بخشی از مقاله
بررسی نگرش معلمان در زمینه ارزشیابی توصیفی
(مطالعه موردي: مدارس ابتدایی شهرستان نهبندان)
چکیده
ارزشیابی توصیفی، سنجش را حلقه میانی و واسط آموزش و یادگیري در نظر گرفته و بر اساس بازخورد حاصل از آن به اصلاح و تغییر ساختار آموزش، نیازسنجی، برنامه ریزي، اجراي فرایند آموزش و ارزیابی پرداخته واساساٌ بههمین منظور طراحی شده است. هدف این پژوهش بررسی و مقایسه نگرش معلمان و مدیران در زمینه ارزشیابی توصیفی در مدارس ابتدایی شهرستان نهبندان می باشد. روش پژوهش توصیفی – پیمایشی بوده و جامعه آماري آن معلمان و مدیران ابتدایی شهرستان نهبندان در سال تحصیلی92-93 در نظر گرفته شده اند؛ که معلمان با روش نمونه گیري تصادفی و مدیران به دلیل حجم کم، به روش سرشماري انتخاب شدند و اطلاعات با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته گردآوري شد.
نتایج حاصل از بکارگیري آزمون tتک متغیره براي فرضیات تحقیق نشان داد که روش ترزشیابی توصیفی در بهبود یادگیري دانش آموزان، تعامل اولیا دانش آموزان با مسئولین مدرسه، بهبود رفتار دانش آموزان و دشواري کار معلمان مؤثر است.
کلید واژه ها: ارزشیابی، ارزشیابی توصیفی، ارزشیابی تکوینی.
مقدمه
آموزش و پرورش از سه مرحله اساسی تشکیل شده است .1:تهیه و تدوین اهداف .2 آموزش .3 ارزشیابی و هدف اساسی این مراحل و در حالت کلی، تعلیم و تربیت را می توان ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار دانش آموزان دانست. آن چه مسلم است یکی از مهم ترین عوامل احراز موفقیت در اصلاح نظام آموزشی، شناخت فرآیند یادگیري – یاددهی و نظام ارزشیابی و هم سو بودن آنها در راستاي اهداف آموزش و پرورش است. امروزه ارزشیابی یادگیري هاي دانش آموزان یکی از مهم ترین و در عین حال پیچیده ترین ارکان نظام تعلیم و تربیت است چرا که، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی نه تنها به عنوان ارزشیابی از برنامه ها و محتواي کتاب هاي درسی و تعیین میزان تحقق اهداف آموزشی امکان می رود بلکه به عنوان ابزاري مهم و اساسی جهت ارتقاي دانش آموزان به پایه تحصیلی بالاتر به کار می رود .
الگوي ارزشیابی کیفیتی – توصیفی به عنوان نسخه کامل تر ارزشیابی مستمر، در صدد آن است تا شیوه متفاوت خود را در بدنه نظام آموزشی مستقر نماید( حسنی و کاظمی، 1382به نقل حسنی و احمدي، .(1386 دریسکول((1994 متذکر شده است که در شیوه هاي ارزشیابی سنتی معلم محور، جو کلاس بیشتر معلم محور است. در این گونه کلاس ها معلم ابتدا هدف هاي آموزشی را در اختیار دانش آموزان قرار می دهد و سپس با شیوه هاي مداد-کاغذي به سنجش و اندازه گیري آنها مبادرت می ورزد. در حالی که در ارزشیابی هاي جدید و کیفی، معلم و دانش آموزان به کمک یکدیگر به طراحی و تدوین برنامه آموزشی می پردازند بدین معنا که معلم و دانش آموزان به کمک هم تصمیم هاي مربوط به محتواي یادگیري، فعالیت هاي یادگیريراو اتخاذارزشیابی می کنند. هم چنین سیف((1383 معتقد است هدف از کاربرد سنجش تکوینی در رابطه با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، آگاهی
یافتن از میزان و نحوه یادگیري آنان براي تعیین نقاط قوت و ضعف یادگیري و نیز تشخیص مشکلات روش آموزشی معلم در رابطه با هدف هاي آموزشی است. در این نوع ارزشیابی، ارزشیابی بخش جدایی ناپذیر و همگام فرایند آموزش و یادگیري است که به جاي طبقه بندي دانش آموزان، بر هدایت یادگیري آن ها متمرکز است(شریفی،.(1383
نظام ارزشیابی توصیفی در دوره ابتدایی در ایران، از سال تحصیلی 1382-83 با هدف ایجاد تغییرات بنیادي در نظام هاي موجود ارزشیابی و با عنایت بر رویکردهاي نوین در فرایند یاددهی-یادگیري و شیوه هاي اثربخش ارزشیابی دانش آموزان، بر اساس دستور العمل هاي شوراي عالی آموزش و پرورش در تعدادي از مدارس دوره ابتدایی اجرا شد. تاکید این نظام بر تغییر مقیاس کمی (0-20) بر مقیاس کیفی (ارزشیابی توصیفی) و ارزشیابی پایانی بر ارزشیابی تکوینی است(حسنی،.(1384
ارزشیابیبنابراینتوصیفی الگوي جدیدي است که تلاش می کند زمینه اي را فراهم سازد تا دانش آموزان در کلاس درس با شادابی و نشاط بهتر و بیشتر و عمیق تر مطالب درسی را یاد بگیرند. بنابراین به جاي توجه افراطی به آزمون هاي پایانی و نمره
روند یاددهی و یادگیري را در طول سال تحصیلی مورد توجه قرار می دهد و در راستاي این توجه عاطفی و اجتماعی و حتی جسمانی دانش آموز نیز در نظر می گیرد. این طرح با هدف بهبود کیفیت یادگیري و یاددهی و افزایش بهداشت روانی محیط یاددهی و یادگیري تغییرات اساسی را در نظام ارزشیابی فعلی پیشنهاد کرده است. از جمله تغییرات مقیاس فاصله اي ( صفر تا بیست به مقیاس ترتیبی ) تغییر ساختار کارنامه و تبدیل آن به کارنامه توصیفی می باشد. از آنجا که معلمان مقطع ابتدایی آموزش و پرورشدوبا سیستمهر آموزشی که بالا توضیح داده شد آشنایی عملیاتی دارند لذا نظرات آنان می تواند در تأیید یا رد ادعاهاي مطرح شده در زمینه نظام ارزشیابی توصیفی مفید واقع شود. در این تحقیق به بررسی نگرش معلمان از نظام ارزشیابی توصیفی دانش آموزان مدارس ابتدایی شهرستان نهبندان پرداخته می شود.
مبانی نظري و پیشینه پژوهش
روش هاي سنتی و جدید ارزشیابی از دیدگاه ها و فلسفه هاي متفاوتی برخوردارند. همین خاستگاه هاي متفاوت بنیادي و فلسفی است که موجب تفاوت هاي روشی، راهبردي، کلی و جزئی شده و می شود. ارزشیابی سنتی تا حدود زیادي مبتنی بر مکتب
روانشناسی رفتارگرایی و روانشناسی تجربی است، لیکن ارزشیابی توصیفی از دیدگاه روانشناسی شناختی نشات گرفته و مکاتب تحولی و انسانی روانشناسی اغلب تغذیه کننده آن هستند(فرمیهنی، .(1382
رویکرد انسان گرایی نیز یکی از رویکرد هاي جدید در فلسفه و روانشناسی است که ارزشیابی توصیفی ریشه در آن نیز دارد. ویژگی هاي این رویکرد عبارتند :
-1توجه بیشتر به تفکر و احساس و نه کسب دانش .
-2یادگیري یک فرآیند رشد است که نتیجه بصیرت و تشخیص بوده و حقایق و مهارت ها در رابطه با فعالیت هاي با معنا متشکل از اجزاي مرتبط آموخته می شوند.
-3رویکردهاي انسان گرا بر احساس و عواطف فرد، رشد خود پنداره هاي مثبت، روابط انسانی مثبت و ارتباط میان فردي صادقانه مبتنی است.
-4بزرگترین کمک به تعلیم و تربیت انسانگرا آماده کردن معلمان در حوزه نگرش ها است و نه فقط در حوزه روش ها . -5برخلاف رویکردهاي سنتی که بر نتیجه گرایی، ایستایی، تکرار پذیري و بی توجهی به تعامل ها تاکید داشتند دیدگاه کیفی بر انعطاف در پاسخ، ارتباط داشتن با متون درسی و نه محدود به عین مطالب درسی، توجه به کلیت و ساختار متن، شکل گروهی دادن به ارزشیابی، چند وجهی ساختن ارزشیابی و فرآیندي ساختن ارزشیابی تاکید دارد. بنابر این توجه به انسانی کردن تعلیم و تربیت و ظهور مکاتب انسان گراي به ویژه در روانشناسی زمینه بروز ارزشیابی فرآیندي را فراهم کرده و در بسیاري از کشورها جاري شده است. همچنین یافته هاي جدید در حوزه روانشناسی و علوم تربیتی و هم چنین آسیب ها و کاستی هاي موجود در نظام ارزشیابی کمی مو جب ایجاد نظام ارزشیابی فرایند مدار و همه جانبه نگري با عنوان ارزشیابی توصیفی شد(شریفی، .(1381
طرح ارزشیابی توصیفی مشهور به ارزشیابی کیفی یا طرح حذف نمره ، تجربه ي نوآورانه ي برخاسته از عمل در مقطع آموزش و پرورش ایران است . این طرح به صورت پیش آزمایش در سال تحصیلی 81-82 اجرا و ارزشیابی شد( مقنی زاده ، . ( 1381
نتایج رسولی و شکر الهی((1390 نشان دادند که از دیدگاه معلمان، ارزشیابی توصیفی نسبت به ارزشیابی سنتی مطابقت بیشتري با استانداردهاي ارزشیابی دارد. هم چنین در میان استانداردهاي مذکور، استاندارد کارآوري نسبت به استاندارد قابلیت اجرا مطابقت بیشتري را با ارزشیابی توصیفی نشان می دهد، ولی سایر استانداردها تفاوت معناداري با یکدیگر ندارند.
پاشاشریفی و خوش خلق((1388، در پژوهش خود با عنوان ارزشیابی اجراي آزمایشی ارزشیابی توصیفی در مدارس ابتدایی برخی از مناطق آموزشی کشور، به این نتیجه رسیدند که طرح ارزشیابی توصیفی در تحقق برخی از اهداف پیش بینی شده از سوي شوراي عالی از جمله ارتقاي سطح بهداشت روانی موفق و در بسیاري موارد از جمله بهبود نگرش دانش آموزان نسبت به یادگیري و افزایش ماندگاري ذهنی و تعمیق یادگیري ناموفق بوده است.
رضایی و سیف((1385، نیز در بررسی تأثیر ارزشیابی توصیفی بر ویژگی هاي شناختی، عاطفی و روانی- حرکتی دانش آموزان به این مهم دست یافتند که سطح پیشرفت دانش آموزان پایه سوم ابتدایی مدارس مسئول طرح ارزشیابی توصیفی در متغیرهاي شناختی از قبیل دانش ریاضی، علوم تجربی و زبان فارسی به طور معناداري بیشتر از دانش آموزان پایه سوم مدارس ابتدایی با نظام آموزشی عادي هم سطح آنان بود.
حیدري((1375 در پژوهشی که به بررسی تاثیر اجراي ارزشیابی تکوینی بر افزایش پیشرفت تحصیلی انجام داده نشان داد که اگر ارزشیابی تکوینی همراه با بازخورد باشد با میزان یادگیري همبستگی مستقیم دارددر صورتی که بدون بازخورد باشد یادگیري در سطح پایین تر خواهد بود.
بروخارت، موس و لانگ((2010، در بررسی نقش ارزشیابی تکوینی در کلاس هاي جبرانی نشان دادند که انعکاس نتایج پیشرفت به دانش آموزان و مشاهدات نظارتی در طول اجراي آموزش می تواند نقش قابل توجهی را در پیشرفت دانش آموزان در دروس عملی و نظري داشته باشد.
لوبرز((2006، هم در پژوهشی نشان داد که اگر نظام ارزشیابی حاکم بر کلاس به گونه اي باشد که باعث ایجاد جو عاطفی و با روابط بالا شود، دانش آموزان با پیشرفت تحصیلی بالاتري روبرو هستند.
لی و همکاران((2005، در تحقیق خود به این نتیجه رسیدند که نمره دادن به آموخته هاي دانش آموزان به خودي خود موجب یادگیري بعدي آنان نمی شود. در واقع اولین کاري که دانش آموز انجام می دهد نگاه کردن به نمره برگه برگه اش و سپس نگاه کردن به نمره بغل دستی اش است.
اهداف، فرضیات و سؤالات تحقیق
هدف کلی بررسی نگرش معلمان مدارس ابتدایی شهرستان نهبندان در زمینه ارزشیابی توصیفی می باشد. و در این راستا با مطالعه ادبیات موجود شش فرضیه مطرح و دو مورد به دلیل جهت دار نبودن به صورت سؤال مورد بررسی قرار گرفتند:
فرضیات
1. ارزشیابی توصیفی در بهبود یادگیري دانش آموز مؤثر است.
2. ارزشیابی توصیفی در تعامل اولیا دانش آموزان با مسئولین مدرسه مؤثر است.
3. ارزشیابی توصیفی در بهبود رفتار دانش آموزان مؤثر است.
4. ارزشیابی توصیفی در دشواري کار معلمان مؤثر است.
سؤالات
1. نقاط قوت ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان کدامند؟
2. موانع ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان کدامند؟
روش تحقیق، جامعه و نمونه آماري
این تحقیق از نوع توصیفی – پیمایشی بوده و جامعه آماري آن معلمان و مدیران مقطع ابتدایی شهرستان نهبندان در سال تحصیلی92-93 در نظر گرفته شده اند؛ که معلمان با روش نمونه گیري تصادفی 74 نفر و مدیران به دلیل حجم کم، به روش سرشماري انتخاب شدند و اطلاعات با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته با پایایی 75 درصد جمع آوري شده است. طیف مورد استفاده در این تحقیق لیکرت می باشد.
تجزیه و تحلیل داده ها
با بکارگیري آزمون tتک متغیره در مورد فرضیات تحقیق نتایج زیر حاصل گردید.
فرضیه:1 ارزشیابی توصیفی در بهبود یادگیري دانشآموزان موثر است.
در جدول شماره 1، نتایج حاصل از بکارگیري آزمون t تک متغیره در خصوص فرضیه اول تحقیق نشان داده شده است.
همان طور که مشاهده می شود، نتیجه آزمون t تک متغیره نشان داد که میانگین نمره دیدگاه معلمان در خصوص تاثیر ارزشیابی توصیفی در بهبود یادگیري دانشآموزان نسبت به نمره نظري((1/5 بیشتر بود و این تفاوت از نظر آماري معنادار بود(.(p<0/001 به عبارتی از دیدگاه معلمان ارزشیابی توصیفی در بهبود یادگیري دانش آموزان موثر است.
فرضیه:2 ارزشیابی توصیفی در تعأمل اولیا دانشآموزان با مسئولین مدرسه موثر است.
در جدول شماره 2، نتایج حاصل از بکارگیري آزمون t تک متغیره در خصوص فرضیه دوم تحقیق نشان داده شده است.
جدول شماره :2 مقایسه میانگین نمره دیدگاه معلمان در خصوص تاثیر ارزشیابی توصیفی بر تعامل اولیا
