مقاله تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر افزایش عزت نفس کودکان نابینا ، کم بینا و نیمه بینا

بخشی از مقاله

چکیده
یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در افزایش عزت نفس دانش آموزان با مشکل بینایی، آموزش مهارت هاي زندگی می باشد . این مطالعه با هدف تعیین وتأثیرآموزش مهارت هاي زندگی بر افزایش عزت نفس دانش آموزان با مشکل بینایی در شهر سبزوار انجام گرفت. این پژوهش شبه تجربی با طرح پیش آزمون –هپس آزمون می باشد، جامعه آماري پژوهش را کلیه دانش آموزان دختر و پسر با مشکل بینایی مقاطع راهنمایی و دبیرستان شهر سبزوار تشکیل می دهد که از بین آنها مگهنفر به صورت آزمودنی هاي در دسترس انتخاب شدند. ابتدا آزمودنیها پرسشنامه را تکمیل و بعد از آن، آموزش مهارتهاي زندگی شروع شد و بعد از آموزش مجدداً پرسشنامه تکمیل گردید. اطلاعات جمع آوري شده با استفاده از نرم افزار نگSPSSهو آزمون tهمستقل،هتجزیه و تحلیل شد. 

نتایج مطالعه بیانگر آن است که عزت نفس دانش آموزان با مشکل بینایی تحت تأثیر آموزش مهارت هاي زندگی افزایش می یابد هخطشطp< - و نیز افراد با مشکلات بینایی مختلف در رابطه با عزت نفس تفاوت معناداري را نشان دادند 
واژه هاي کلیديهدانش آموز، مشکلات بینایی، مهارت هاي زندگی، عزت نفس
مقدمه 
نقش بسیار مهم و اساسیهآموزش در زندگی انسان از زمان هاي گذشته تاکنون بر هیچ کس پوشیده نیست، زیرا آموزش صحیح می تواند فرد را به یادگیري علومهو فنون و سعادت زندگی هدایت کند.هدر دنیاي امروز افراد مهارت هایی را لازم دارند تا بتوانند در فضاي مطلوب زندگی با مسایل سازگاري یابند و این مهارتها توسط سیستمهتعلیم و تربیت به افراد عرضه می شود . یکی از عوامل وهمشکلات اساسی افراد، فقدانهتواناییهاي ارتباطی لازم و اساسی می باشد و همین امر آنان را در مواجهه با مسایل و مشکلات زندگی روزمره ه آسیب پذیر کرده است - بابا پور خیرالدین، نمنگ - . عزت نفس،همیزان ارزش و اعتباري است که یک فرد در زمینه هاي مختلف زندگی بویژه درهزمینه هاي خانوادگی، اجتماعی، تحصیلی، جسمانی و هوشی براي خود قائل است - بیابانگرد، مننگاگهعزت نفس یک شاخص بسیار مهم در شخصیت افراد است و به مقدار ارزشی گفتههمی شود که ما به خود نسبت می دهیم و فکر می کنیم دیگران براي ما قائل هستند و می تواند بر روي رفتارهاي سازگارانه، برقراري ارتباط مؤثر با دیگران و پیشگیري از سوء رفتار، موفقیت در اجتماع و ... تأثیره گذارهباشده - گروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه هعلوم پزشکی مشهد، ممنگ - . امروزه اکثر روانهشناسان عزتهنفس را عامل مهمی در سلامت روانی انسانهههاهمیهدانند و عقیده دارند که یکی از علل بیماريههاي روانی پایینهبودن عزت هنفس افراد میهباشد. عزت نفس در کودکان، عمدتاً تحت تأثیر عملکرد، رفتار و واکنش هاي افرادي است که با آنها ارتباط نزدیک دارند که در سنین قبل از مدرسه عمدتاًه پدر و مادر می باشند و با ورود کودك به مدرسه، معلمین، همکلاسانهوهدیگراعضاي تیم تحصیلی نیز به آنها اضافه میهشوند. تا قبل از ورود کودك به محیط مدرسه تصویر خویشتن در وي شکل گرفته است که بسته به روش و الگوي تربیتی خانواده، کودك می تواند تصویري مثبت از خود داشته باشد یا با احساسی نامطمئن قدم به محیط جدیدش بگذارد. در این صورت چنانچه در مدرسه معلمین هو دیگر اعضاي تیم تحصیلی، محیطی حمایتگر و ایمن را براي کودك فراهم آورند می توان احساس عدم اطمینان به خود را در کودك تا حدودي تغییر داد و به ارتقاي عزت نفس وي کمک کرد، این کار نیاز به تکنیک هاي ویژه و صرف وقت دارد و در صورتیکه باهآگاه سازي مناسب خانواده توأم باشد، نتیجه بهتري به همراه خواهد داشته - گروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی مشهد،
یکی از مناسب ترین انواع آموزش براي افراد با مشکلات بینایی، ادامه تحصیل آنان همراه با کودکان عادي است، علیرغم مزایاي این نوع آموزش، ممکن است جنبه هاي آسیبی نیز براي آنها وجودهداشته باشد مبنی بر اینکه حضور این افراد با نقص بینایی در بین افراد عادي باعث بروز احساسات ناخوشایند در آنان شوده - جلالی، گمنگاگبی رغبتی به حضور در مدارس عادي و قبول انزوا و گوشه گیري در مدارس عادي از سوي اینهدانش آموزان یکی از چالش هاي مهم در مورد آنان است. اما این دانش آموزان علیرغم عشق وعلاقه اي که به زندگی مستقل و آزاد و حضور در مدارس عادي دارند، از یک مشکل جدي رنج می برند و این همان عدم توانمندي در داشتن مهارتهاي زندگی وه اعتماد به نفس پایین براي برقراري ارتباط با همتایان بیناي خود می باشد - سلیمانی، ممنگ - . بنابراین موضوع پژوهش حاضر عبارت است از بررسی تأثیر آموزش مهارتهاي زندگی برافزایش عزت نفسههدانش آموزان با مشکلات بینایی. در این تحقیق به دنبال این مطلب هستیم که آیا ترکیبی ازهمهارتهايهزندگی هه - ارتباط مؤثر، جرأت مندي، کنترل استرس، حل مسأله، خود آگاهی - باعثه افزایش عزت نفس نابینایان همی شود؟آیا آموزش مهارتهاي زندگی بر روي گروههاي مختلف - نابینا، کم بینا و نیمه بینا - تأثیرات مختلفی دارد ؟اگر متفاوت است بر روي کدام گروه بیشتر تأثیر دارد؟
بیان مسأله

کودکان نابینا و کودکان با مشکلات بینایی از مسائل گوناگون رنج می برند، در این راستا عزت نفس پایین یکی از مواردي است که کودکان نابینا یا کودکان با مشکلات بینایی با آن دست و پنجه نرمهمی کنند. عزت نفس یک شاخص بسیار مهم در شخصیت افراد است و به مقدار ارزشی گفتهqمی شود که ما به خود نسبت می دهیم و فکر می کنیم دیگران براي ماهقائل هستند و می تواند بر روي رفتارهاي سازگارانه، برقراري ارتباط مؤثر با دیگران و پیشگیري از سوء رفتار، موفقیت در اجتماع و ... تأثیرگذارباشده - گروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ممنگ - . عزت نفس در کودکان، عمدتاً تحت تأثیر عملکرد، رفتار و واکنش هاي افرادي است که با آنها ارتباط نزدیک دارند که در سنین قبل از مدرسه عمدتاً هپدر و مادر می باشند و با ورود کودك به مدرسه، معلمین، همکلاسان ه ودیگراعضاي تیم تحصیلی نیز به آنها اضافه می شوند . تا قبل از ورود کودك به محیط مدرسه تصویر خویشتنqدر وي شکل گرفته است که بسته به روش و الگوي تربیتی خانواده، کودك می تواند تصویري مثبت از خود داشته باشد یا با احساسی نامطمئن قدم به محیط جدیدش بگذارد . در این صورت چنانچه در مدرسه معلمینqو دیگر اعضاي تیم تحصیلی، محیطی حمایتگر و ایمن را براي کودك فراهم آورند می توان احساس عدم اطمینان به خود را در کودك تا حدودي تغییر داد و به ارتقاي عزت نفس وي کمک کرد، این کار نیاز به تکنیک هاي ویژه و صرف وقت دارد و در صورتیکه باهآگاه سازي مناسب خانواده توأم باشد، نتیجه بهتري به همراه خواهد داده - گروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ممنگ - .با توجه به پژوهشهاي انجام شده مشخص گردیده که افراد با نیازهاي خاص، مشکلات رفتاري مثل رفتارهاي کلیشه اي - کلست، لاططچ ، پروئت، چططچهو جکسون، گططچ - ، احساس حقارت وبی کفایتی - وایت، نططچ، کف، چططچ، گرونمو و آگستد، طططچ - ،احساس انزوا و تنهایی - جورج و دیکوئت، لاططچ، کف، چططچ، جکسون، گططچ، ساکس و ولف، مؤؤگ، مک کاسپی لاؤؤگ - ،عزت نفس پایین - وایت، نططچ، کاردینال و دي آلورا، گططچ، پارسون به نقل از مستعلمی، عمنگ - ،هسرکشی و تکانشگري - ماستن وکات اسورث، مؤؤگ - ، اضطراب - جکسون، گططچ - ، افسردگی - ري و همکاران، نططچ - ،وسواس واختلالات کلامی - ون–هسلت وهمکاران،هخمؤگ - ،بی قراري وحواس پرتی، منازعه، قطع مکالمه، عصبانیت و بحث کردن - شهیم، گمنگ - را بیشتر از جمعیت بینا تجربهqمی کنند.هاري، کامیولانن، آرو - طططچ - ، و بتی - عؤؤگ - معتقدند عزت نفس افراد آسیب دیده بینایی همانند همتایان بینایشان است. آمرمن و ون هسلت و هرسن - عمؤگ - ، ون هسلت و همکاران - خمؤگ - ، رفتارهايهغیر کلامی این گروه را برابر و مشابه جامعه بینایان می دانندهبا این وجود به جرأتqمیتوان qگفتqکهqافراد دارايqآسیبqبیناییqدرمقایسهq باافراد بینا در معرض خطر بالاتري در زمینه مهارتها ومشکلات رفتاري هستند - جکسون، گططچاگهه یکی از مناسب ترین انواع آموزش براي افراد با مشکلات بینایی، ادامه تحصیل آنان همراه با کودکان عادي است، در سالهاي اخیر در بسیاري از کشورهاي جهان این نوع آموزش روبه ازدیاداست.این نوع آموزش براي نابینایان، نیمه بینایان و کم بینایان بسیار ایده آل است و به سرعت آنان را به طریقه زندگی ومراوده عادي با جامعه نزدیک می سازد. اما علیرغم مزایاي این نوع آموزش، ممکن است جنبه هاي آسیبی نیز براي آنها وجود داشته باشد مبنی بر اینکه حضور این افراد با نقص بینایی در بین افراد عادي باعث بروز احساسات ناخوشایندهدر آنان شود ه - جلالی، گمنگاگبی رغبتی به حضور در مدارس عادي و قبول انزوا و گوشه گیري در مدارس عادي از سوي اینq دانش آموزان یکی از چالش هاي مهم در مورد آنان است. لازم به ذکر است بین علاقه و انگیزه براي حضور در مدارس عادي و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان رابطه مستقیم هوجود دارد. به نحوي کههدانشهآموزانی که داوطلبانه به مدارس عادي می روند از نظر تحصیلی پیشرفت چشمگیري دارند .هاما این دانش آموزان علیرغم عشق وعلاقه اي که به زندگی مستقل و آزاد و حضور در مدارس عادي دارند، از یک مشکل جدي رنج می برند و این همان عدم توانمندي در داشتن مهارتهاي زندگی وه اعتماد به نفس پایین براي برقراري ارتباط با همتایان بیناي خود می باشد، زیرا آموزش مهارتهاي زندگیqموجب ارتقاء رشد شخصی و اجتماعی و محافظت از حقوق انسانها و پیشگیري از مشکلات روانی –اجتماعیهمی شود - سلیمانی، ممنگ - . بنابراین موضوع پژوهش حاضر عبارت است از بررسی تأثیر آموزش مهارتهاي زندگی برافزایش عزت نفس دانش آموزان با مشکلات بینایی. در این تحقیق به دنبال این مطلب هستیم که آیا ترکیبی ازمهارتهايهزندگی - ارتباط مؤثر، جرأت مندي، کنترل استرس، حل مسأله، خود آگاهی - باعث افزایش عزت نفس نابینایانهمی شود؟هه آیا آموزش مهارتهاي زندگی بر روي گروههاي مختلف - نابینا، کم بینا و نیمه بینا - تأثیرات مختلفی دارد ؟، که اگر متفاوت است بر روي کدام گروه بیشتر تأثیر دارد؟
ضرورت و اهمیت اجراي تحقیق 
اکثر صاحب نظران برخورداري از عزت نفس را به عنوان عامل مرکزي و اساسی در سازگاري اجتماعی افراد می دانند، این باور گسترش یافته و داراي تاریخچه اي طولانی است، به گونه اي که عزت نفس براي اولین بار توسط ویلیام جیمز مورد بررسی قرار گرفت، سپس دانشمندان زیادي سعی بر بررسی رابطه ي بین عزت نفس و تأثیر آن بر ابعاد زندگی فرد را داشته اند.هاکثریت افرد هم نقاط قوت و هم نقاط ضعف دارند گ هافرادي که عزت نفس آنها بالاست تمایل دارند که بیشتر به نقاط قوت خود توجه کنند تا به نقاط ضعف، همچنین این افراد آمادهتره هستند تا ارزیابی هاي مثبت از خودشان را قبول کنند. افرادي با عزت نفس پائین احتمالاً بیشتر ارزیابی هاي منفی را قبول می کنند، در هر صورت سعادت و موفقیت هر شخص بطور مستقیم،هو جامعههبه طور غیر مستقیم در گرو احساس ارزشمند و احترامی است که فرد براي خود قائل است - دهستانی، نمنگ - . همچنین با در نظر گرفتن این اصل که رشد انسان در زمینه هاي روانی، اجتماعی، جنسی، شغلی، شناختی، اخلاقی و عاطفی و پیشرفت جامعه صورت می گیرد،هلذا موفقیت در هر یک از این زمینه ها نیازمند مهارت و توانایی مربوطه می باشد. در واقع می توان گفت که تکامل مراحل رشدي وابسته به مهارت و برتري در مهارتهاي زندگی است. زمانیکه افراد مهارتهاي زندگی راهکسب نمایند در عملکرد بهینه خود پیشرفتهمی کنند. آموزش مهارتهاي زندگی نقش اساسی را در بهداشت روانی ایفا می کند و البته زمانیکه در یک مقطع رشدي مناسبی ارائه شود نقش برجسته تري خواهد داشت - موسوي، چمنگاگ برنامه آموزش مهارتهاي زندگی برنامه جامعی است که هم براي آموزش دامنه وسیعی از مهارتهاي شخصیهو اجتماعی طراحی شده است و هم پتانسیل بالایی براي پیشگیري و درمان مشکلات و آسیبهاي اجتماعیهو روانی دارد - موسوي، چمنگاگ هدانش آموزي که مهارتهاي زندگی لازم را کسب کرده است؛هدانش آموزي است که می تواند به خوبی با محیطش سازش کند و نیز می تواند از طریق برقرارکردن ارتباط با دیگران از موقعیت هاي تعارض آمیز کلامی و فیزیکی اجتناب کند. این گونه دانش آموزان، رفتارهایی از خود نشان می دهند کههمنجر به پیامدهاي مثبت روانی –اجتماعی،نظیرپذیرش qتوسطqهمسالان qوqرابطهqمؤثرباهدیگران میشود - جلالی، گمنگاگ از سوي دیگر، کسانی که مهارتهايهلازم زندگی را کسب نکرده اند، اغلب به اختلال هاي رفتاريهمبتلا همی شونداز طرف همسالان پذیرفته نمی شوند، در میان همسالان محبوب نیستند و با معلم و یا سایر افراد حرفه اي به خوبی کنار نمی آیند - خانجانی و همکاران،
بدونه تردید دانش آموزان با مشکلات بینایی qنیز گاهی در اکتساب و به کارگیري مهارتهاي زندگی دچار مشکل هستند. از آنجایی که دانش آموزان با مشکلات بینایی در اکتساب رفتارهاي اجتماعی از طریق نشانه هاي بینایی، سرمشق گیري، حالت هاي چهره اي، ارتباط از طریق نگاه، دریافت بازخورد،همشکل دارند، ممکن است مهارتهاي زندگی را به خوبی کسب نکرده باشند و به طور کامل این مهارت ها در آنان رشد نیافته باشد - مک کاسپی، لاؤؤگ - که بدون تردید این گونه نارسایی ها،هپیش بینی کننده انواع مختلفی از مشکلات عاطفی، شخصیتی، سازگاري و تحصیلی کوتاه مدت و دراز مدت می باشد - گرشام و همکاران، گططچاگهپژوهش هاي انجام شده توسط بایبرشات - گؤؤگ - ، ولف و ساکس - نؤؤگ - ، واگنر - عططچ - و نورا و ساندرا - خططچ - نشان داده استهکه افراد نابینا از نظرمهارتهاي زندگی با کاستی ها و نارسایی هایی روبه رو هستند.هاز این رو، اکثر پژوهشگران بر اهمیت آموزش، اکتساب و به کارگیري مهارتهاي زندگی به منظور رشد و افزایش عزت نفس افراد با مشکلات بینایی تأکید کرده اند. 

مهارتهاي زندگی مهارتهاي زندگی عبارتند از مجموعه اي از توانایی ها که زمینه سازگاري و رفتار مثبت و مفید را فراهم می آورند. این توانایی ها فرد را قادر می سازند تا مسؤلیت هاي نقش اجتماعی خود را بپذیرد و بدون لطمه زدن به خود و دیگران، با خواستها، نیازها، انتظارات و مشکلات روزانه به ویژه در روابط بین فردي به شکل مؤثري روبرو شود - طارمیان، ماهجویی، فتحی، مننگاگهنابینایی یک وضعیت جدي است که می تواند تعادل روانی وسازمان یافتگی هکلی شخصیت فرد نابینا را تحت تأثیر قرار دهد، اما نابینایی به خودي خود سازمان یافتگی شخصیت فرد نابینا را از بینهنمی برد، بلکه نگرش فرد نابیناست که در سازمان یافتگی شخصیت او تأثیر می گذارده - کاکاوند، ؤمنگاگههطارمیان و همکاران - طننگ - طبقه بندي ذیل را از انواع مهارتهاي زندگی ارائههههمی دهد:هه گآههمهارت تصمیم گیري چآههحل مسألهههنآههتفکر خلاقههعآههتفکر انتقاديهخآهروابط اجتماعی مؤثر 6آهخود شناسی نآهههمدلیههمآهه مقابله با هیجانات و فشارهاي روانی

پس کمبود یا فقدان مهارت هاي زندگی یکی از جدي ترین مسایل نابینایانهاست. زمانی که فرد با مشکل بینایی، احساس کرد که بی کفایت است،هعزت نفس و خود ارزشی او شدیداً تحت تأثیر قرار می گیرد. زمانی که عزت نفس آسیب دیده باشد فرد قدرت ابراز وجودش را هازدسته می دهد و به خود و سایر حواسش اطمینان ندارد و احتمالاً فاقد احساس آرامش خواهد بود، پس بین عزت نفس و قدرت ابراز وجود رابطه تنگاتنگی وجود دارد - کاکاوند، ؤمنگ - .بسیاري از افراد مبتلا به آسیب هاي بینایی به عنوان افرادي با عزت نفس پایین، منفعل، داراي درماندگی اکتسابی و کم جرأته توصیف شده اند. دانش آموزان با مشکل بینایی بههدلیل این که در اکتساب رفتارهاي اجتماعی از طریق نشانه هاي بینایی، سرمشق گیري، حالت هاي چهره اي، ارتباط از طریق نگاه، دریافت بازخورد مشکل دارند، ممکن است مهارتهاي زندگی را به خوبی کسب نکرده باشند و به طور کامل در آنان رشد نیافته باشده - مک کاسپی،هلاؤؤگاگهصفا وههمکاران - گگطچ - در بررسی عزت نفس و چگونگی نحوه زندگی بچه هایی با مشکلات بینایی در کشور مصر به این نتیجه رسیدند که مشاوره هاي روانشناسی و آموزش مهارتهاي زندگی به این افرادهباعث افزایش عزت نفس و درك احساساتشان می شود.همستعلمی و