بخشی از مقاله
بررسی چارچوب معماری سازمانی با متدولوژی EAP و مطالعه موردی چارچوب زکمن
چکیده
چارچوب وقتی بر یک سازمان اعمال میشود، در نظم و ترتیب بخشیدن به گزینههای متنوعی که برای انتخاب متدولوژی و تکنولوژی وجود دارد کمک میکند. معماری سازمانی بیان کننده نگاهی همه جانبه، بالا به پائین و از دیدگاه های مختلف به جنبههای مختلف سازمان بوده که نهاتاًی منجر به طبقه بندی و توصیف عناصر و اجزاء سازمان به صورت همه جانبه و فراگیر میشود. چارچوب معماری سازمانی، روشی برای فکر کردن به شکل سازماندهی شده درباره معماری یک سازمان است. در این مقاله سعی داریم به بررسی جایگاه چارچوب معماری در فرایند تدوین معماری و اهمیت استفاده از چارچوب جهت تهیه معماری بپردازیم و با بیان یک سری قواعد حاکم بر چارچوب، تدوین یک معماری مناسب را تضمین نماییم.
واژههای×کلیدیْ چارچوب، معماری سازمانی، زکمن، EAP
-1 مقدمه
یکی از تفاوتهای معماری با مهندسی در داشتن چارچوب است .[4] این مسأله در مورد معماری نرم افزار یا معماری کامپیوتر نیز صدق میکند. هر چند که ممکن است مفهوم چارچوب در حوزههای مختلف، متفاوت باشد اما مفهوم و لزوم آن در همه جا یکسان است. چارچوبهای معماری بر این اساس واقع شدهاند که هر سیستم از دیدگاه مهندسی دارای جنبههای گوناگونی است. به عنوان نمونه، در سیستمهای اطلاعاتی میتوان به اجزاء سیستم، نحوه انجام فرایندها، نحوه توزیع اجزاء، کاربران، ترتیب انجام کارها و غیره اشاره کرد. [3,2] در حوزه معماری سازمانی، چارچوب از اهمیت ویژهای برخوردار است به گونهای که میتوان گفت بدون وجود چارچوب، معماری معنایی ندارد. چارچوب در هر پروژهای مربوط به معماری اطلاعات، تضمین کننده یکپارچگی و تعامل پذیری محصولات نهایی بوده و معماری را به گونهای هدایت میکند که حرفه و فناوری هم سو و هم جهت با یکدیگر باشند .[2]
-2 چارچوب معماری سازمانی
معماری سازمانی در سطوح تجرید مختلف، مجموعهای پیوسته از مدلها، مفاهیم، خطوط راهنما و سیاستهای مورد استفاده برای تبدیل، تنظیم و تکامل سیستمی که در حیطه و متن موجود سازمان وجود دارد، فراهم میکند . [2] از دیدگاه معماری، چارچوب ابزاری است که به ما کمک میکند تا سازماندهی شده بیاندیشیم .[1]
اگر یک سازمان را مجموعه پیچیدهای از فرایندهای فیزیکی و منطقی در نظر بگیریم که گردش اطلاعات در آنها نقش مهمی دارد، اصطلاح معماری سازمان به مجموعهای از نماهای داخل سازمان اشاره دارد که با هم یک دید کامل از سازمان را فراهم میکنند. در یک معماری سازمانی باید به جنبههای مختلف پرداخته شود و در این بین مقدار زیادی از اطلاعات باید پردازش و نگهداری شوند. چنین دیدی را بدون بهره گیری از یک ساختار منطقی نمیتوان سازماندهی کرد. در واقع برای مدیریت این اطلاعات نیاز به چارچوبی است که مشخص کند چگونه و به چه مقدار باید به اطلاعات سطوح مختلف پرداخت. به چنین ساختاری، چارچوب معماری سازمانی اطلاق میشود .[2]
یک چارچوب معماری سازمانی روشی برای فکر کردن به شکل سازماندهی شده درباره معماری یک سازمان است. یک چارچوب جزئیات سازمان را به بخشهای کوچک و سازماندهی شده تقسیم میکند. با این وضع، چارچوب به کاربران خود این امکان را میدهد تا بر جنبههای برگزیده سازمان تمرکز کنند بدون آن که درک خود را نسبت به کلیت سازمان از دست بدهند . [2] چارچوب معماری، ساختار منطقی جامعی را برای نمایشهای توصیفی هر شیء پیچیده فراهم میکند و نسبت به فرایندها یا ابزارهای مورد استفاده برای رسیدن به این توصیفات خنثی است. چارچوب وقتی بر سازمان اعمال می شود، در نظم و ترتیب بخشیدن به گزینههای متنوعی که برای انتخاب متدولوژی و تکنولوژی وجود دارد کمک میکند .[2] از ویژگیهای چارچوب میتوان به سادگی، جامعیت، زبان مشترک، ابزار برنامه ریزی، ابزار حل مسئله و خنثی بودن اشاره نمود.
-3 متدولوژی EAP1
مهمترین متدولوژی تهیه معماری سازمانی متدولوژی EAP است .[2,5] این متدولوژی از مراحل زیر تشکیل شده است که هر کدام به اختصار شرح داده شدهاند.[ 2,6,7 ]
- 1 آماده سازی: که طی آن سازمان و تیم مجری برای اجرای کار آماده میشوند. در این مرحلهمعمولاً حمایت مدیریت ارشد سازمان، مدیران میانی و واحدهای سازمان بدست میآید. همچنین کمیتههای مربوطه مانند کمیته ارزیابی فنی، کمیسیون مالی و تیم معماری شکل میگیرد.
-2 شناخت وضعیت موجود: که در آن وضعیت موجود معماری اطلاعات در سازمان بررسی میشود. این گام همچنین به شناخت و شکست مأموریت، چشم انداز، اهداف و راهبردهای سازمان اختصاص دارد که منجر به ایجاد یک معماری هماهنگ با حرفه میشود. در اینجا از یک سو وضعیت موجود سازمان مدلسازی میشود و از سوی دیگر مورد مهندسی مجدد قرار خواهد گرفت.
-3 ترسیم وضعیت مطلوب: با استفاده از سمت و سوی مشخص شده در راهبردهای سازمانی و فناوری در سازمان، فرصتها و تهدیدها، ارزیابی آینده فناوری صورت میپذیرد. لازم است پیش از ترسیم معماری وضع مطلوب، تحلیل شکاف صورت گیرد.
-4 ارائه طرح گذار: نقشهای است که نحوه رسیدن به وضع مطلوب را بیان میکند. این طرح شامل مواردی چون ویژگیهای سیستم اطلاعاتی مورد نیاز سازمان، تعیین اولویت در دستیابی به آنها، زمانبندی و تخمین هزینه ایجاد این سیستمها است.
یکی از تفاوتهای اساسی میان متدولوژی های معماری با متدولوژیهای طرح جامع، استفاده از چارچوب معماری به عنوان قلب معماری است با این حال در مورد طرحهای جامع نیز بر تابعیت از یک چارچوب مشخص تأکید شده است و این خود بیانگر آن است کهاصولاً طرح جامع بدون توجه به معماری، نتیجه چندان قابل اعتمادی نخواهد داد .[2]
استفاده از چارچوب مناسب برای معماری سازمان، استاندارد بودن و یکپارچگی سیستمهای اطلاعاتی را در هنگام انتقال از سیستمهای قدیمی به سیستم جدید تضمین میکند. انتخاب چارچوب معماری به موارد استفاده معماری، حیطه و خصوصیات معماری که توسعه داده میشود، بستگی دارد. تیم معماری سازمانی با در نظر گرفتن این خصوصیات و همچنین تجربیات خود روی چارچوب خاص، محدودیت منابع و زمان برای تولید محصولات، سیاست سازمان و نیاز به سازگاری با سازمان دیگر چارچوب معماری مورد نظر خود را ارائه میدهد.
-4 چارچوب زکمن
امروزه چارچوبهای معماری سازمانی زیادی ارائه شدهاند که از بین آنها میتوان به چارچوب معماری سازمانی زکمن (ZEAF)، چارچوب معماری سازمانی خزانه داری (TEAF)، چارچوب معماری سازمانی فدرال (FEAF)، چارچوب معماری C4ISR و چارچوب معماری وزارت دفاع (DoDAF) اشاره کرد .[2] در میان چارچوبهای مختلف چارچوب زکمن به عنوان چارچوب مادر در معماری سازمانی اطلاعاتی کاملاً پذیرفته شده است که در ادامه به معرفی این چارچوب میپردازیم.
دو ایده اصلی در چارچوب زکمن مطرح شدهاند که عبارتند از : [2] -1 در فرایند ساختن یک محصول پیچیده مهندسی مجموعهای از نمایشهای معماری ارائه شده است که جنبههای مختلف از اجزاء مختلف را نمایش میدهند.
-2 همان محصولات میتوانند برای مقاصد مختلف به روشهای مختلف توصیف شده و در نتیجه انواع مختلفی از توصیفها بدست آیند.
زکمن تأکید کرد که سازمان تنها یک معماری ندارد بلکه دارای تعدادی نمودار و اسناد است که جنبهها یا نماهای مختلفی را از سازمان نشان میدهند. شکل 1 چارچوب زکمن را نشان میدهد . [2,1]
سطرها دید افرادی را که از مدلها یا اسناد مربوطه استفاده میکنند، نشان میدهد. بالاترین سطر، دیدهای عام یک سازمان را نشان میدهد و سطرهای پایینتر، به ترتیب جزئیات بیشتر را نشان میدهند.
دیدها در چارچوب معماری سازمانی زکمن عبارتند از : [2]
قلمرو: دید برنامه ریز (متن). این دید، مدلها، معماریها و توصیفاتی از مرزهای سازمان را نشان میدهد. همچنین آنچه را که مدیران ارشد باید درباره سازمان و چگونگی ارتباط آن با دنیای خارج بدانند، بیان میکند.
مدل کاری: دید صاحبان (مفهومی). این دید، مدلها، معماریها و اسنادی را که توسط صاحبان فرایندهای کاری به کار میروند نشان میدهد. این دید بر روی خصوصیات کاربردی محصولات تمرکز میکند. مدل سیستم: دید طراح (منطقی). این دید، مدلها، معماریها و اسنادی را بیان میکند که توسط مهندسان و معماران به کار میروند. همچنین افرادی که بین ایده آلها و واقعیتهای موجود تکنیکی میانجیگری میکنند، میتوانند از این دید استفاده کنند.
همچنین افرادی که بین ایده آلها و واقعیتهای موجود تکنیکی میانجیگری میکنند، میتوانند از این دید استفاده کنند.
مدل فناوری: دید سازندگان (فیزیکی). این دید، مدلها، معماریها و اسنادی را شامل میشود که میتوانند توسط کارشناسان، مهندسان و پیمانکارانی که محصول واقعی را طراحی و تولید میکنند، مورد استفاده قرار گیرند. در اینجا بر روی قیود، محدودیتها و آنچهواقعاً ساخته میشود تأکید وجود دارد.
ارائه جزئیات : دید پیمانکار فرعی (خارج از متن). این دید، قسمتها و عناصر اصلی تشکیل دهنده محصول نهاییمثلاً( مؤلفههای نرم افزاری) را مشخص میکند. هنگامی این دید برای توسعه دهندگان نرم افزار معنی دارد که طراحی با ماژولها و مؤلفهها پیاده سازی شود.
