بخشی از مقاله
چکیده
هدف این مطالعه بررسی آموزش مدیریت روابط همشیران به مادران بر بهبود روابط همشیران، بود. بدین منظور از بین مادران داراي حداقل دو کودك 3 تا 12 سال، تعداد 36 نفر که در روابط بین دو فرزند خود تعارضاتی را به مدرسه و یا مهدکودك، گزارش داده و تعارضاتشان با پرسشنامه روابط همشیران تأیید شد، انتخاب و در گروههاي آزمون و شاهد، قرار داده شدند. نمرات شرکت کنندگان به عنوان پیشآزمون در نظر گرفته شد. گروه آزمون تحت مداخلهي آموزش مدیریت روابط همشیران، قرار گرفت. در پایان مداخله، پسآزمون به عمل آمد و بعد از 1 ماه هر دو گروه، پیگیري شدند. دادهها با آزمون تحلیل واریانس با اندازگیريهاي مکرر، مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر طبق نتایج آموزش مدیریت روابط همشیران به مادران در جهت بهبود روابط همشیران به جز عامل رقابت منفی اثربخش بود. در نهایت به نظر میرسد اصلاح شیوههاي رفتاري مدیریت روابط همشیران از سوي والدین راه را براي بهبود عملکرد و روابط همشیران، هموار ساخته است.
کلید واژهها: آموزش مدیریت روابط همشیران؛ روابط خواهر و برادري؛ مادر
مقدمه
سازگاري بچهها با به دنیا آمدن یک خواهر یا برادر و کنار آمدن آنها با یکدیگر، از متداولترین نگرانیهاي والدین است. تولد فرزند جدید، استرس مهمی براي خواهر و برادر اوست و برخی واکنش ها در خواهر یا برادر نشان میدهد که در حال کنار آمدن با این استرس است - فیروزبخت، . - 1385 واکنش منفی اکثر بچه ها ظرف مدت 4 ماه کاهش مییابد و ظرف یک سال برطرف میشود؛ با این حال، یکسال بعد از تولد که تحریک و کنجکاوي فرزند بزرگتر بیشتر می شود، اختلافات آنها با هم نیز بیشتر می شود - کمپبل، . - 1990 در ابتدا خواهر یا برادر بزرگتر، بر رابطه مسلّط می شود؛ ولی در پایان سال دوم، فرزند کوچکتر هم تلافی کردن، پرخاشگري، مسخره کردن و تحریک خواهر و برادر بزرگتر را شروع میکند. دعواي خواهر و برادرها از 18 ماهگی فرزند دوم رسماً آغاز میشود - دان و مان، . - 1986 روابط خواهر و برادري در دوران کودکی نشانگر نتایج آتی مثبت و منفی، می باشد. یکی از راه هاي تأثیرگذاري مثبت این روابط بر روي همشیران، از طریق به اشتراك گذاشتن تقابل ها مانند رفتارهاي کمک کنندهاي از قبیل آموزش، مراقبت و حفاظت و یا تأمین تجربیات با تقابل اجتماعی و حل مشکل - آرونن، - 1999 می باشد.
در این زمینه، بورول، استوکر و بریجز - 2002 - ، اثرات منفی درازمدت این روابط بر روي خواهر و برادرها را مشخص کردند و دریافتند روابط خواهر و برادري در میانه دوران کودکی می تواند تطبیق کودك در نوجوانی شامل اضطراب کودك، خلق افسرده و رفتار بزهکارانه را پیشبینی کند. همچنین اثر منفی درازمدت را می توان در نتایج رفتاري نشان داد. روابط مثبت خواهر و برادري تجربه ي وقایع استرسزاي زندگی بر روي کودك را خنثی می کنند - گاس و همکاران، . - 2007 پدر و مادر نقش بسیار مهمی در روابط بین همشیران دارند به طوري که می توانند این روابط را بهبود بخشند یا بدتر کنند. پدر و مادر همیشه باید فرزندانشان را به هم نزدیکتر کنند و باعث صمیمیت کودکانشان با هم شوند، اما متأسفانه گاهی بعضی از پدر و مادر ها براي این که روابط خودشان را با تک تک فرزندان حفظ کنند مانع از این صمیمیت می شوند و در واقع روابط خواهر و برادري را رقیبی براي روابط والد-فرزندي می بینند، در صورتی که به هیچ وجه این گونه نیست و بهتر شدن هر یک از این روابط بر دیگري اثر گذاشته و این روابط با هم رابطه مستقیم دارند - هابر، . - 2010 روش مداخله والدین در اختلافات کودکان نیز در نوع روابط بین خواهر و برادرها نقش دارد - فیروزبخت، . - 1385 با توجه به پژوهشهاي اندك در داخل کشور در زمینهي اثربخشی آموزش والدین بر بهبود روابط همشیران، در این پژوهش، آموزش مدیریت روابط همشیران توسط مادران به عنوان عامل مداخلهگر در بهبود روابط همشیران، مد نظر قرار گرفته است.
روش
شرکتکنندگان و طرح پژوهش
پژوهش حاضر یک مطالعه نیمه تجربی که با طرح پیش آزمون- پس آزمون به همراه گروه شاهد انجام شده است. جامعهي پژوهش شامل تمامی مادران داراي حداقل دو کودك 3 تا 12 سال ساکن در شهر تهران که شرایط ورود به مطالعه را دارا بودند، میباشد. شرایط ورود آزمودنیها به مطالعه به این صورت بود: -1 آزمودنی داراي حداقل دو فرزند در سنین بین 3 تا 12 سال داشته باشد؛ -2 آزمودنی در روابط بین دو فرزند خود تعارضاتی را به مدرسه و یا مهدکودك مورد نظر گزارش داده باشد و بر اساس پرسشنامه روابط همشیران، تعارضات ذکر شده، مورد تایید قرار گیرد؛ -3 آزمودنی براي شرکت در پژوهش اعلام رضایت کرده باشد. همچنین، مادرانی از گروه مداخله که نمیس توانستند طبق مقررات برنامه در حداقل 5 جلسه از جلسات آموزشی شرکت کنند، و مادرانی از گروه شاهد و آزمون که امکان تکمیل پرسشنامهها را در مراحل پس آزمون و پیگیري نداشتند از پژوهش کنار گداشته شدند. نمونهها تعداد 36 نفر از مادران جامعه فوق بودند که به شکل تصادفی گروه آزمون 18 - نفر - و شاهد 18 - نفر - قرار داده شدند.
ابزار
پرسشنامه سنجش روابط همشیران : - SRQ - توسط فرمن - 1985 - در دو فرم کوتاه و بلند ساخته شد و توسط عزیزي - 1390 - به فارسی ترجمه شده است. در این پژوهش از فرم بلند این پرسشنامه نسخه مادر استفاده شد. فرم بلند این آزمون داراي 4 عامل صمیمیت؛ تعارض؛ رقابت و وضعیت نسبی قدرت، است. نمره گذاري به روش لیکرتی 5 درجهاي در یک پیوستار از لخیلی کمل تا لخیلی زیادل نمرهس گذاري میشود. ماسر و جکوب - 2002 - ضمن گزارش آلفاي کرونباخ 0/90 و 0/68 براي دو عامل صمیمیت و تعارض، اعتبار همگرا این مقیاس را با مقیاس محیط خانواده در حد مطلوبی گزارش نمودند - عزیزي، . - 1390
شیوه اجرا
در این پژوهش براي آموزش به مادران از لبستهي آموزشی مدیریت روابط همشیرانل که توسط آقامحمدي، مظاهري و طهماسیان - 1391 - ، بر مبناي کتاب لهمشیران بدون رقابتل نوشتهي فابر و مازلیش - 2002 - ، تهیه شده است، استفاده شد. در مرحله بعد براي اجراي پژوهش براي آزمودنیها، اهداف مطالعه، توضیح و از آنان تعهد گرفته شد که تا پایان پژوهش با پژوهشگر همکاري داشته باشند. سپس نمرهي هر یک از آزمودنیها به عنوان نمره پیشآزمون در نظر گرفته شد. گروه مداخله بعد از اجراي پیشآزمون، طی 6 جلسه به صورت هفتهاي 1/5 ساعت به جز جلسه آخر که به دلیل موضوع جلسه 2 ساعت زمان میبرد، تحت مداخلهي آموزش مدیریت روابط همشیران، قرار گرفتند. این در حالی بود که افراد گروه شاهد، هیچ مداخلهاي دریافت نکردند. در پایان مداخله، از هر دو گروه پسآزمون به عمل آمد و بعد از 1 ماه نیز هر دو گروه، پیگیري شدند. لازم به ذکر است که در طول 6 هفته درمان، آزمودنیها در فاصله بین جلسهها به صورت تلفنی میتوانستند با پژوهشگر در ارتباط بوده و راهنمایی شوند. مداخله بدین شرح انجام شد: جلسه اول: معارفه، ارزیابی و آشنایی با مشکلات روابط همشیران و تعیین هدف مادران از شرکت در این جلسات. جلسه دوم: آموزش درك احساس و همدلی. جلسه سوم: آموزش توصیف رفتارها به جاي مقایسه. جلسه چهارم: آموزش تمرکز بر روي نیازها به جاي یکسان رفتار کردن. جلسه پنجم: آموزش نحوه آزاد کردن کودکان از نقشهایشان. جلسه ششم: آموزش نحوه مداخله موثر در دعوا و آماده کردن اعضا براي اختتامیه، شناسایی موانع موجود در به کارگیري روشها، علتیابی و رفع آن و در نهایت نتیجهگیري. در نهایت دادهها با استفاده از تحلیل واریانس با اندازهگیريهاي مکرر توسط نرمافزار نذسححبح، مورد تحلیل آماري قرار واقع شدند.
نتایج
جدول .1 نتایج تحلیل واریانس با اندازگیريهاي مکرر براي تأثیر عضویت گروهی بر میزان عامل صمیمیت
بحث
هدف اصلی این پژوهش تعیین اثربخشی آموزش مدیریت روابط همشیران به مادران بر بهبود روابط همشیران، بود. نتایج تحلیل واریانس با اندازهگیريهاي مکرر در مورد تأثیر عضویت گروهی بر بهبود عاملهاي صمیمیت، تعارض و وضعیت نسبی قدرت همشیران، نشان میدهد که تفاوت مشاهده شده بین میانگینهاي نمرات عاملهاي مذکور برحسب عضویت گروهی - گروههاي شاهد و آزمون - در مراحل پسآزمون و همچنین پیگیري 1ماهه از لحاظ آماري معنیدار میباشد، بنابراین فرضیهي پژوهش در این موارد تأیید میگردد و نتیجه گرفته میشود که آموزش مدیریت روابط همشیران به مادران باعث بهبود عاملهاي صمیمیت، تعارض و وضعیت نسبی قدرت همشیران، درگروه آزمون نسبت به گروه شاهد شده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش که مبین اثربخشی آموزش مدیریت روابط همشیران به مادران در عاملهاي مذکور است، با نتایج پژوهشهاي مک هال، آپدگراف، توکر و کروتر - - 2000، که نشان دادند آموزش به هر دو والد در روابط خواهر و برادري در دوران نوجوانی، اثربخش است، همسو میباشد. فیروزبخت - 1385 - معتقد است، روش مداخله والدین در اختلافات کودکان، در شکلگیري روابط مثبت و منفی بین خواهر و برادرها نقش دارد.
