بخشی از مقاله
چکیده
پاکستان از جمله کشورهایی است که جایگاه مهمی در موضوع اسلام سیاسی- اعتقادي دارد. رفتار سیاسی یا اعتقادي خاص در گروههاي اسلامگراي این منطقه در قالب رویکردهاي افراطی که در فرقههاي مذهبی مختلف مطرح می شود، گاه باعث رفتارهاي خشونتآمیز و خسارتهاي جبران-ناپذیري شده است که نتیجه آن تفرقه و اختلاف بین مسلمانان آن کشور میباشد.
گام نخست براي ایجاد همگرایی شناخت علل و عوامل واگرایی است. یکی از مهمترین علل واگرایی را می توان رویکردهاي افراطی فرقههاي مذهبی برشمرد. سوال اساسی این پژوهش این است که فرقهگرایی در میان مسلمانان پاکستان چه تأثیري بر ایجاد جریانهاي افراطی داشته است و آیا می توان جریانهاي افراطی را به عنوان عامل واگرایی در میان مسلمانان آن کشور برشمرد؟ به نظر میرسد فرقههاي مختلف با رویکردهاي افراطی و دامن زدن به مسائل اختلافیِ اعتقادي و فرهنگی بین مسلمانان بر اساس تعصبات خردگریزانه و غیر مستدل، باعث ایجاد شکافهاي عمیقی در جامعه پاکستان شدهاند که از دل این اختلافات جریانهایی با رویکردهاي تکفیري و جهادي سربرآورده است.
در این مقاله تلاش شده است تا با شیوهاي تحلیلی- توصیفی، فرقههاي موجود در پاکستان و رویکردهاي افراطی که داشتهاند، مورد تدقیق قرار گیرد تا بتوان تاثیرات واگرایانهي آن بین مسلمانان آن کشور را تحلیل و تبیین کرد.
مقدمه
پاکستان کشوري است که حدود 70 سال قبل - در سال - 1947 به عنوان کشوري مسلمان از شبه قاره جدا شد و اعلام استقلال کرد. پس از استقلال نیز این کشور شاید نخستین کشوري بود که عنوان جمهوري اسلامی را براي ساختار سیاسی خود برگزید.
تقسیم هندوستان به دو کشور هند و پاکستان در عین تحقق آرزوي مسلمانان شبه قاره براي داشتن کشور اسلامی، مصیبتهاي بسیاري براي جامعه مسلمان و اسلام در پی داشت. در واقع کشور پاکستان براي پناه دادن به مسلمانانی که می خواستند پس از رهایی از هند بریتانیا، هویت خویش را حفظ کنند، تأسیس شد. پاکستان در اوت 1947 پس از استقلال هندوستان از یوغ استعمار انگلیس به وجود آمد و در بین ممالک اسلامی از جنبه تاریخی این ویژگی را دارد که تأسیس آن به عنوان کشوري مستقل، نتیجه مبارزات مسلمانان هند براي استقرار یک جامعه و دولت مستقل اسلامی در این شبه قاره بود.
تأمل در پیشینه تاریخی تشکیل پاکستان مؤید این است که پاکستان کنونی از قومیت هاي گوناگون و با پیشینه تاریخی متفاوت متشکل است و تنها عامل وحدت و انسجام آن اسلام میباشد. به لحاظ فکري نیز این کشور به مکاتب فکري و فقهی متفاوت وابسته است. مکاتب دیوبندي، بریلوي، تشیع از مهمترین و اصلیترین مکاتب فکري و منابع فقهی به شمار می روند. لکن در سالهاي اخیر فرقه-هاي سلفی تکفیري نقش پررنگی در افراطگرایی موجود در پاکستان ایفا می کنند. هر یک از این مکاتب تشکلهاي سیاسی خاص خود را به وجود آوردهاند که نتیجه آن نوعی فرقهگرایی در پاکستان بوده که ثبات سیاسی و اجتماعی آن کشور را تحت تأثیر قرار داده است و عامل تفرقه و ازبین بردن انسجام اعتقادي مسلمانان پاکستان شده است.
در بررسی چالشهاي اجتماعی فرهنگی در همگرایی کشورهاي اسلامی یکی از مهمترین موضوعاتی که به چشم می خورد افراطگراییهایی است که در میان فرقهها و مذاهب گوناگون وجود دارد که گاه باعث خشونتهایی می شود که نتایجی جبران ناپذیر به دنبال دارد. مسئلهي همگرایی و واگرایی یکی از اساسیترین مباحث جهان امروز به شمار می آید و این مسأله اهمیت دوچندانی پیدا می کند، زمانی که دربارهي جامعهاي مطرح شود که در آن فرقههاي اسلامی در تقابل باهم قرار گرفته باشند.
عوامل متعددي در واگرایی جوامع اسلامی مؤثر است از جمله ترك اصول محکم اسلامی و کنار گذاردن قواعد پابرجاي اسلامی، جایگزین شدن تعصب قومی به جاي تعصب دینی، جدایی دین از سیاست و نادانی و عقبماندگی از علوم و فنون ، نبود رابطه قاعدهمند میان نخبگان اسلامی و زمامداران اسلامی و فرقهگرایی و فرقهسازي و... در این تحقیق تلاش شده که به رویکردهاي افراطی فرقههاي مذهبی به عنوان یکی از عوامل مهم واگرایی در پاکستان پرداخته شود.
زمانی می توان به راهکارهاي ایجاد همگرایی بین مذاهب پرداخت که در مرحله نخست به علل و عوامل واگرایی آشنایی نسبتا کامل و جامعی پیدا کنیم و پس از شناخت به دنبال راهکاري براي از بین بردن آن عوامل یا راه حلی براي برخورد منطقی با آن علل و عوامل پیدا کنیم. در مرحلهي بعد است که به دنبال پاسخ پرسشهایی از این قبیل می رویم که: چگونه با عواملی که باعث تفرقه و جدایی در بین جوامع می شود مبارزه کنیم؟ چه برخوردي می توان با رویکردهاي افراطی که در بین مذاهب نسبت به مذاهب دیگر وجود دارد، داشت؟
در این جستار ابتدا توضیحی دربارهي فرقهگرایی در پاکستان و رویکردهاي افراطی داده شده است. پس از آن به معرفی فرقههاي مذهبی پاکستان، رویکردها و عقاید افراطی که دارند، و معرفی برخی از شخصیتهاي مؤثر درافراطگرایی و نیز تأثیرات فرقههاي افراطی در اختلاف و واگرایی جامعه اسلامی پاکستان، پرداخته شده است.
فرقهگرایی و رویکردهاي افراطی در پاکستان
فرقه ازحیث لغت، به معنی گروه ودسته استو فرقه گرایی اقداماتی است که وجه مشخصه آنها تندروي یا کندروي و درنتیجه جدایی از خطمشی و رهنامه رسمی حزب و گروه سیاسی است. - واژههايمصوب فرهنگستان - شاید فرقهگرایی١را بتوان اینگونه تعریف کرد: »قطع رابطه با افراد بیرون از فرقه، تعصب شدید نسبت به گروه خود و تبدیل شدن به دستهي جدا از مردم. - «آقا-بخشی،1374،ص304؛ علیزاده،1377،ص - 259 با توجه به این ساختار فرقهاي مجموعهاي از نیروهاي مرتبط به هم هستند که داراي تعصب شدید نسبت به گروه مذهبی خاص خود بوده و گروه متعلق به خود را از سایر گروهها کاملا جدا و مستقل تصور می کنند
