شمسیپور و همکاران - 91 :1391 - به تحلیل آسیبپذیری محیطی حریم شهر کرج با تأکید بر سه خطر طبیعی - سیل،زلزله و حرکت دامنهای - پرداختهاند. آنها در ابتدا لایههای سیل، زلزله و حرکت دامنهای را با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی2 وزندهی نمودند و سپس با رویهمگذاری لایههای وزندار شده، در محیط 3GIS، نقشه پهنهبندی آسیبپذیری محیطی حریم شهر کرج را به دست آوردهاند.
نتایج نشان داد که بخشهای شمالی حریم در محدوده آسیبپذیری بالا و بخشهای جنوبی، شرقی و غربی در محدوده آسیبپذیری پایین قرار گرفتهاند. عزیزیان و همکاران - 113 :1392 - به ارزیابی توان اکولوژیکی اراضی حاشیه شهر تبریز با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی پرداخته اند. آنها با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی، وزندهی معیارها - شیب، جهت، فاصله از گسل، فاصله از راه-
های اصلی، فاصله از چاهها، جنس زمین، کاربری زمین، ارتفاع - را انجام داده و سپس به ارزیابی چند معیاره در محیط GIS با استفاده از عملیات همپوشانی و تابع اجتماع پرداختهاند و نقشه نهایی توان زمین برای توسعه کالبدی شهر را به دست آوردهاند.
