بخشی از مقاله
چکیده
بعد از سقوط بغداد در سال 656 ه.ق.1258 / م. توسط هلاکوخان مغول، جهان اسلام از نظر مذهبی با خلأ مواجه گردید. تمایلات و گرایشهاي صوفیانه از جمله پیامدهاي سقوط بغداد و اضمحلال خلافت عباسی بود. در حکومت ایلخانی و نیز دوره فترت و تیموري توجه به فرقههاي صوفیانه وجود داشت. تیمور و حکّام تیموري توجه ویژهاي به مشایخ متصوفه داشتند و به این وسیله بر تحکیم قدرت و اقتدار حکومتی خود افزودند. امیر علیشیر نوایی وزیر سلطان حسین بایقرا با فرقههاي مختلف مذهبی تعامل بیشتري داشت و سبب رشد تشیع امامیه و نقشبندیه و برخی فرقههاي دیگر گردید. این پژوهش به بررسی تعامل و تسامح نوایی با فرقههاي مختلف پرداخته و نشان داده است که تعاملات امیر علیشیر نوایی سبب رشد و گسترش بیشتر تشیع شده است.
مقدمه:
در طول تاریخ حکومتهاي مختلف در ایران، جداي از مذهب رسمی حاکم بر آن دوره، اقلیتهاي مذهبی دیگر نیز وجود داشتهاند. در دوره حکومت تیموریان نیز با وجود رسمی بودن مذهب سنت، فرق دیگر نیز وجود داشتهاند و آنچه که در طول تاریخ در خور توجه بوده است این است که برخورد حکومتها و حاکمان آنها با اقلیتهاي مذهبی دوره خودشان چگونه بوده و به دیگر سخن اقلیتهاي مذهبی در مقابل مذهب رسمی آن دوره از چه وضعیتی برخوردار بودهاند. یکی از افرادي که در تاریخ از آوازه خاصی برخوردار است امیر علیشیر نوایی متخلص به فانی است. وي در دوره حکومت تیموري وزیر سلطان حسین بایقرا بوده و بدون تردید هرگاه سخن از دوره زمامداري سلطان حسین بایقرا به میان میآید، نام امیر علیشیر نوایی نیز خواه ناخواه به ذهن متبادر میشود.
اگرچه پیرامون مذهب امیر علیشیر نوایی سخنهاي زیادي گفته شده و مذهب وي هنوز در هالهاي از ابهام قرار دارد و عدهاي وي را شیعه و عدهاي وي را سنی میدانند؛ لکن، وي را فردي میدانند که در دوره مورد بحث داراي روحیه تعامل و تسامح مذهبی بوده است. پیرامون تعامل و تسامح مذهبی امیر علیشیر نوایی مقاله یا کتاب خاصی تحت این عنوان نوشته نشده است و در منابع تنها به صورت جسته و گریخته بدان اشاره شده است. در این میان میتوان از تحقیقاتی چون زندگی سیاسی میرعلیشیر نوایی، اثر بار تولد، پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان، نوشته مهدي فرهانی منفرد، شرح احوال و آثار فارسی امیر علیشیر نوایی نوشته صغري بانوشگفته و ... به عنوان نمونههایی از کارهاي انجام شده نام برد.
از آنجا که مقوله وضعیت اقلیتهاي مذهبی در دورههاي مختلف از اهمیت خاصی برخوردار بوده انجام این پژوهش ضروري به نظر رسید. سوالهاي اصلی این پژوهش به ترتیب زیر است که:
الف - تعامل و تسامح علیشیر با فرقههاي دیگر چه گونه در چه حد بوده است؟
ب - آیا فرمانروایان دوره تیموري نظیر شاهرخ و سلطان حسین بایقرا متصف به این روحیه تعامل بودهاند؟
سؤالات فرعی این پژوهش نیز به ترتیب زیر میباشد که:
- 1 تعامل و تسامح مذهبی در دوره مورد بحث در بردارنده چه تاثیراتی بوده است؟
- 2 آیا تعامل و تسامح مذهبی امیر علیشیر متأثر از سلطان حسین بایقرا و شاهرخ بوده است؟
این پژوهش درصدد است تا با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه اي به ایضاح هر چه بیشتر این مطلب بپردازد.
نگاهی کوتاه به زندگانی امیر علیشیر نوایی:
نظامالدین امیرکبیر معروف به امیر علیشیر نوایی یکی از معروفترین و کاردانترین وزیران دوره تیموري و از بزرگزادگان خاندان جغتایی، حاکم ماوراءالنهر و کاشغر و بلخ و بدخشان بوده است. وي در 17 رمضان سال 844 هجري 9 / فوریه 1441 میلادي در شهر هرات متولد شد. مادرش دختر ابوسعید چنگ از امیرزادگان کابل بوده که در دستگاه حکومت تیموري دایه بوده است و به همین سبب فرزندش نسبت به حسین بایقرا کوکلتاش - برادر رضاعی - بوده است.
