بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی نقش ذهن آگاهی با شادکامی در افراد نابینا انجام شد. این تحقیق از نوع توصیفی، با طرح همبستگی و از نظر هدف، کاربردی است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه افراد نابینا و کم بینا شهرستان کاشان و آران و بیدگل در سال 1395 است که از میان آنها تعداد 46 نفر از مردان و زنان نابینا و کمبینا به صورت تصادفی و با روش نمونهگیری انتخاب شدند. و به سؤالات مؤلفه سازگاری اجتماعی، برگرفته از پرسشنامه ذهن آگاهی فرایبرگ - 2001 - و مقیاس رضایت از شادی لیبومرسکی، - 1999 - پاسخ دادند. دادههابا کمک نرم افزار SPSS-22 و با استفاده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد مردان نابینا و کم بینا در مقایسه با زنان به طور معناداری نمرات بالاتری در متغیر شادی ذهنی کسب کرده اند.
اما بین زنان و مردان نابینا از نظر میزان ذهن آگاهی تفاوت معناداری مشاهده نشد. همچنین سازگاری اجتماعی به طور معناداری شادی ذهنی افراد نابینا و کم بینا را پیش بینی میکرد و 16 درصد واریانس شادی ذهنی این افراد بر اساس سازگاری اجتماعی آنان قابل تبیین است. نتایج به این معناست که ذهن آگاهی میتواند به عنوان یک عامل کنترل هیجانات و افکار ناکارآمد منفی و پریشانی های روانی مانند افسردگی، مؤثر واقع شود؛ از این رو کسانی که از ذهنی با آگاهی بالاتر برخوردارند آگاهی بهتری نسبت به هیجانات خود دارند در نتیجه میتوانند از شادکامی بالاتری برخوردار باشند از این رو، با تقویت هر چه بیشتر ذهن از طریق آگاهی و آموزش مهارت های آن میتوان باعث بهبود و کاهش هیجانات منفی و افزایش شادی ذهنی افراد نابینا و کم بینا شد.
واژگان کلیدی: شادکامی، ذهن آگاهی، نابینا، کم بینا
مقدمه
براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی - 2014 - ، نابینا کسی است که بینایی وی کمتر از 20/400 باشد و نتواند از حس بینایی اش در برنامههای عادی آموزش استفاده کند و نیاز به آموزش خاص داشته باشد. - ساداتی، . - 1387 نابینایی، یک وضعیت جسمانی آسیب دیده با عوارض شدید هیجانی است که نه تنها خود فرد بلکه خانواده و جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد. معلولیت بینایی می تواند تغییرات زیادی در نوع زندگی افراد به وجود آورد و باعث بروز برخی مشکلات در سازگاری روانشناختی و اجتماعی آنها گردد - باهوترا1 و همکاران، . - 2008 بدون بینایی، ادراک و تفکر از خود و افراد پیرامون بسیار متفاوت خواهند بود. این ادراک متفاوت ممکن است در افراد مبتلا به اختلال بینایی که 0/1 درصد کودکان استثنایی را شامل میشوند، سبب بروز مشکلات عاطفی و اجتماعی شود و در این صورت فرد نمی تواند با شرایط استرس زا به خوبی کنار بیاید.
کودکی که نابینای مادرزاد است، به روش خود از جهان تجربه حاصل میکند و این تجارب با تجربه کودکان عادی تفاوت دارد؛ بنابراین شخصیت او در مقایسه با کودکان عادی متفاوت است. به علت معلولیتی که فرد نابینا دارد، احتمالا تحت فشار عصبی و استرس قرار میگیرد و احساس ناامنی و ناکامی را در خود پرورش میدهد - نریمانی و همکاران، . - 1391 نابینایی یک وضعیت جدّی است که تعادل روانی وجسمی فرد نابینا را تحت تأثیر قرار میدهد، امّا نابینایی به خودی خود نظام روانی وجسمی آنرا از بین نمی برد، بلکه این نگرش فرد نابیناست که درتعادل روانی وجسمانی شخصیت او تأثیر میگذارد - سلبی، . - 1379نابینایان مشکلات ارتباطی زیادی نیز دارند. مشکلاتی چون: تطابق یافتن با نابینایی شان ، افسردگی، اضطراب، خستگی و نارضایتی اجتماعی. و این ها عامل هایی هستند که سلامتی فرد را تحت تأثیر قرار میدهد - هیر و براونینگ، . - 2004
وقتی فردی دچار نابینایی میشود، با مشکلاتی در رابطه مربوط به تحصیل، استفاده از فناوریهای کمکی و سلامت روانی روبه رو میشود و این تنشهاممکن است به صورت انکار، خشم و ترس یا افسردگی ظاهر شود - هایمز2 و همکاران، . - 2005حوادث پر تنش زندگی امروزه، از جمله نبود امنیت عاطفی، ناتوانی در انجام دادن کارها در مدت پیش بینی شده به علت رویارویی با برخی کارهای تحمیلی دور از انتظار و نامرتبط ، نداشتن مهارتهای اجتماعی پایه، باعث بروز فشارهای روانی و عصبانیت می شود که پیامد آن کاهش سلامت روانی و بروز بیمارهای روان تنی است. - روزنبلوم3، - 2000؛ بنابراین ممکن است نابینایی به عنوان یک مانع در تعاملات اجتماعی باعث شود که آنها نسبت به همسالان خود ارتباط اجتماعی کمتری داشته باشند و چون ادراک و برداشت فرد از خود دارای بار قوی اجتماعی است، لذا روی بعد عاطفی آنان تأثیر گذارد و موجب بروز اختلالات روانی و کاهش سلامت عمومی آنها شود - افروز، . - 1391
این نگرشهای نادرست نسبت به خود و دیگران سبب ایجاد اختلالهایی عاطفی و روانی میگردد که فرد آن را به صورت واکنش افسردگی نشان میدهد - سیمس4 و همکاران، . - 2012 نتایج پژوهشهای میتسوس 5 و همکاران - 2006 - ؛ مابوچی6 و همکاران - 2008 - ؛ تابرت و لت هام - 2009 - 7؛ فصیح1 و همکاران - 2010 - ، بیان کننده ی نوعی افسردگی در افراد نابینامیباشد؛ از این رو بررسی عوامل مرتبط با سلامت افراد نابینا از جمله شادکامی آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. نشاط و شادکامی، به عنوان یکی از مهمترین نیارهای روانی بشر، به دلیل تأثیرات عمده ای که روی شکل گیری شخصیت آدمی و مجموعه زندگی انسان دارد همواره ذهن انسان را به خود مشغول کرده است. با مطرح شدن روزافزون شادکامی در امر سلامت روان و خوشبختی و همچنین تأثیر آن در تقویت قوای روانی انسان برای مقابله با پیچیدگیها و مشکلات دنیای امروز، توجه و نظر محققان، اندیشمندان و حتی عموم نسبت به آن تغییرکرده است.
تحقیقات نشان میدهد که شادی، صرف نظر از چگونگی کسب آن، میتواند سلامت جسمانی را بهبود بخشد، افرادی که شاد هستند: احساس امنیت بیشتری میکنند، آسان تر تصمیم میگیرند، روحیه مشارکتی بیشتری دارند و نسبت به کسانی که با آنان زندگی میکنند بیشتر احساس رضایت دارند. رفاه ذهنی یک حوزه مطالعاتی در زمینه روانشناسی است که پژوهشگران از این طریق تلاش میکنند ارزیابی افراد از زندگی شان را مورد بررسی و تحلیل قرار دهند - وی2 و همکاران، . - 2011 این حوزه رابطه تنگاتنگی با سلامت روان افراد دارد و گاهی اوقات به عنوان اصطلاحی مترادف با شادکامی نیز، مطرح گردیده است - راین سمب 3و همکاران، . - 2003 همانطور که وین هون - 2010 - 4 خاطر نشان میکند، شادکامی از عناصر اصلی رفاه ذهنی محسوب میشود. کومینز - 1998 - 5 نیز معتقد است که شادکامی در واقع بخش قابل توجهی از رفاه ذهنی را تشکیل میدهد.
در حال حاضر یک حیطه کلی از علم روانشناسی با عنوان روانشناسی مثبت، اختصاص به درک فرایند شادکامی انسان دارد - آرگلی، . - 2013 در اواخر قرن بیستم، موضوع نشاط و شادکامی بشر، به عنوان یکی از موضوعات مهم مورد بررسی قرار می گیرد. یکی از مشکلات هر جامعه، غفلت از شادی و نشاط و درنتیجه، افزایش بیماریهای روانی از قبیل اضطراب و افسردگی است - نجفیان خضرلو، . - 1393 نکته مهم اینکه برخورداری از شادکامی و نشاط، حق همه افراد است و هیچ کس نباید به دلیل مشکلاتی مانند ناتوانی، جنسیّت، طبقه، قومیّت، اقلیّت و... از این حق محروم شود. در کنوانسیون حمایت از افراد دارای ناتوانی، ماده - 9 - به دسترس بودن اماکن و اطلاعات، ماده - 24 - به حق برخورداری از تحصیلات، ماده - 25 - به حق برخورداری از سلامت، ماده - 26 - به حق برخوردرای از توانمندسازی و توان بخشی، ماده - 27 - به کار و اشتغال و ماده - 30 - به حق مشارکت در زندگی فرهنگی، تفریحی و ورزشی اختصاص یافته است - قاسم زاده و همکاران، . - 1389
از آن جا که جمیع اقدامات فوق در راستای افزایش امید به زندگی و نشاط افزایی در بزرگترین اقلیت جهانی یعنی معلولین است، پس میتوان گفت توجه به مقوله عام رفاه اجتماعی و زیر مجموعههای آن از اولویتهای سازمانهای ملی و بین المللی است که در این بین، شادکامی به عنوان یکی از مؤلفههای رفاه اجتماعی، میتواند سهم به سزایی در افزایش رفاه اجتماعی و بهزیستی معلولین به ویژه نابینایان و ناشنوایان داشته باشد - نجفیان خضرلو، . - 1393 نتایج پژوهش سمر6 و همکاران - 2007 - نشان داد دانشجویان معلول نسبت به دانشجویان عادی از شادکامی کمتری برخوردار هستند و از پریشانیهای روانی زیادی رنج میبرند، همچنین مکینز - 2006 - 7 نشان داد رضایت زندگی افراد معلول به طور معناداری کمتر از افراد عادی میباشد و علائم افسردگی در
