بخشی از مقاله
چکیده
امروزه کیفیت زندگی به عنوان مفهوم وسیعی از سلامتی مورد توجه قرار گرفته است. بدون شک،وجود معلولیت بینایی در افراد نابینا و کم بینا کیفیت زندگی آنها را تحت تأثیر قرار می دهد.هه پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل مؤثر در افزایش و کاهش کیفیت زندگی افراد نابینا و کم بینا انجام گرفته است.روش این تحقیق توصیفی تحلیلی و بر اساس یافته هاي کتابخانه اي صورت گرفته است.هه براساس یافته هاي به دست آمده،نگرش هاي نادرست اجتماعی و نا آگاهی والدین،که خود در به وجود آمدن ضعف عزت نفس،عدم استقلال و ناسازگاري در افراد نابینا و کم بینا که هر کدام را می توان از عوامل مؤثر در کاهش سطح زندگی این افراد دانست،نقش مؤثري دارند. هه بر این اساس آموزش مهارت هاي زندگی و اجتماعی،مشاوره،تغییر نگرش مردم نسبت به نابینایان، قرار دادن حقوق هم سطح با بینایان براي آنها و . . . در ارتقاي کیفیت زندگی نابینایان نقش مؤثري دارد.
کلیدواژه ها:نابینا، کم بینا، کیفیت زندگی، عوامل اجتماعی.
مقدمه
بنا بر تعریف سازمان بهداشت جهانی کیفیت زندگی، درك افراد از موقعیت خود در زندگی از نظر فرهنگ، سیستم ارزشی که در آن زندگی می کنند، اهداف انتظارات استانداردها و الویت هاي ایشان است. پس موضوعی ذهنی است و دیگران نمی توانند آن را مشاهده کنند و بر درك افراد از جنبه مختلف زندگی استوار است. 2XXX - ، Bushnellه،Patricه،Bonomiاههدر دنیاي امروز بهبود کیفیت زندگی در افراد ناتوان جسمی به عنوان یک هدف بازتوانی مطرح شده است. - 1991،Bullinger، - Breslow در این میان یکی از شایع ترین و مهم ترین گروه هاي معلولین جسمی، نابینایان هستند. در هر خه دقیقه یک نفر در نقطه اي از دنیا دچار نابینایی می شود گهه2XX2 ه،Karimiاه»نابینایی«هیا »کوري«هوضعیتی است که بیمار در آن ادراك بینایی ندارد و علت آن می تواند عوامل فیزیولوژیکی و یا عصبی باشد.
- تیموري، چؤنگ - که با افزایش چشمگیر این جمعیت اهمیت رفاه و نحوه زندگی افراد استثنایی آشکارتر می شود. 2XX4 - ه،DehestaniqArdakaniاهدف از این تحقیق بیان زمینه ها و عوامل اجتماعی مؤثر بر کاهش یا افزایش سطح کیفی زندگی افراد نابینا و کم بیناست. آن ها در ناتوانی در پیدا کردن راهکارهاي مناسب غلبه بر نداشتن اعتماد به نفس و مشکلات در روابط بین فردي با مشکل مواجه می شوند. - مستعملی، گمنگ - و بدین ترتیب ابعاد گوناگون سازگاري افراد نابینا و کم بینا با خود، خانواده و جامعه به خطر می افتد . آموزش مهارت هاي زندگی براي ابراز وجود، عزت نفس، و مسئولیت پذیري تأثیر مثبت و معنادار داشته است. - ساجدي و دیگران، ممنگ -
و اجراي برنامه آموزش مهارت هاي اجتماعیهنیز بر میزان سازگاري افراد نابینا مؤثر است. علاوه بر این، افراد کم بینا و نابینا براي تأمین سلامت روحی و بهبود کیفیت زندگی خود به خدمات مشاوره نیاز دارند. 1995 - ه،Royه، - Brown زیرا سبب کنترل رفتار و بالا بردن اعتماد به نفس در آن ها می شود. گاهی وجود یک کودك معلول در خانواده و رشد او در دوران بلوغ و جوانی از تجربیات اضطراب آور در خانواده است. 2XX6 - ه ، - Marcia که اینامر باعث کاهش کیفیت زندگی آن ها می شود. اما با بالا بردن آگاهی والدین در مورد اضطراب، تسهیل دسترسی به اطلاعات مناسب و توصیه به درمان نه تنها براي خود والدین مفید است بلکه براي کودکان آن ها نیز مفید است و حمایت والدین در ارتباط با اضطراب شدید می تواند منجر به ارتباط مطمئن بین والدین و کودك و در نتیجه افزایش کیفیت زندگی او می شود.
2XX6 - ه،Duncansonانداشتن امکانات نیز می تواند از دیگر عواملی باشد که سطح کیفی زندگی افراد داراي اختلال بینایی را کاهش می دهد. بنابر این امکانات جدید باید به گونه اي بهره برداري شود که طیف وسیعی از خدمات براي آن ها دست یافتنی شود . همچنین افزایش وسایل کمک بینایی در افزایش کیفیت زندگی آن ها اهمیت زیادي دارد؛ اما وجود این وسایل به تنهایی کفایت نمی کند؛ بلکه دولت ها موظفند با تأمین حقوق و حمایت از آن ها به بهبود سطح کیفی زندگی آن ها بپردازند.
پیشینه ي تحقیق
با توجه به بررسی يها انجام شده، تاکنون درباره کیفیت زندگی نابینایان و کم بینایان مطالعه جامعی صورت نگرفته است. اما مطالعات پراکنده اي مرتبط با این موضوع انجام شده است.هه کوهپایه زاده و دیگران - طمنگ - در پژوهشی با عنوان "هبررسی مقایسه اي کیفیت زندگی دانش آموزان نابینا با همتایان بیناي آن ها "مطالعه مقایسه کیفیت زندگی دانش آموزان نابینا با همتاي بیناي آن ها در شهر تهران پرداخته و نتیجه گرفته است که حدود نیمی از دانش آموزان نابینا کیفیت زندگی متوسط و حدود خچهدرصد کیفیت زندگی پایین و خچهدرصد کیفیت زندگی بالا دارند.کریمی و دیگران - لامنگ - در پژوهشی با عنوان "هبررسی ارتباط اضطراب والدین و کیفیت زندگی نابینایان مؤسسه آموزشی ابا بصیر شهر اصفهان در ابعاد خود مراقبتی، تحرك و فراغت سال لامنگ"هبه مطالعه پرداخته و به این نتیجه رسیده است که رابطه معنی داري بین اضطراب والدین و کیفیت زندگی نابینایان در بعد خود مراقبتی وجود دارد.پورسید و دیگران - ؤمنگ - در پژوهشی با عنوان "اثر بخشی برنامه آموزش مهارت هاي زندگی بر میزان سازگاري دانشجویان نابینا و کم بینا"هبه مطالعه اثر بخشی برنامه آموزش مهارت هاي زندگی بر میزان سازگاري کلیه دانشجویان نابینا و کم بیناي دانشگاه هاي اصفهان پرداخته و نتیجه گرفته است برنامه آموزش مهارت هاي زندگی روشی مؤثر بر افزایشهسازگاري دانشجویان نابینا و کم بینا است.
سرابندي و دیگران - چؤنگ - در پژوهشی با عنوان "هبررسی اثر استفاده از خدمات توانبخشی در کیفیت زندگی نابینایان "هبه مطالعه تأثیر خدمات توانبخشی در ابعاد کیفیت زندگی گچگهمعلول نابینا و کم بینا تحت پوشش سازمان بهزیستی شهر زاهدان پرداخته و نتیجه گرفته است افرادي که از خدمات کمک توانبخشی بهره مند هستند به طور قابل توجهی داراي وضعیت کیفیت زندگی بهتري هستند.هه مطالعات انجام شده دراین زمینه تنها به موارد نام برده خلاصه نمی شود؛ اما مرور مطالعات گذشته نشان می دهد که هر یک از پژوهش هاي انجام شده در زمینه کیفیت زندگی نابینایان و کم بینایان تنها به بررسی یک عامل در سطح کیفی زندگی نابینایان و کم بینایان پرداخته است. در ادامه سعی می شود تا به بررسی جنبه هاي مختلف مؤثر در افزایش یا کاهش سطح کیفیت زندگی نابینایان و کم بینایان پرداخته شود.
روش تحقیق
روش تحقیق در این پژوهش توصیفی و تحلیلی است و روش گردآوري اطلاعات کتابخانه اي است. ابزار گردآوري اطلاعات نیز شبکه هاي اینترنتی، بانک هاي اطلاعات و مقالات پژوهشی است. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز از رهگذر تنظیم و تحلیل مناسب اطلاعات، از منابع وهمآخذ اصیل صورت گرفته است.عوامل اجتماعی مؤثر در کاهش و افزایش کیفیت زندگی افراد نابینا و کم بینا
مطالعات مختلف نشان داده است که نقص بینایی زندگی فرد را تحت تأثیر قرار داده و فعالیت هاي اجتماعی و استقلال او را کاهش می دهد. - کلین و همکاران، مؤؤگ؛ ویست و همکاران، نؤؤگ - به همین دلیل، ارزیابی و بهبود کیفیت زندگی در افراد داراي ناتوانی امروزه به عنوان یک هدف در برنامه باز توانی و توانبخشی به شمار می رود. - بریسلو و همکاران، گؤؤگاهه بر این اساس در ادامه چند عامل مؤثر در کاهش و افزایش کیفیت زندگی افراد نابینا و کم بینا بیان خواهد شد:
نگرش به ناتوانی
با وجود پیشرفت هایی که در جامعه ما رخ داده و می دهد هنوز دیدگاه هاي سنتی نسبت به افراد کم توان در فرهنگ ما غالب است، نگرشی که نگاهش به ناتوانی ها و محدودیت هاي آن هاست نه استعدادها و قابلیت هاي آنان، چنین نگرشی آنقدر نفوذ عمیقی یافته است که به خانواده ها هم انتقال پیدا کرده است.هه اکثر والدین از شنیدن کم توانی فرزندشان دگرگون می شوند و این امر را مشکل بزرگی جهت طرد شدن از سوي دیگران می دانند. - حسینی طاها، چمنگ؛ کمالی، عمنگ - یکی از این کم توانی ها نابینایی و کم بینایی است که امروزه تعداد بیشتري از افراد و خانواده هایشان را دچار چنین مشکلاتی کرده است.هه یکی از راه هاي مقابله با چنین مشکلی که می توان از عوامل مؤثر در افزایش کیفیت زندگی چنین افرادي باشد خدمات مشاوره است.ههافراد نابینا و کم بینا براي تأمین سلامت روحی و بهبود کیفیت زندگی خود به خدمات مشاوره نیاز دارند. 1995 - ، - Brown زیرا مشاوران می کوشند تا با آشنا کردن این افراد با نقش هایی که قادرند ایفا نمایند کیفیت زندگیشان را ارتقاء بخشند. - خواجه حسینی،چمنگاعلاوه بر این خدمات مشاوره خانواده ها را با توانایی هاي فرزندانشان که می تواند در خدمت جامعه قرار گیرد آشنا می کند و اطلاعات لازم در این زمینه را به آن ها می دهد. - حسینی طاها، چمنگ؛ کمالی، عمنگاههاما آنچه مسلم است این مطلب است که ارائه خدمات مشاوره در کنار خدمات توانبخشی و مددکاري اجتماعی می تواند در ارتقا بخشیدن به کیفیت زندگی افراد کم توان به ویژه افراد کم بینا و نابینا بسیار مؤثر و سودمند واقع می شود. - اللهیاري، ایرانمنش، دوره ششم، شماره گاهه
عزت نفس
عزتهنفس از نگاه کوپراسمیت، - نلاؤگ - عبارت است از ارزشیابی فرد درباره خود و یا قضاوتهههاي شخص در مورد ارزش خود. براي یک فرد آسیب دیدههبینایی، کفایت اجتماعی و مهارتهههاي اجتماعی مناسب، یک عامل کلیدي براي مفهوم خود مثبت، عزتههنفس بالاتر، رفتارهاي مثبت و ابراز خود بیشتر و توانایی در پذیرش ناتوانی به عنوان بخشی از وجود خود است. انزواي اجتماعی و فقدان حمایت اجتماعی کافی میان نوجوانان با آسیبهبینایی ممکن است موجب عزتهنفس پایین آنان شود - ککلیس و ساکس، چؤؤگ ، ولف و ساکس، نؤؤگ، روزنبلامطططچ، واگنر، عططچq BPq کف - نؤؤگ - دادههاي جمعهآوري شده از لاگنهنوجوان با آسیبهبینایی - نابینا، آسیب بینایی شدید و آسیب بینایی نیمه شدید - عگه تا عچه ساله هلندي را مورد بررسی قرار داد.
پژوهش وي بر توانایی نوجوانان در برقراري و حفظ روابط، ایجاد شبکهههاي اجتماعی و منابعحمایت اجتماعی و عاطفی تمرکز داشت. نتایج پژوهش وي نشان داد که نوجوانان آسیب دیده بینایی شبکهههاي اجتماعی کوچکهتري نسبت به همسالان بیناي خود تشکیل داده بودندPqه - نقل از به پژوه، خانجانی، حیدري، شکوهی یکتا، نمنگ - که این خود نشان دهنده عزت نفس پایین آنهاست که عاملی براي کاهش کیفیت زندگی افراد نابینا و کم بینا به شمار می آید.اما معلمان و خانواده فرد نابینا و کم بینا نقش بسیار مهمی در افزایش عزت نفس او دارند. ویچروسکی - طططچ - در تحقیق خود نشان می دهد که آموزش مهارت هاي زندگی موجب ایجاد و افزایش عزت نفس می شود.
اصطلاح مهارت هاي زندگی به گروه بزرگی از مهارت هاي روانی –هاجتماعی و میان فردي گفته می شود که می تواند به افراد کمک کند تا تصمیمات خود را با آگاهی اتخاذ کنند، به طور مؤثر ارتباط برقرار کنند، مهارت هاي مقابله اي و مدیریت شخصیت خود را گسترش دهند و زندگی سالم و بارور داشته باشند. مهارت هاي زندگی می توانند اعمال شخصی و اعمال مربوط به دیگران و نیز اعمال مربوط به محیط اطراف را طوري هدایت کنند که به سلامت بیشتر منجر شود و سلامت بیشتر یعنی آسایش بیشتر جسمانی، روانی و اجتماعی . - یونیسف، نططچاهه به همین دلیل حقیقی و همکاران - خمنگ - ، به بررسی تأثیر آموزش مهارت هاي زندگی بر سلامت روانی و عزت نفس دانش آموزاندختر سال اول متوسطه شهر ایلام پرداختند.
نتایج این پژوهش نشان داد که آموزش مهارت هاي زندگی موجب افزایش سلامت روانی و عزت نفس دختران گروه آزمایش در مقایسه با گروه گواه شده است.هه علاوه بر آموزش مهارت هاي زندگی آموزش مهارت هاي اجتماعی نیز سبب بالاتر رفتن عزت نفس در افراد نابینا و کم بینا شده و درنتیجه با بالا رفتن عزت نفس آن ها کیفیت زندگی آن ها نیز تا حدودي افزایش می یابد. هه واگنر - عططچ - نیز بر این اعتقاد است که با آموزش مهارتهاي اجتماعی به دانش آموزان نابینا، کاهش وسیعی در رفتارهاي پرخاشگرانه وناسازگارانه آنان ایجاد می شود. همچنین با افزایش بازخوردها و تقویت کننده ها و ارائه فرصتهاي تعاملی بیشتر به این افراد، نه فقط منجر به افزایش کفایت اجتماعی، مفهوم خود مثبت و عزت نفس در آنان می شود، بلکه به پیشرفت تحصیلی در آنان نیز منجر خواهد شد. - نقل از به پژوه، خانجانی، حیدري، شکوهی یکتا، نمنگ - که این ها می توان عواملی براي ارتقاي سطح کیفی زندگی افراد داراي نقص بینایی باشد.
تعادل روانی
نابینایی یک وضعیت جدي است که می تواند تعادل روانی و سازمان یافتگی کلی شخصیت فرد نابینا را تحت تأثیر قرار دهد، اما نابینایی به خودي خود سازمان یافتگی شخصیت فرد نابینا را از بین نمی برد، بلکه نگرش فرد نابیناست که در سازمان یافتگی شخصیت او تأثیر می گذارد. بعضی افراد نابینا تحت تأثیر نگرش منفی به نابینایی مستعد و مبتلا به افسردگی و سایر مشکلات عاطفی می شوند و هر چه طول مدت افسردگی بیشتر شود، سازمان شخصیت فرد نابینا در یک الگوي افسردگی سازمان می یابد. - سلبی، ؤننگاهههه علاوه بر این مورفی در مطالعه خود بیان می کند والدینی که کودك معلول و از جمله کودك نابینا دارند وظایف والدي اضافه تري نسبت به سایر والدین دارند، این وظایف می تواند شامل تلاش جهت افزایش یادگیري کودك در زمینه فعالیت هاي اجتماعی، خود مراقبتی - لباس پوشیدن، غذا هخوردن و . . . - و مستقل شدن باشد و والدینی که دچار مشکلات روانی مانند اضطراب و استرس هستند؛ نمی توانند وظایف والدي خود را به خوبی ایفا کنند و این امر ممکن است منجر به تخریب و کاهش فعالیت هاي اجتماعی کودك و توانایی کودك براي مراقبت از خود گردد. q2XX6 - ،Murphyاه ه
بر این اساس طبق پژوهشی که در سال لامنگه در مؤسسه ابا بصیر شهر اصفهان صورت گرفت، این نتیجه حاصل شد که رابطه معنی داري بین اضطراب والدین و کیفیت زندگی نابینایان در بعد خود مراقبتی وجود دارد. - کریمی و دیگران، لامنگ، ن - به طوري که با افزایش اضطراب والدین کیفیت زندگی نابینایان در بعد خود مراقبتی کاهش می یابد. هه همچنین رابطه معکوس بین اضطراب والدین و بعد فراغت کیفیت زندگی نابینایان مشاهده شد که نتایج مطالعات بیان می کند که محدودیت و حمایت افراطی واکنش هایی هستند که والدین کودکان معلول جهت کاهش رنج وهاضطراب از خود بروز می دهند و این دو از عواملی هستند که منجر به کاهش توان خود مراقبتی می گردد، - کریمی و دیگران، لامنگ، ن - که خود در کیفیت زندگی افراد نابینا و کم بینا نقش به سزایی دارد.
همچنین می توان گفت فقدان حس بینایی بسیاري از سازگاري هاي انسان با محیط را دستخوش اختلال می کند که ممکن است برشکل گیري هویت و نحوه ي رویارویی با رویدادهاي پر استرس تأثیر بگذارد و منجر به افسردگی شود .هه احتما لاً افراد با آسیب بینایی با تصویر بدنی منفی، اغلب از خلق منفی، افسردگی و اضطراب رنج می برند و از ارتباط اجتماعی با دیگرانهگریزان هستند. - قریشی راد، گؤنگاکف - چططچ - خاطر نشان می کند طرحواره ناسازگاري نابینا از طریق سه دسته عوامل شکل می گیرد. اول، عوامل خانوادگی نظیر مهارت هاي والدینی نامناسب و توقعات نا به جاي آن ها، دوم عوامل فردي و هیجانی مانند عزت نفس پایین و سوم عوامل مدرسه اي از قبیل فقدان محیط حمایتی و نبودن آموزش مهارت هاي ضروري اجتماعی براي کنار آمدن با بحران ها. - به نقل از شریفی درآمدي،
