مقاله شناسایی عوامل موثر بر انتخاب چارچوب مناسب معماری سازمانی

بخشی از مقاله

چکیده: در دنیای امروز و با توجه به رشد روز افزون تکنولوژی و بخصوص حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات حوزه کسب و کار دستخوش تغییرات فراوانی شده است . سازمانها برای اینکه از بازار رقابت خارج نشوند باید سازمان خود را بر اساس این تغییرات به روز نمایند تا بتوانند همیشه در وضعیت مطلوب باقی بمانند . بهترین روش برای انجام این کار استفاده صحیح از معماری سازمانی می باشد . معماری سازمانی شامل چارچوبهای مختلفی است که مانند یک الگو عمل کرده تا سازمان را درجهت رسیدن به وضعیت مطلوب خود راهنماییکند . در این تحقیق سعی شده است با مقایسه چارچوبهای معماری سازمان و همچنین تعیین روشی برای شناسایی معیارهای سازمانی ، گامهای شناسایی عوامل موثر در تعیین چارچوب مناسب را مشخص کرد .

.1 مقدمه

با پیشرفت تکنولوژی به خصوص پیشرفت در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات سازمانها از شکل سنتی خود خارج شده و دارای ابعاد گسترده ای میباشد که این مسئله منجر به گستردگی روابط بین بخشهای مختلف سازمان شده است. به این ترتیب تغییرات ایجاد شده در سازمان با روشی فراگیر باید بدرستی هدایت شود تا در مسیر مطلوب خود قرار گیرد .این روش در واقع همان معماری سازمان است.

معماری سازمان روشیاست جهت توصیف کامل جنبههاو لایههای مختلف یک سازمان که قادر است با استفاده از مدلها و تکنیکهایی استاندارد و شناخته شده اقدام به توصیف "وضع موجود " یا " وضع مطلوب سازمان نماید - صمدی اوانسر، . - 41:1384 استفاده از معماری سازمانی توسط مدیران در حوزههای مختلف کاری امری غیر قابل اجتناب است ، عدم استفاده از معماری سازمانی موجب از دست دادن مزیت رقابتی و جایگاه سازمان در حوزه تخصصی کسب و کارش خواهد شد . پژوهشگران مزایائی را برای سازمانها در پی استفاده از معماری سازمانی برشمرده اند که برخی از این مزایا به شرح ذیل میباشد: - صمدی اوانسر ، - 54:1384

·    فراهم سازی انعطاف پذیری لازم در برابر تغییرات محیطی

·    تطبیق نیازمندی های لایه های ماموریتی و فناوری اطلاعات و ارتباطات

·    کاهش میزان ریسک پروژه های فناوری اطلاعات و ارتباطات

·    فراهم شدن امکان کنترل و هدایت موثر سازمان

·    فراهم شدن زمینه های ارزیابی تغییرات سازمانی

·    کاهش هزینه ها و زمان توسعه سیستمهای اطلاعاتی

·    امکان استفاده از مولفه های سیستمی مشترک در سطح سازمان

·    همگرایی به سمت دولت الکترونیک

·    امکان تعریف استانداردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات

فرایند معماری سازمانی بسیار گسترده است و برای هدایت آن نیاز به چارچوبهایی میباشد تا این فرایند به شکل صحیح کنترل شود. چارچوبهای معماری سازمانی در واقع الگوهایی تعریف شده برای تنظیم مراحل کاری و نیز طبقه بندی خروجیهای آنها به حساب میآیند . - صمدی اوانسر، - 65:1384 جان زاکمن، چارچوب معماری سازمانی را چنین تعریف میکند: چارچوب معماری سازمان یک طرح طبقه بندی شده دو بعدی است که یک نمایش توصیفی را از سازمان بیان میکند 1987 -

در تشریح مفهوم چارچوب آمده است که، یک چارچوب معماری:

·    ابزاری است که میتواند برای توسعه طیفی از معماریهای مختلف به کار رود.

·    باید روشی را برای طراحی سیستمهای اطلاعاتی و روش اتصال آنها به یکدیگر، ارائه کند.

·    باید دارای مجموعهای از ابزارها باشد که فرهنگ و زبان مشترک را فراهم سازد.

·    باید شامل فهرستی از استانداردها باشد که برای توسعه واحدهای ساختاری مورد استفاده قرار گیرد - استادزاده،. - 23:1384 معماری سازمانی دارای چارچوبهای مختلفی می باشد که از این بین چارچوبهای زاکمن ، معماری فدرال ، معماری خزانه داری و معماری TOGAF مورد استفاده بیشتری دارند. سازمانهای مختلف با در نظر گرفتن عوامل مختلفی باید چارچوب مناسب سازمان خود را برگزینند .  در این مقاله سعی شده است تا با تحلیل و مقایسه این چارچوبها و شناسایی عواملی که موجب انتخاب یک چارچوب مناسب در سازمان میشوند یک راه حل کلی در انتخاب چارچوب مناسب سازمان ارائه داد.

اهداف اصلی این تحقیق عبارتند از:

مقایسه چارچوبهای معماری سازمانی و دسته بندی آنها براساس نیازهای سازمانی شناسایی عواملموثر برانتخاب چارچوب مناسب معماری سازمانی تحقق اهداف ذکر شده با پاسخگوئی به سؤالات زیر به دست می آید :

-1 تفاوت بین چارچوبهای معماری سازمانی چیست؟

-2 سازمانها برای انتخاب چارچوب برتر برای سازمان خود چه معیارها و جوانبی را باید در نظر بگیرند؟ در این تحقیق با بررسی چارچوبهای معماری سازمان و بررسی تفاوتهای آنها و همچنین تعیین معیارهایی که سازمانها باید برای مشخص کردن چارچوب خود در نظر بگیرند به یک راه حل کلی در جهت رسیدن به دست آوردن تعیین عوامل موثر بر انتخاب چارچوب برتر سازمان خواهیم رسید .

.2 پیشینه پژوهش

در بخش پیشینه نظری به مباحث تئوری مرتبط با تحقیق خواهیم پرداخت و در بخش پیشینه تجربی به تحقیقاتی که قبلا در این زمینه و زمینه های مشابه صورت گرفته است پرداخته خواهد شد.

1,2 پیشینه نظری

1,1,2 چارچوب زاکمن: چارچوب Zachman در واقع یک طبقه بندی برای سازماندهی مصنوعات معماری - به عبارت دیگر، اسناد طراحی، مشخصات و مدل - است که در شناخت هردوی اهداف مصنوعی - به عنوان مثال، صاحب کسب و کار و سازنده - و چه موضوع خاص - برای مثال، داده ها و قابلیت ها - مورد توجه قرار می گیرد . Roger Sessions - ، - 2007 همانطور که جان زاکمن به طور خلاصه کار خود را شرح داد : "چارچوب ]معماری سازمانی[ همانطور که در مورد شرکت ها کاربرد دارد، صرفا یک ساختار منطقی برای طبقه بندی و سازماندهی نمایندگی های توصیفی یک شرکت است که برای مدیریت سازمانی و همچنین برای توسعه سیستم های سازمانی مهم است ".

2,1,2 چارچوب فدرال : 1 - FEAF - به منظور تسهیل امکان تولید و توسعه ی اشتراکی معماری های فدرال میان سازمان های فدرال توسط CIO عرضه شد. به لحاظ نگاه کلانش می توان آن را یک فراچارچوب نامید به دلیل سطح بالا بودنش چندان برای پیاده سازی معماری مورد توجه قرار نگرفت اما راهنمایی های موجود در آن برای بسیاری از سازمان ها مفید واقع شد. این رویکرد در سطح بالا با طرح راهبردها و سایر مسائل کلان آغاز شده است و به تدریج که به سمت پایین حرکت می کند ، این مسائل را می شکافد تا سرانجام در پایین ترین سطح خود به چارچوب زکمن می رسد. - مهیار قرائیان ،FEAF. . - 10:1395 از چهار سطح و هشت مولفه تشکیل شده است. رویکرد FEAF در سطح بالا با طرح راهبردها و سایر مسائل کلان آغاز شده و به تدریج که به سمت پائین حرکت میکند، این مسائل را میشکافد تا سرانجام در پائینترین سطح خود به چارچوب زکمن میرسد. - دانشگاه شهید بهشتی هسته پژهشی معماری سیستم های اطلاعاتی ، چارچوب - FEAF

3,1,2 چارچوب خزانه داری : 2 - TEAF - این چارچوب در واقع نسخه سفارشی شده از چارچوب فدرال به حساب می آید و مناسب سیستمهای خزانه داری ، مدیریت بودجه و مدیریت مالی است. - صمدی اوانسر. - 69:1384 هدف این چارچوب هدایت برنامه ریزی و توسعه معماری سازمانی در همه ادارات است . اصول کلیدی Teaf عبارتند از :

• لزوم پیروی از قوانین و مقررات مربوطه

·    تعریف اهداف کسب و کار قبل از ساخت راه حلهای فناوری اطلاعات

·    ارزش کل کسب و کار هدف اولیه ای است که تصمیمات IT را هدایت میکند.

·    تصمیمات معماری باید حداکثر قابلیت استفاده مجدد و همکاری را داشته باشد .

·    استاندارد سازی برای برآورده کردن نیازهای عمومی و ارائه توابع متداول استفاده میشود. - - Daniel minoli 2008:69

4,1,2 چارچوب : TOGAF3 چارچوب معماری Open Group با نام اختصاری TOGAF شناخته شده است. TOGAF متعلق به گروه باز است. TOGAFمعماری سازمانی را به چهار دسته تقسیم می کند :

.1 معماری کسب و کار - توصیف فرآیندهای کسب و کار را برای رسیدن به اهداف خود مورد استفاده قرار می دهد

2.    معماری برنامه - توصیف نحوه طراحی برنامه های خاص و نحوه ارتباط آنها با یکدیگر است

3.    معماری داده - توضیح می دهد که چگونه datastores سازمانی سازمان یافته و قابل دسترسی است

4.    معماری فنی - توصیف زیرساختار سخت افزاری و نرم افزاری است که از برنامه ها و تعاملات آنها پشتیبانی می کند Roger Sessions - ، May 2007، - p 15 TOGAF خود را به عنوان "چارچوب" توصیف میکند، اما مهمترین بخشTOGAF ، روش توسعه معماری است که به عنوان ADM مشهور است ADM .یک دستورالعمل برای ایجاد معماری است . دستورالعمل می تواند به عنوان یک فرآیند دسته بندی شود .با توجه به اینکه ADM بخش قابل ملاحظه ای از TOGAF است، TOGAF را به عنوان یک فرآیند معماری طبقه بندی می کند . - Roger Sessions ، May 2007، - p 15 به عنوان یک فرآیند معماری،  TOGAFمکمل زاکمن است Zachman.به شما می گوید چگونه می توانید مصنوعات خود را دسته بندی کنیدو TOGAF به شما یک فرآیند برای ایجاد آنها می دهد .

5,1,2 چارچوب :4  DoDAF چارچوب DoDAF   به    عنوان چارچوب پایه وزارت دفاع آمریکا مطرح شده است. در سال    2003 اولین نسخه از چارچوب DoDAF ارائه شد و در سال 2007 نسخه 1,5 آن معرفی شد که حمایت از سرویسگرایی از عمدهترین تفکراتی است که به آن افزوده شده است - دانشگاه شهید بهشتی هسته پژهشی معماری سیستم های اطلاعاتی ، چارچوب. - DoDAFچارچوب معماریDoDAF بر مبنای سه دیدگاه عملیاتی ، سیستمی و استانداردهای فنی شکل گرفته است و از طریق یکسری محصول کاملاً تعریف شده به حل مسئله طراحی سیستمهای اطلاعاتی توزیع شده می پردازد. - صمدی اوانسر - 64:1384

2,2 پیشینه تجربی

در ذیل به 3 پژوهش که به انتخاب چارچوب مناسب در یک سازمان خاص پرداخته اند اشاره می شود.

• در سال 1395 مقاله ای با عنوان " شناسائی بهترین چارچوب معماری سازمانی بیمارستان با رویکرد قابلیت ژیاده سازی در ایران " انجم گرفت . هدف از انجام این تحقیق یافتن چارچوبی مناسب و قابل استفاده برای بیمارستان است . در این تحقیق با استفاده از نظر خبرگان 5 معیار برای بعد پیاده سازی تعیین شدند سپس چارچوبهای با بالاترین امتیاز مشخص شدند. در این پژوهش از روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده شده است . در نتیجه این تحلیل چارچوب TOGAF با وزن مطلق 0,318 برای طراحی معماری سازمانی انتخاب شدند . - حقیقت حسینی ، بوبر شاد و ثقفی سال - 1395

·    مقاله " شناسائی و انتخاب چارچوب مناسب معماری سازمانی برای یک سازمان بیمه گر مجازی " در سال 1392 انجام گردید . در این تحقیق با ابزار پیمایش دلفی و تحلیل سلسله مراتبی ، چارچوب مناسب که در این پژوهش چارچوب TOGAF می باشد تعیین شده است . - فتحیان ، محمدی - 1392

·    در سال 1393 پژهشی با عنوان "ارزیابی چارچوب های معماری سازمانی و انتخاب چارچوب برتربرای معاونت فاوا ناجا" صورت گرفته است . در این تحقیق با استفاده از صاحبنظران حوزه معماری سازمانی و معاونت فاواناجا معیارهایی برای ارزیابی چارچوبهای سازمان تعیین شدند و با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی و در نظر گرفتن این معیارها به چارچوبها وزن و امتیاز داده شد و در نهایت چارچوب زاکمن برای این سازمان انتخاب شد. - شاه محمدی ، - 1393

.3 مقایسه چارچوبها

در مقایسه چارچوبهای معماری سازمانی پژوهشگران جنبه های مختلفی را در نظر گرفته اند از آن جمله می توان به نحوه پیاده سازی آن ، کیفیت چارچوب با توجه به اهداف سازمان ، سازگاری با محیط مورد نظر و مسائلی از این قبیل اشاره کرد . برای مقایسه دقیق این چارچوبها بایدآنها را کاملاً شناخت و در نهایت برای انتخاب چارچوب برتر باید بعد از شناخت چارچوبها ، اهداف سازمان را دقیق بررسی کرد ، محیط را شناخت ، مسائل فنی را در نظر گرفت و با در نظر گرفتن این دو جنبه - شناخت چارچوب و شناخت سازمان - چارچوب برتر را انتخاب نمود. در پژوهش هایی که برای انتخاب یک چارچوب مناسب برای سازمانی خاص صورت گرفته است معیارهایی که اکثراً محدود به همان سازمان و نهایتاً چند سازمان مشابه می شود در نظر گرفته می شود اما بعضی معیارها جنبه کلی داشته و می توان از آنها به صورت کلی در هر سازمان استفاده کرد .

در تحقیق selection and feasibility analysis in public administration که در سال 2015 صورت گرفته بر اساس گامهای تعریف شده ای چارچوبهای معماری مورد مقایسه قرار گرفته اند که البته تمرکز بیشتر بر روی چارچوب فدرال و TOGAF می باشد . در این تحقیق معیارهایی برای طبقه بندی چارچوبها از جمله sector background مالک چارچوب ، ارائه های اینترنتی از چارچوبها و میزان محبوبیت هر کدام از چارچوبها بیان شده است. در نهایت نیز با در نظر گرفتن این دسته بندی چارچوبی که بیشترین امتیاز را بیاورد انتخاب می شود.