بخشی از مقاله
چکیده
در تمامی مراحل زندگی عواملی هستند که سلامت روان آدمی را متزلزل کرده و انسان را دچار استرس میکند، که برای رهایی از عدم هماهنگی سلامت روان و کنارهگیری از استرس، بکارگیری مهارتهایی الزامی است. یافتهها نشان میدهد بین شیوه های مقابله با استرس و سلامت روان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. در حوزه آموزش و پرورش از مواردی که می-تواند سلامت روان دانشآموزان را تحت تأثیر قرار دهد، اضطراب امتحان است که مهارت حل مسأله و مدیریت استرس در سلامت روان و کاهش اضطراب امتحان دانشآموزان نقش دارد. این پژوهش از نوع نیمه آزمایشی و طرح پژوهش از نوع پیش آزمون و پس آزمون همراه با گروه کنترل میباشد که در سال 1390-91 انجام گردید. جامعه آماری این پژوهش شامل دانش آموزان دختر مقطع پیشدانشگاهی میباشد که 30 نفر از دانشآموزان با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی چند مرحلهای انتخاب شدند. در این پژوهش از پرسشنامه سلامت عمومی - GHQ - و مقیاس اضطراب امتحان ساراسون جهت جمعآوری اطلاعات استفاده شد. جهت تحلیل دادهها از روش تحلیل واریانس استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که آموزش مهارتهای مدیریت استرس و شیوه های حل مسئله، سلامت روان دانشآموزان دختر مقطع پیشدانشگاهی را افزایش میدهد؛ اما در کاهش اضطراب امتحان دانشآموزان تاثیری نداشته است.
واژههای کلیدی: اضطراب امتحان، حل مسأله، سلامت روان، مدیریت استرس
مقدمه
موضوع سلامت روان به تمام سطوح جامعه مربوط میشود و با توجه به اینکه در کلیه مدارس، پرورش جسم و سلامت روان بطور کلی مد نظر است، لذا از نظر تئوری هدف آموزش و پرورش و سلامت روان میتواند یکی باشد، هر دو در صدد فراهم-سازی زمینههای رشد و شکوفایی انسان میباشند - شاملو، . - 1378 سازمان بهداشت جهانی، سلامت روان را عبارت از قابلیت فرد در برقراری ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران، توانایی در تغییر و اصلاح محیط اجتماعی خویش و حل مناسب و منطقی تعارضات هیجانی و تمایلات شخصی خود میداند - امینی، . - 1386 با این حال در تمامی مراحل زندگی عواملی هستند که سلامت روان آدمی را متزلزل کرده و انسان دچار حالات روانی ناخوش میشود، حال برای رهایی از عدم هماهنگی سلامت روان باید مهارتهایی را به کار برد که بتوان به بهترین وجه از این حالات روانی ناخوش کناره گرفت - ساراسون، .1 - 1987 یک بخش از این عوامل به فضاهای آموزشگاهی مرتبط است که در این فضا گاهی دانش آموزان درگیر هیجانات خاصی میشوند که یکی از آنها تجربه اضطراب در جلسه آزمون است - لشکرپور وهمکاران،. - 1384
یکی از این فضاهای آموزشگاهی که ممکن است نوجوان تحت تأثیر آن دچار استرس شود، مدرسه است؛ شاید بتوان گفت مدرسه پس از خانواده مهمترین کانون اجتماعی است که انسان با آن روبرو میشود.عواملی را که در محیطهای آموزشی - مدرسه - موجب استرس دانشآموزان میشود را میتوان در دو مقوله برنامه درسیBآموزشی و ویژگیهای مدرسه مطرح کرابهام در تکلیف، گرانباری درسی، سبکباری درسی، ناسازگاری برنامههای آموزشی، بالا بودن میزان تنوع مطالب درسی نسبت به زمان لازم برای یادگیری، نحوه ارزشیابی مطالب درسی، مسائل ارتباطی بین مدیر، معلم و سایر عوامل مدرسه با دانش آموزان نیز از جمله موارد محیطی در مدرسه هستند که میتوانند زمینهساز استرس شوند؛ بنابر این به نظر میرسد عوامل متعدد محیطی، آموزشی و ارتباطی وجود دارد که میتواند زمینهساز استرس و تنیدگی در دانشآموزان شود با این وجود نمیتوان از ویژگیهای فردی دانشآموزان در مواجهه با شرایط استرسزا غافل شد، با بالا رفتن سطح اضطراب امتحان دانشجویان روانرنجوری آنان نیز افزایش مییابد اما دانشجویانی که دارای ویژگی شخصیتی درونگرایی میباشند، بیشترتحت تأثیر شرایط تنشزا دچار اضطراب امتحان میشوند. - طلایی زواره، - 1389 تحقیقات نشان میدهد که در آمریکای شمالی بین 30 تا 52 درصد دانشجویان دانشگاه »اغلب«یا تقریباً »همیشه« اضطراب امتحان را تجربه میکنند. اضطراب امتحان اصطلاحی کلی است که به نوعی از اضطراب یا هراس اجتماعی خاص اشاره دارد که فرد را درباره تواناییهایش دچار تردید میکند و پیامد آن کاهش توان مقابله با موقعیتهایی مانند موقعیت امتحان است - لشکر پور و همکاران، . - 1384 اضطراب امتحان شامل تجربیات و احساسات ناخوشایند عاطفی و نگرانی یا تشویش در موقعیتهایی است که فرد احساس میکند عملکرد وی مورد ارزشیابی قرار گرفته است و همچنین اضطراب امتحان به حالتی اشاره دارد که فرد درباره تواناییهایش در انجام یک وظیفه دچار ترس میشود - چراغیان و همکاران، . - 1387
واکنشها به استرس با شیوههای مختلفی انجام میگیرد این واکنش به استرس، مقابله1 نامیده می شود. در واقع مقابله فرآیند کنترل و اداره توقعاتی است که به صورت استفاده بهینه از منابع درونی خویشتن تعریف میشود - فتی، موتابی، . - 1385 افراد در زمینههای روانی، اجتماعی، جسمانی، جنسی، شغلی، شناختی و عاطفی نیازمند مهارتها و تواناییهایی هستند. زمانی که این مهارتها را بدست آورند، در عملکرد بهینه خود پیشرفت میکنند، آموزش مهارتهای زندگی نقشی اساسی در سلامت روانی ایفا میکند و البته زمانی که در یک مقطع رشدی مناسب ارائه شود نقش بر جستهتری خواهد داشت. بروکز2 رویکرد آموزش مهارتهای زندگی را چارچوب سازمان یافتهای برای سلامت روان میداند و آن را عامل کلیدی و مهمی برای آموزش در مدارس در نظرگرفته است - گینتر3، . - 1999
تیمرمن 4 و همکاران - 1998 - به بررسی اثرات برنامه آموزشی مدیریت استرس پرداختند، نتایج پژوهش آنها نشان داد، این آموزش میتواند فشار روانی، اضطراب، کاهش دهد. فولکمن5 و لازاروس6 همچنین اظهار داشتند مهارتهای موثر حل مسئله و مهارتهای اجتماعی مطمئن در کمک به افراد برای اداره موقعیت های استرسزا، اهمیت دارند.
کوگ7 و همکاران - 2005 - در تحقیقی، طی بررسی اثربخشی آموزش مدیریت استرس بر پیشرفت تحصیلی و سلامت روان دانشآموزان، نشان دادند که این کار هم عملکرد تحصیلی و هم سلامت روان دانشآموزان را افزایش میدهد حل مسأله به عنوان یک راهبرد مقابلهای مهم، عامل افزایش توانایی پیشرفت شخصی و اجتماعی و کاهش تنیدگی و نشانه شناسی روان-شناختی در نظر گرفته میشود - دزوویلا و شیدی، . - 1992
آموزش مهارت حل مسأله به نوجوانان یکی از نیازهای اساسی آنان است؛ زیرا نوجوانان در زندگی خود با مشکلات و مسائل مختلفی روبرو میشوند، چنانچه توانایی حل مسأله و مشکلات را نداشته باشند ممکن است با انتخابات راهحلهای ناپخته و بی فایده و مضر نه تنها مشکلات را بزرگتر و پیچیدهتر سازند، بلکه زندگی را نیز در معرض خطر قرار دهند - الکسوپولوس، . - 2007
از نظر وایت - 2000 - 1 زمانی که افراد تحت استرس هستند، باید مهارتهای مقابلهای لازم را داشته باشند تا بتوانند اثر استرس را کاهش دهند چنانچه استرس مدیریت شود و مهارتهای مقابلهای مؤثر فراهم شود، فرد قادر خواهد بود تا با نیازها و چالشهای زندگی خود به شیوه بهتری کنار آید - شیربیم، سودانی، و شفیعآبادی، . - 1387
تحقیقات کال، جووبیر ر رابطه با اضطراب امتحان و اضطراب عمومی نشان داد که بین آنها رابطه مثبت وجود دارد. همچنین نتایج نشان داد که دختران بیشتر از پسران نگران عملکرد تحصیلی خود هستند و بالاتر بودن نگرانی دختران نسبت به پسران در بین دانشآموزان دبیرستانی و دانشجویان نیز شایع بود و نمره های اضطراب عمومی و اضطراب امتحان زنان نسبت به مردان بیشتر بود - نریمانی، 1385به نقل از فینگلد، - 1994 که این مسئله اهمیت پژوهش در نمونه دختران را بیان میکند. از آنجا که مقطع پیش دانشگاهی با اهمیتترین مقطع تحصیلی دانشآموزان شده و به نوعی مقطع سرنوشتسازی است، دانشآموزان در این مقطع اضطراب بیشتری را تجربه میکنند.
با توجه به ادبیات موجود، آموزش مهارتهای مدیریت استرس و حل مسئله و شیوه مقابله با اضطراب امتحان در دانشآموزان با اهمیت بنظر میرسد؛ لذا بررسی اثربخشی شیوههای مدیریت استرس و حل مسئله بر سلامت روان دانشآموزان نیازمند مطالعات بیشتری است. هدف از انجام این پژوهش پاسخ به این سوال است که آیا با آموختن مهارت مدیریت استرس و حل مسئله، میتوان در شرایط اضطرابآور مانند شرایط امتحان، عملکرد بهتری داشت؟ آیا آموختن چنین مهارتهایی میتواند به ارتقا سطح سلامت روان دانشآموزان کمک کند؟
آموزش ارتقا سطح سلامت روان را میتوان یکی از موثرترین روشها به منظور سالم سازی جامعه و جلوگیری از بروز آسیبها در نظر گرفت - شفیع آبادی، - 1387 از نظر وایت - 2000 - 8 زمانی که افراد تحت استرس هستند، باید مهارتهای مقابله ای لازم را داشته باشند تا بتوانند اثر استرس را کاهش دهندچنانچه. استرس مدیریت شود و مهارتهای مقابله ای موًثر فراهم شود، فرد قادر خواهد بود تا با نیاز ها و چالش های زندگی خود به شیوه بهتری کنار آید - شیربیم، سودانی، شفیع آبادی، . - 1387
